طبقات صوتی در استخدام مفاهیم قرآن قرار گیرد/ لزوم شکل‌گیری منابر قرآنی +فیلم

غلامرضا شاه‌میوه، قاری ممتاز کشور در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، در تبیین تقوی در تلاوت گفت: اگر نظری به احادیث در باب تلاوت قرآن داشته باشیم، یک سری معیارها به دست ما می‌آید که با توجه به آنها می‌توانیم رفتار صحیح و منش درست یک قاری در زندگی را مشخص کنیم.

وی افزود: البته وقتی از تلاوت قرآن صحبت می‌کنیم منظورمان تلاوت اقرائی قرآن است؛ یعنی تلاوتی که برای دیگران انجام می‌شود. زیرا تلاوتی داریم که هر کسی می‌تواند به عنوان یک مسلمان قرآن بخواند و ثواب آن را ببرد؛ منظور ما این تلاوت نیست. هنگامی که در تلاوت از قاری بحث می‌شود، منظور همین افرادی است که کارشان خواندن قرآن و یادآوری آیات قرآن برای مردم است.

شاه‌میوه با اشاره به ثواب چندین برابر قاریان قرآن اظهار کرد: این قاریان علاوه بر اینکه به علت اصل تلاوت قرآن مأجور هستند، به این جهت که آیات را برای مردم متذکر می‌شوند نیز اجر و ثوابی صد چندان خواهد یافت. البته اگر نیت خالص داشته باشند.

سه دسته قاریان در روایت امام باقر(ع)

وی تصریح کرد: بدیهی است اولین معیاری که در تقوای تلاوت برای ما مطرح می‌شود بحث نیت است؛ کما اینکه در احادیثی که از امام محمدباقر(ع) نقل شده است قاریان قرآن به 3 دسته تقسیم شده‌اند؛ یک عده که برای امرار معاش قرآن می‌خوانند، عده‌ای که این صدای خوش و زیبا را وسیله‌ای برای نزدیک شدن به امراء و ملوکان قرار می‌دهند. البته در آن زمان ملوک و پادشاهان بودند و اکنون امرا هستند. نیت در هر دو دسته نیت خوب و صحیحی نیست.

نویسنده کتاب «معماری تلاوت» با اشاره به دسته سوم قاریان در کلام امام باقر(ع) اظهار کرد: دسته سومی که حضرت(ع) مشخص می‌کنند درباره قاریانی است که سعی می‌کنند معانی را بفهمند، به فرامینش عمل کنند و به قول حضرت دردهای خود را با قرآن دوا کنند، از مواعظ قرآن پند بگیرند، از داستان‌هایش عبرت بگیرند و نکات دیگری که در روایت است؛ اصل روایت در جلد دوم کتاب «کافی» آمده است.

حق تلاوت قرآن در کلام وحی

وی با اشاره به روایاتی که در خصوص قاریان با تقوا است، اظهار کرد: خداوند متعال در سوره آل عمران می‌فرمایند: «الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاَوَتِهِ أُوْلَـئِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ». از حضرت امام صادق(ع) در مورد حق تلاوت در این آیه می‌پرسند و ایشان می‌فرمایند: کسانی که حق تلاوت را به جای می‌آورند کسانی هستند که ویژگی‌های مشخصی داشته باشند. حضرت در بیان آن مشخصات مطالبی زیادی را مطرح می‌کنند.

شاه‌میوه گفت: از جمله نکاتی که حضرت امام صادق(ع) اشاره می‌فرمایند اینکه که آیات آن را بخوانند و حقایق آن را درک کنند و به احکام آن عمل کنند، به وعده‏‌هاى آن امیدوار، و از وعیدهاى آن ترسان باشند، از داستان‌هاى آن عبرت گیرند، به اوامرش گردن نهند و نواهى آن را بپذیرند. این مطالب نشان می‌دهد که از همان صدر اسلام ملاحظه و محافظه از جانب بزرگان دین در امر قرائت بوده است که مبادا خدای‌ناکرده قرآن خواندن و تلاوت قرآن ابزاری برای نیات نامطلوب شود.

