موسسات خیریه و آرزوی عاقبت به‌خیری/ استانداردهایی که مشخص نیست!
گروه جامعه: مشاور خانه خیرین ایران با اشاره به آسیب‌های وارده بر موسسات خیریه بر ورود نهادی به عنوان ناظر بر آنها تأکید کرد.
نبی الله عشقی ثانی، رئیس سابق خانه خیرین ایران، همزمان با روز جهانی موسسات خیریه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، بر لزوم ساماندهی موسسات خیریه تأکید و تصریح کرد: بررسی و ارائه مجوز به موسسات خیریه در کشور با مجوز سه دستگاه: وزارت کشور، بهزیستی و نیروی انتظامی انجام می‌شود.
سؤال‌هایی که مطرح می‌شود:
مدیرعامل موسسه خیریه فرهاد اظهار کرد: برای حل مشکلات موسسات خیریه و رسیدگی به وضعیت آنها در مرحله اول باید به این سوال پاسخ داد که این موسسات برای حل مشکلاتشان باید به کجا مراجعه کنند و یا اگر قرار است نظارت بر فعالیت‌های آنها صورت گیرد کجا باید این نظارت اتفاق بیافتد و دستگاه متولی و پاسخگو در این قضیه چه کسانی هستند؟
15 هزار مؤسسه خیریه مجوز دارند
مشاور خانه خیرین ایران بر این نکته صحه گذاشت که آمار متقنی از تعداد موسسات خیریه وجود ندارد و گفت: 15 هزار مؤسسه خیریه به صورت رسمی از یکی از دستگاه‌های نامبرده در کشور مجوز دارند که در کنار آن تعداد زیادی موسسه هم هستند که هیچگونه مجوزی ندارند و حتی منبع و منشا آماری این 15 هزار را هم نمی‌توان ارائه داد و متأسفانه ما در این مقوله هنوز اطلاعاتی کاملی نداریم.
عشقی ثانی با بیان اینکه نظارت بر موسسات خیریه باید توسط دستگاه متولی انجام شود، اعلام کرد: وزارت کشور اقداماتی را برای سامان دادن به این کار شروع کرده که به نظر می‌رسد خدمت‌رسانی به افراد آسیب‌‌پذیر، موسسات خیریه و... باید در سازمان بهزیستی کشور باشد چراکه متولی این کار است. از طرفی وزارت کشور به عنوان دستگاه سیاسی امنیتی، مسئولیتی در این زمینه دارد و می‌خواهد انجام دهد؛ همچنین نیروی انتظامی هم به یک شکل که این موارد بخشی از مشکلات نظارت بر موسسات است و باید جداگانه آن را برطرف کنیم.
آموزشی در خصوص نظارت و اجرای فعالیت موسسات خیریه نداریم
وی با اشاره به اینکه آموزشی در خصوص روند نظارت و اجرای فعالیت موسسات خیریه نداریم، بیان کرد: برای راه‌اندازی یک مؤسسه، افرادی دور هم جمع می‌شوند اساسنامه‌ای می‌نویسند و تغییراتی در آن اعمال میکنند، بعد از آن اساسنامه را به دستگاهی داده و بعد از اعمال نظر آنها تایید شده، مدارک و مستنداتی گرفته و بالاخره در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت و به یک موسسه قانونی تبدیل می‌شود.
استانداردهایی که مشخص نیست!
مدیرعامل موسسه خیریه فرهاد تصریح کرد: اینکه استاندارد خدمت‌رسانی، محک بررسی و یا چگونگی ارزیابی برای موسسات خیریه چه چیزی است، مشخص نیست. مؤسساتی هستند که اعلام میکنند از کودک بدون سرپرست مراقبت میکنند، اما کیفیت و استانداردهای آنها مشخص نیست. تعدادی از آنها ماهی 20 تا 30 هزار تومان به خانواده‌ای می‌دهند تا از یک بچه بی‌سرپرست نگهداری کنند و اسم این کار را حمایت از خانواده گذاشته‌اند درحالی‌که، در برخی موارد بچه‌هایی هستند که در سیستم خیریه ماهیانه بیش از یک میلیون هزینه دارند.
جمع‌آوری کمک در معابر عمومی ممنوعیت دارد
وی با اشاره به اینکه جایگاه قانونی مشخصی برای موسسات خیریه نداریم، گفت: شاخص و تعریف معینی از فعالیت موسسات خیریه نداریم. در مواردی مشاهده می‌شود که افرادی به صورت خیابانی برای کودکان سرطانی و بی‌سرپرست اقدام به جمع‌آوری کمک میکنند در حالی که جمع‌آوری کمک در معابر عمومی ممنوعیت دارد و با این کار چهره شهر را زشت میکنند، با این همه امکان نظارت در این موراد وجود ندارد و هیچ دستگاه متولی جلوی این موارد را نمی‌گیرد.
