مجرای انتقال محتوای دینی در جوامع امروزی علوم انسانی است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد کاویانی ارانی، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، گفت: علوم انسانی به طور کلی برای زندگی جاری انسان تبیین شده است واگر معتقدیم که قرآن و احادیث باید در زندگی‌مان جاری شود و سبک زندگی اسلامی داشته باشیم، باید آیات و روایات را در علوم مختلف جاری کنیم و صرفا به دانستن آیات و روایت اکتفا نکنیم.
محمد کاویانی گفت: اگر حدیثی درباره اقتصاد داریم، آن حدیث باید جای خود را در بانک و بورس و بیمه پیدا کند و یا اگر حدیثی در خصوص اخلاق داریم باید آن را وارد مجاری تربیتی و شکل‌دهی سبک زندگی کودکان کنیم و در جریان نهاد‌های آموزشی راه پیدا کند تا جزیی از زندگی ما شود.

نگاه تاسیسی به علوم انسانی
وی اظهار کرد: این سخن که در علوم انسانی باید چارچوب مستقل داشت و باید علوم انسانی خودمان را بسازیم، حرفی درست است، اما نباید به معنای دور ریختن تمام چارچوب‌های قبلی تلقی شود. نوع نگاه‌مان باید بنیادی و تاسیسی باشد و باید از بخش مثبت چارچوب‌های قبلی استفاده شود و نسبت به بخش منفی آن نگاه اصلاحی اساسی صورت بگیرد.

باور اساتید و پژوهشگران روانشناسی به اسلامی کردن این علم
پژوهشگر حوزه و دین در ادامه درباره روانشناسی اسلامی گفت: از حدود نیم قرن گذشته در کشورهای عربی و بعضا اروپایی و آمریکایی به روانشناسی اسلامی کمی توجه شده است و در جامعه ما پس از انقلاب این نیاز احساس شد و گروه‌هایی در این زمینه شروع به فعالیت کردند.
وی افزود: فعالیت این گروه‌ها، اساتید و محققان را به این باور رساند که روانشناسی اسلامی معنا دارد و مورد نیاز است؛ حرفی که در ابتدا بر سر آن اختلافات بسیاری وجود داشت.
حجت‌الاسلام والمسلمین کاویانی گفت: روانشناسی اسلامی زمانی دغدغه فردی بود که حالا دغدغه‌ای در مقیاس پژوهشگاهی، آموزش‌عالی و حوزوی است، و اگر کسی به روانشناسی اسلامی توجه نمی‌کند به دلیل کمبود مطالعه یا دیدگاه‌های احساسی است.
وی افزود: اسلامی کردن روانشناسی شتاب بیشتری نسبت به گذشته گرفته است و هنوز جای کار بسیار دارد؛ اما تا رسیدن به چشم‌انداز نهایی علوم انسانی اسلامی و دستیابی به بسته نهایی مورد توافق کلی در خصوص روانشناسی اسلامی فاصله داریم.
کاویانی گفت: اکنون می‌دانیم جامعه اسلامی نیازمند روانشناسی اسلامی است و در این راستا کتب و مجلاتی تالیف شده و می‌شود که برای مثال می توان به 2مجله علمی پژوهشی «مطالعات اسلام و روانشناسی » و «مجله دین و روانشناسی » اشاره کرد.

کتاب «سند نیاز‌سنجی پژوهشی دینی روان‌شناسی» راهنمای پژوهشگران
مولف کتاب «روانشناسی در قرآن، آموزه‌ها و مفاهیم» در ادامه بیان کرد: انجمن روانشناسی اسلامی کتاب «سند نیاز‌سنجی پژوهشی دینی روان‌شناسی» را به منظور نیاز‌سنجی پژوهش در خصوص روانشناسی منتشر کرده است که آن را می‌توان به دانشجویان، محققان و همه کسانی که کار پژوهشی در زمینه رونشناسی انجام می‌دهند، پیشنهاد داد تا سرفصل‌های مورد نیاز برای پژوهش درباره روانشناسی را بدانند.

مراحل دستیابی به روانشناسی اسلامی / از نگاه تطبیقی تا نگاه تاسیسی
کاویانی با اشاره به این‌که، علوم انسانی اسلامی در این سال‌ها سه مرحله را طی کرده است؛ گفت: مرحله اول که در حدود 3 دهه پیش انجام شده همان مطالعات تطبیقی است، برای مثال یک کتاب رشد را ترجمه و مفاهیم آن را بررسی می کردیم و اگر مواردی مغایر دیدگاه‌های اسلام می‌یافتیم آن را اصلاح می‌کردیم و سپس این کتاب در اختیار جامعه قرار می‌گرفت.
وی افزود: مدتی زمان برد تا افراد و مجموعه‌ها به مرحله دوم علوم انسانی اسلامی وارد شوند و نگاهمان در این مرحله  یک نگاه تاسیسی یکپارچه، مستقل، و به نوعی نگاه تفسیر موضوعی به مفاهیم موجود در روانشانی است و فارغ از این‌که که در روانشناسی غربی چه گفته شده است مفاهیم متعددی را به صورت مستقل مطالعه و از نظر می‌گذرانیم.
کاویانی ارانی گفت: نگاهمان در گام سوم که چند سالی است مورد توجه قرار گرفته است، نگاه نظریه پردازی جامع در چارچوب مفاهیم اسلامی است؛ به این معنا که کل روانشناسی و مفاهیم روانشناختی را در دریای مفاهیم و معارف اسلامی شناور می‌کنیم که نتیجه‌اش‌ حذف برخی از مفاهیم روانشناسی غربی است؛ حذف مواردی نظیر مطالب دارای سو‌گیری نژادی‌، اخلاقی و فرهنگی از این جمله است؛ و مفاهیم باقی مانده رنگ و بوی اسلامی به خود می‌گیرد و بسیاری مفاهیم جدید نیز به روانشناسی اضافه می‌شود که آن زمان روانشناسی اسلامی مدنظر شکل می‌گیرد و دیگر اسیر پارادایم جاری روانشناسی به لحاظ روشی نخواهیم بود.
وی افزود: در واقع گام سوم گام تاسیسی است و نگاه‌مان به نظریه پردازی جامع است و در پی شناساندن روانشناسی اسلامی به عنوان یک مکتب هستیم؛ مکتبی که به لحاظ روشی، موضوعات، مسائل روزمره و اهداف نسبت به روانشناسی معاصر تعمیم دارد که در این نگاه روانشناسی بزرگ‌، حجیم‌ و گسترده‌تر خواهد بود و طبعا توانایی آن نیز بیشتر خواهد بود.
حجت‌الاسلام و المسلمین کاویانی گفت: تالیفاتی که در زمینه روانشناسی اسلامی صورت گرفته به اندازه کافی به سر فصل درس‌های دانشگاهی راه نیافته‌اند که از دلایل آن می‌توان به فرآیند طولانی تبدیل پژوهش به قرار گرفتن در سرفصل درسی اشاره کرد.
وی در پایان گفت: برخی دروس در زمینه روانشناسی اسلامی به تدریج به سرفصل‌های دانشگاهی وارد شده است که این روند همچنان ادامه دارد و شورای تحول علوم انسانی نیز در این زمینه فعالیت‌های خوب و موثری صورت داده است.