نیت صادق؛ اولین گام در تقوای تلاوت

وی بیان کرد: فکر می‌کنم اولین مطلبی که در تقوای تلاوت مطرح می‌شود بحث نیت خالص در این کار است؛ همیشه به شاگردان خودم که در جلسات قرآن صدای خوبی دارند و می‌خواهند وارد این عرصه شوند می‌گویم که از همین الان باید با خدا معامله‌ کنید. معامله این است که بگویید خدایا اکنون که تو خواستی صدای ما در خدمت تلاوت قرآن قرار گیرد و ما با داشته‌هایمان جذب این کار شویم، پس ما را در این کار موفق گردان. ما نیز قول می‌دهیم تا آخر عمر پیام‌آور قرآن و رسول گرامی اسلام(ص) باشیم.

قرآن ممتاز کشوری با اشاره به آیه 51 سوره غافر تصریح کرد: مطمئن باشید طبق وعده خداوند که فرمودند: «إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا» خدا نیز ما را یاری می‌کند، اما اگر چیزی غیر از این در فکر شما باشد که مثلا خدای‌ناکرده بخواهید در مسابقات اول شوید و یا جوایز میلیونی بگیرید و یا سفرهای خارجی بروید، این دیگر نیت درستی نیست.

وی با بیان اینکه من فکر می کنم اولین مسئله صدق نیت است و این را تنها خود قاری می‌داند، اظهار کرد: اگر اکنون این بحث مطرح است که یک قاری فلان رفتار را دارد یا جوری قرآن می‌خواند که مطلوب بسیاری از اساتید نیست، خود او بهتر از هرکس دیگری می‌داند که به چه منظور این رفتارها و این تلاوت‌ها را  انجام می‌دهد.

قاریان مواظب آسیب شهرت باشند

شاه‌میوه تصریح کرد: موضوع بعدی اینکه حتی با درست شدن نیت باز همیشه همراه با شهرت، یک سری خطرها و آسیب‌ها نیز مطرح می‌شود. یعنی شیطان معمولاً آدم‌های برجسته‌ در جامعه رها نمی‌کند؛ حال چه به واسطه صدای خوب مشهور شوند و چه به واسطه هنر و جنبه دیگری شهرت پیدا کنند. همیشه این خطر اوج و غرور برای اینها هست. چیزی که الکنون متأسفانه در جامعه‌مان بسیار مشاهده می‌کنیم.

وی در ادامه بیان کرد: در تألیفاتی که داشتم مثل کتاب «معماری تلاوت» اشاره به این مسئله کردم که بسیاری از قاریانی به رتبه بین‌المللی می‌رسند؛ هرچند این عناوین یک سری عناوین مجازی است و حقیقتی در آن نیست. ممکن است کسی در اثر شانس و یا شایستگی با 25 صدم نمره در مسابقاتی اول شود و بعد در مسابقات بین‌المللی رتبه آورد. این عنوان بین‌المللی برای شخصی که این 25 صدم نمره را کسب نکرده چیزی نمی‌شود، یعنی فاصله بین همه چیزی شدن تا هیچی نشدن شاید فاصله 25 صدم باشد. حتی در این سال‌ها شاهد بودم که این نمره گاهی 1 یا 2 دهم نیز بوده است.

پیشکسوت قرآنی کشور با اذعان به اینکه این احساس در بعضی از قاریان به وجود می‌آید که اکنون بین‌المللی شدیم دیگران باید به ما احترام بگذارند، گفت: این عده در سلام پیش‌دستی نمی‌کنند یا در یک جلسه‌ای که حضور پیدا می‌کنند، رفتار متواضعی ندارند. اینها مسائلی است که به هر حال برای هر قاری ممکن است پیش بیاید. فکر می‌کنم قاری قرآن همیشه باید در حالت مراقبه باشد. مثل داستان «پوستین ایاز» که مشهور است؛ معتقدم باید مثل همان ایاز فکر کند.

شاه‌میوه در تشریح این داستان گفت: ایاز فرد حکیمی بود که چوپانی می‌کرد، وقتی «سلطان محمود» در یکی از سفرها به این فرد برخورد کرد، دید که از دانش زیادی بهره‌مند است. در نتیجه او را با خود برد و اطرافیان نسبت به این قضیه حسادت کردند. شایعه‌هایی ساختند که ایاز هر از گاهی به صورت پنهانی در اتاقکی می‌رود و آنجا کاری می‌کند. یک‌بار سلطان محمود مشکوک شد دنبال او رفتند و او را زیر نظر گرفتند، متوجه شدند که او یک پوستین چوپانی دارد و از زمانی که به منصب وزارت رسیده، این پوستین را نگاه می‌کند و با خود می‌گوید که تو همان چوبان هستی، فکر نکن کسی شدی.