خیران، تخصصی در فعالیت خیریه ندارند
عشقی‌ثانی با بیان اینکه مسئولان موسسات خیریه باید آموزش مدیریت ببینند، تصریح کرد: بسیاری از خیرین، تخصصی درباره فعالیتی که می‌خواهند انجام دهند، ندارند؛ لذا دستگاهی که به آنها مجوز می‌دهد باید برای آنها آموزش مواجه با مردم، عزت نفس، مداخله کردن، مددکاری، راز‌داری حرفه‌ای، توانمند‌سازی، جلوگیری از تکدی‌گری و مواردی از این قبیل را نیز ارائه دهد.
نظارت‌های فیزیکی ایده‌آل نیست
مدیر عامل سابق خانه خیرین ایران در ادامه گفت: بسیاری از مؤسسات پول‌هایی را از مردم می‌گیرند که ثبت و ضبط، کنترل و چگونگی نحوه خرج و اینکه آیا موسسه به نیت واقف عمل می‌کند مشخص نیست. قانوناً دستگاه‌‌هایی که مجوز فعالیت می‌دهند مکلف هستند بر فعالیت‌های مؤسسات خود نظارت کنند. البته نظارت‌ها بر فیزیک، ساختمان و نوع خدمت موسسه است که در اصل باید بر رابطه بین خدمت دهنده و خدمت گیرنده نظارت شود و وجوهات ثبت و ضبط و عدد و رقم در آنها مشخص شود.
وی با بیان اینکه نظارت‌هایی که درحال حاضر بر موسسات خیریه اعمال می‌شود سلیقه‌ای است، تصریح کرد: متاسفانه در مورد موسسات خیریه با مسئله سازماندهی شده‌ای که بخواهیم مبنا و شاخص نظارتی برای آن درنظر بگیرم مواجه نیستیم. چالش‌هایی در کشور وجود دارد که باید برای مدیریت مؤسسات خیریه تعریفی مشخصی معین کند. در بسیاری از موسسات هم موازی کاری خدمات بسیار است.
بحث ساختاری موسسات خیریه باید حل شود
وی ادامه داد: بحث ساختاری موسسات خیریه باید حل شود. بخش دیگر منابع انسانی مؤسسه خیریه است که متشکل از هیئت امنا، هیئت مدیره، مدیر عامل و کادر اداری و مددکار اجتماعی است. متاسفانه در بسیاری از این موسسات افراد مددکار تنها به اسم مددکار هستند که از رشته‌های گوناگون غیر مرتبط به این کار مشغول شده‌اند و هیچ یک از آنها نمی‌دانند مددکاری چیست! در بخش‌های دیگر از حسابداری تا مدیریت مجموعه هم اینگونه است.
موسسات خیریه حق انتشار تصاویر نیازمندان را ندارند
مدیر عامل موسسه خیریه فرهاد با بیان اینکه در کار خیر، موسسات خیریه حق انتشار تصاویر نیازمندان را ندارند، انتقاد کرد: گاها می‌بینید برخی موسسات عکس‌های نوجوان را روی یک کارت چاپ کرده و زیر آن نوشته‌اند حمایت کنید؛ آیا ما حق داریم آبروی جوانی که در آینده می‌خواهد به کشور خدمت کند با انتشار عکس و اسم و فامیل آن بعنوان نیازمند ببریم؟
عشقی‌ثانی در پاسخ به این سوال که چرا با وجود مشکلات بسیار در ساز و کار و عملکرد موسسات خیریه اقدامی از سوی دستگاه ذیربط انجام نشده است، گفت: در دو سالی که مدیر عامل خانه خیرین ایران بودم متوجه شدم که مدیران موسسات ما در عین اینکه افراد خوب، تلاشگر، مومن و معتقد هستند اما صاحب تخصص نیستند. لذا دوره آموزشی برای آنها گذاشته شد که متاسفانه با استقبال هم مواجه نشد.
وی با اشاره به اینکه مشکل اصلی در حوزه موسسات خیریه ساختار آنهاست، افزود: دولت و مجلس باید متولی این مؤسسات خیریه را مشخص کنند و اینطور نباشد که اگر فردی می‌خواهد مجوز بگیرد دچار سرگردانی شود و یا اینکه به محض رعایت نکردن قوانین دستگاه مربوطه به سراغ دستگاه دیگر رود و به راحتی مجوز دریافت کند.