قاریان نیاز به یادآوری دارند

وی با تأکید بر اینکه قاریان قرآن به این یادآوری‌ها نیاز دارند، گفت: قاریان گاهی به کل فراموش می‌کنند که قاری قرآن است؛ یعنی ارزش همه این چیزها که اعتباری و مادی است در این دنیا برای ما حاصل شده است؛ ما صاحب عنواینی مانند قاری بین‌المللی، استاد شده‌ایم، یا مرتباً به کشورهای مختلف اعزام می‌شویم، هرجا که می‌رویم ما را بالای مجلس می‌نشانند؛ این‌ها همه از برکات قرآن است.

شاه‌میوه تصریح کرد: یادمان نرود که یک موقع شاگرد مکتب قرآن بودیم و پای رحل قرآن از محضر اساتید استفاده می‌کردیم. این یک مسئله‌ای است که دامنه‌اش خیلی وسیع است. تقوای تلاوت را می‌توانیم از چند جهت بررسی کنیم؛ نخست از نظر تأثیری که در رفتار یک قاری می‌تواند داشته باشد، اینکه منش، خلق و رفتار اجتماعی قاری باید چگونه باشد؟ چه مراقبت‌هایی داشته باشد؟

وی با اشاره به اصول تلاوت خاشعانه افزود: نکته دیگر در خود تلاوت است، اینکه یک قاری چه اصولی را باید رعایت کند که بگوییم تلاوت خاشعانه دارد. در این قضیه خیلی بحث دارم و حتی کار مطالعاتی نیز کردم؛ در پژوهشی که اخیراً انجام دادیم، در فصل دوم بحث مفصلی در این رابطه داشتیم که اصلا فلسفه تلاوت قرآن چیست؟ به چه منظور به ما دستور داده‌اند که قرآن را با صوت زیبا و خوش بخوانیم؟

برداشت و فهم آیات مستمعین؛ فلسفه تلاوت قرآن

وی در توضیح فلسفه تلاوت قرآن گفت: فلسفه تلاوت این است که عده‌ای از طریق صوت قاری پای رحل و محفل قرآنی بنشینند و به آیات قرآن گوش فرادهند و از آن آیات برداشت داشته باشند. در نتیجه در ذیل این فلسفه هر حرکتی که ما را در این مسیر به هدف نزدیک کند، مطلوب است و هر حرکتی که در تنافی و تضاد با این کار باشد، مخالف با تقوا در قرآن است.

پیشکسوت قرآنی کشور اظهار کرد: بنابراین وقتی که می‌گوییم که قاری باید معنامحور بخواند و مفهوم قرآن را فدای صوت و فدای بازی‌ها و نمایش‌های لحنی نکند. منظورمان این است که به همان مراد و منظوری که بزرگان دین ما، پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ص) داشتند، در همان راستا حرکت کند.

قصیده العقد الفرید در شرایط تلاوت

شاه‌میوه با اشاره به پیشینه تلاوت در جهان اسلام تصریح کرد: در قرن هشتم هجری قصیده‌ای به نام «العقد الفرید» وجود دارد که در این قصیده کسی به نام «محمد بن محمود سمرقندی» برای قاری قرآن هنگام تلاوت شرایطی گذاشته است. وی در قالب شعر می‌گوید: قاری وقتی می‌خواهد شعر بگوید با توجه به مفاهیم باید «ما نافیه» را این جور بخواند، «ما موصول» را این گونه بخواند «ما استفهامی» را به این شکل بخواند. این نشان می دهد که در آن زمان این توجه به خواندن قرآن وجود داشته است.

وی ادامه داد: در قرن 12 هجری می‌بینیم که فرد دیگری می‌گوید: شایسته است که قاری قرآن بر هفت نغمه قرآن بخواند. منظور از این نغمات، نغمات امروزی نیست؛ مثلاً وقتی که در قرآن به آیاتی می‌رسیم که به مشرکین افترا می‌بندد؛ مثلاً در آیه شریفه «لَقَدْ کَفَرَ الَّذینَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ ثالِثُ ثَلاثَةٍ» و بلافاصله جوابش آمده که «وَ ما مِنْ إِلهٍ إِلاَّ إِلهٌ واحِدٌ». اگر قاری با توجه به مفهوم بخواهد بخواند آن نغماتی که در همین متن وجود دارد را باید با صوت پایین بخواند و نباید در بوق و کرنا کند؛ چون سخن، سخن حقی نیست. اما وقنی که از این کلام رد می‌شود و از طرف خداوند جوابی برای این مطلب داده می‌شود باید با صوت بلند خوانده شود.

اوج‌گیری طبقات صوتی در استخدام مفهوم باشد

قرآن ممتاز کشوری اظهار کرد: می‌دانیم که یک قاری از پرده‌های پایین، متوسط و اوج استفاده می‌کند، همه قاریان بلا استثناء از این طبقات صوتی استفاده می‌کند. اگر تلاش این قاری این باشد که این طبقات صوتی را در استخدام مفهوم قرار دهد، دیگر بی‌حساب و کتاب اوج نمی‌گیرد و بی‌دلیل بَم نمی‌خواند و بر اساس معانی آیات این کار را انجام دهد.

وی در توضیح بیشتر این مسئله گفت: یعنی اگر سخن یک سخن حقی است مثل «کلُّ نَفسٍ ذائِقَةُ المَوتِ»؛ هر انسانی مرگ را می‌چشد. باید کوتاه خوانده شود تا در مغز شنوده حک شود. اگر کسی این را با صوت پایین بخواند. در مقابل «مصطفی اسماعیل» با تکرارهای زیاد می‌خواهد مفهومی را به شنونده القا کند و هشدار دهد که دنیا زودگذر است و هر کسی مرگ را باید بچشد.

آرزوی رهبری درباره شکل‌گیری منابر قرآنی

شاه‌میوه افزود: یکی از وظایف قاری قرآن این است که در بین هیاهو و غوغای توجه به مسائل مادی، رفت و آمدها و وظایف شخصی که هر کسی در طول روز انجام می‌دهد گاهی نیاز دارد که یک کسی به او هشدار دهد. معمولا تذکر بیشتر از طریق منابر صورت می‌پذیرد ولی خوب است که همان‌طور که حضرت آقا فرمود که یکی از آرزوهای من این است که منابر قرآنی در کشور به وجود بیاید، مردم وقتی را به قرآن کریم و استماع آیات اختصاص بدهند. از طریق خود آیات قرآن وعظ و پند بگیرند.

وی با بیان اینکه متأسفانه به دلیل ناآشنایی با زبان عربی با جایگاه مطلوب در کشور فاصله داریم گفت: نسل امروز ما با توجه به تأکیداتی که از طرف حضرت آقا در این سال‌ها بوده، خیلی به این مفهوم نزدیک‌تر شدند. حداقل می‌توان گفت اکنون جوانان ما حدود 70-60 درصد معانی را می‌توانند بفهمند. بنابراین قاری قرآن یکی از وظایفش این است که این تذکر را بدهد؛ یعنی اینکه ما گاهی در جلسات قرآن می‌نشینیم، آیات قرآن با رویکرد معناگرایانه به گوش ما می‌خورد خوب است و قاری وظیفه‌اش این است.

قاری ممتاز کشور تصریح کرد: اکنون که وظیفه قاری این است که این معنا را منتقل کند و یک رسول و پیام آور است برای دیگران هر حرکتی که در خارج این چارچوب انجام شود خلاف تقوای تلاوت انجام شده؛ یعنی باید اولین هدف یک قاری باید این باشد که خود بفهمد و بعد این فهم را به وسیله ابزارهای که در اختیار دارد؛ مثل صوت، لحن و مهارت‌ها به شنونده انتقال دهد.

وی با اشاره مجدد به بحث نیت گفت: فرض کنیم که فردی این اطلاعات را داشت اما به نظرش آمد که آیه را با فلان مقام بخوانم یا 4 تحریر اضافه کنم مردم بیشتر کیف می کنند. این جا دیگر توجه به معنا و مفهوم نیست بلکه توجه به نمایش و خودنمایی است که این با اصل قضیه و رسالت قاری در تضاد است.