جوان‌ها را جذب و سازمان دهیم
مدیر عامل موسسه خیریه فرهاد گفت: اکثرا هیئت مدیره مؤسسات خیریه افراد مسن بالای 60 سال هستند و افراد جوانتر در آنها کمتر است. لذا باید به فکر آینده کشور باشیم و جوان‌ها را جذب و سازمان دهیم. جوان‌ها باید کارها را یاد بگیرند و جانشین کسانی که از قدیم در این حوزه کار کرده‌اند شوند و این کار باید توسط مقامات مسئول سازماندهی شود.
عشقی ثانی با بیان اینکه در مدیریت موسسات خیریه کشور باید تمام شهرستان‌ها صاحب یک مرکز خیریه استان شوند و از هر استان یک نماینده در تهران حضورداشته باشد تصریح کرد: جمعا 30 استان به علاوه چند افراد فرهیخته و خبره در این زمینه گروهی را تشکیل دهند و این افراد متولی این کار شوند؛ اما این کار نیاز به ساماندهی، حمایت، پشتیبانی و نظارت دارد.
مدیرعامل موسسه خیریه فرهاد افزود: باید از تشکیل این کار حمایت و پشتیانی کنیم و مجوز و استاندارد لازم را هم برای آن تعریف و از نوع دستگاه‌ها بازخواست کنیم. خیلی از دستگاه‌ها در سال یک روز دور هم جمع شده و سخنرانی انجام می‌دهند و این را کار خیر انجام دادن و پشتیبانی کردن از مؤسسات خیریه می‌‌دانند که اشتباه بسیار بزرگی است.
وی گفت: بعضی از مؤسسات شناخته شده مانند محک و کهریزک براساس شناخته شدن، تبلیغات و ارتباطاتی که ایجاد کرده‌اند بیش از 50 درصد کمک‌های مردمی را جذب میکنند. مجموع کمک‌های مردمی که سایر مؤسسات می‌گیرند همین قدر است لذا باید جایی برای مدیریت وسازماندهی این موسسات تعریف شود.
جایگاه خالی مدیریت و نظارت
عشقی ثانی تصریح کرد: جایگاه خالی مدیریت ونظارت باید توسط مؤسسات خیریه با هماهنگی و سازماندهی و با نظارت یک دستگاه متولی انجام شود. بین خود این موسسات انتخابات برگزار شود و از خود آنها افرادی انتخاب و بین آنها سازماندهی صورت گیرد.
این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: باید به این سوالات در مورد موسسات خیریه پاسخ داد که جایگاه مؤسسات خیریه در نظام اداری و حکومتی ما کجاست؟ و هنگامی‌که برنامه ششم در حال نوشتن است آیا از مؤسسات خیریه کسانی هستند تا انتظارات و تکالیف مؤسسات خیریه را تعریف کنند؟ آیا در بودجه کشور مبالغی را برای مؤسسات و تشکلات خیریه در نظر می‌گیریم؟ آیا در تولید و هزینه‌کرد و پاسخگویی به مؤسسات خیریه نظارت و حضور وجود دارد؟ آیا جایی که جواز مؤسسات را صادر می‌کند صلاحیت افراد را برای صدور مجوز بررسی می‌کند؟
مشاور خانه خیرین ایران افزود: حکومت در رابطه با موسسات خیریه باید در حوزه هماهنگی، سازماندهی و نظارت چارت اولیه را طراحی کند و بعد از آن کار را به دست مؤسسات خیریه واگذارد. ما همیشه نیازمند نظارت هستیم همچنان که هر خانواده‌ای نظارت بر اعضای خانواده وجود دارد و یا در هر وزارتخانه‌ای بخش نظارتی داریم.
وی اظهار کرد: برای اینکه بتوانیم بین سازمان‌ها یک ارتباط متناسب ایجاد کنیم و نظارت صحیح صورت گیرد و ماموریت‌‌های حکومت و نظام هم تأمین شود، نقش اصلی دولت است که هماهنگی و سازماندهی را ایجاد و هدف‌گذاری کند.
ضعف در سازماندهی، مدیریت، نظارت، هماهنگی
عشقی ثانی تصریح کرد: کارهای مثبت خوبی در موسسات خیریه انجام شده، اما در این رابطه ضعف در سازماندهی، مدیریت، نظارت و هماهنگی وجود دارد.
