ضرورت آسان‌سازی منابع تفسیری؛ دغدغه فعالیت‌های پژوهشی در ساخت نرم‌افزارهای قرآنی
کانون خبرنگاران نبأ: مدیر بخش ارتباطات و تبلیغات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور گفت: ضرورت و اهمیت آسان‌سازی دسترسی به متون و منابع مرتبط با قرآن، به‌ویژه منابع تفسیر و علوم قرآن و ایجاد امکان جستجو و بازیابی اطلاعات و موضوعات قرآنی، از دغدغه‌های قرآن‌پژوهی به‌شمار می‌آید.
غلامرضا رحمانی، مدیر بخش ارتباطات و تبلیغات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، در گفت‌وگو با به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، با درباره نحوه ساخت اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای قرآنی در ابتدا به دغدغه ساخت نرم‌افزارهای قرآنی و اینکه چرا باید چنین نرم‌افزارهایی ساخته شود، اشاره کرد و گفت: به‌کارگیرى فنّاورى اطلاعات و ارتباطات در جهت اشاعه فرهنگ غنى اسلام و آسانسازى دستیابى به منابع و متون اصیل دینى و همچنین سرعت بخشیدن به کاوش و پژوهش در علوم اسلامى، از وظایف مهم و اصلی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، شمرده می‌شود؛ مخاطبان هدف، در فعالیت‌های این مرکز معمولا پژوهشگران، طلاب و دانشجویان رشته‌های علوم اسلامی و انسانی هستند.
وی افزود: در زمینه قرآن کریم نیز، قرآن‌پژوهان، اساتید حوزه و دانشگاه و علاقه‌مندان به علوم قرآنی مهم‌ترین مخاطبان مورد نظر ما هستند بنابراین تولید نرم‌افزار پژوهشی در حوزه قرآن و ترجمه، تفسیر، مفاهیم قرآنی و سایر مباحث پیرامون قرآن، در راستای اهداف این مرکز به‌شمار می‌آید.
رحمانی تصریح کرد: ضرورت و اهمیت آسان‌سازی دسترسی به متون و منابع مرتبط با قرآن، به‌ویژه منابع تفسیر و علوم قرآن و ایجاد امکان جستجو و بازیابی اطلاعات و موضوعات قرآنی، یکی از دغدغه‌های قرآن‌پژوهی به‌شمار می‌آید که تاکنون برنامه‌هایی بدین منظور به قرآن‌پژوهان و مراکز آموزشی و پژوهشی قرآنی عرضه شده است.
وی تصریح کرد: مهم‌ترین هدف از تولید این‌گونه از نرم‌افزارهای پژوهش‌محور با موضوع قرآن و تفسیر، تبدیل گنجینه ارزشمند منابع تفسیری و قرآنی در این‌باره و استفاده از امکانات رایانه‌ای برای دستیابی راحت‌تر به مباحث قرآنی است.
رحمانی در ادامه در رابطه با چگونگی موضوعات محوری ساخت نرم‌افزار گفت: موضوعات اصلی و فرعی هر یک از نرم‌افزارها بر اساس شاخص‌های مختلفی تعیین می‌شود؛ مهم‌ترین شاخص‌هایی که در طراحی یک نرم‌افزار در نظر گرفته می‌شود عبارتند از نیاز کاربران و مخاطبان (به‌ویژه پژوهشگران که مخاطبان خاص محصولات مرکز به‌شمار می‌آیند)، خلأ موجود در فضاهای پژوهشی نسبت به موضوع برنامه و نرم‌افزار مورد نظر، وجود منابع مورد نیاز در برنامه و دسترسی مرکز به آنها و توان مرکز در رابطه با آماده‌سازی و غنی‌سازی منابع مورد نیاز در نرم‌افزار.
وی ادامه داد: همه این موارد در کنار یکدیگر سنجیده می‌شود و در نهایت با توجه به شرایط مقتضی، اولویت‌سنجی شده و موضوع مورد نظر انتخاب می‌شود و پس از آن برنامه‌ریزی‌های لازم برای طراحی آن صورت می‌گیرد.
رحمانی در پاسخ به این سؤال که آیا برای تهیه نرم‌افزارهای قرآنی اتاق فکر وجود دارد؟ اگر این‌طور است در اتاق فکر، چه کسانی هستند و چگونه انتخاب می‌شوند؟ و دغدغه فکری‌شان چیست، گفت: هر برنامه‌ای که تولید می‌شود، قطعا در سابقه آن، طراحی و تحلیلی وجود دارد که نتیجه بررسی‌ها و اندیشه‌های کارشناسان همان فن است؛ بدین منظور کارشناسان گروه قرآن و تفسیر با مشارکت همکاران طرح و برنامه طراحی و تحلیل نرم‌افزار را بر عهده دارند؛ این افراد معمولا در زمینه موضوع مربوطه خبره هستند و به سوابق فعالیت‌های قرآنی در موضوع نرم‌افزار توجه و احاطه دارند، نیازهای جامعه پژوهشی را در نظر می‌گیرند و با توجه به قابلیت‌ها و امکانات رایانه‌ای، آن را طراحی می‌کنند؛ مهم‌ترین دغدغه فکری ایشان، تهیه یک برنامه خوب و جامع در خصوص آن موضوع و پاسخگویی به نیاز مخاطبان است.
وی در رابطه با هزینه ساخت نرم‌افزار ها گفت: هزینه تولید نرم‌افزارها از طریق بودجه مرکز تأمین می‌شود؛ این مرکز اخیراً از کمک‌های دولتی نیز بهره‌مند شده‌است ولی برخی از فعالیت‌ها به تناسب موضوع، به صورت برون‌سپاری به بخش خصوصی نیز واگذار می‌شود.
رحمانی ادامه داد: معمولا مهم‌ترین دغدغه ما در طراحی و تولید نرم‌افزارهای قرآنی و به‌طور کلی نرم‌افزارهای دینی، رفع نیاز مخاطبان هدف و کمک به جامعه محققان و پژوهشگران در هر یک از عرصه‌ها و حوزه‌های علمی است؛ کار فرهنگی و از آن مهمتر اثری که مخاطبان آن، خاص باشند، معمولا بازدهی مالی و سوددهی در آن اتفاق نمی‌افتد و در برنامه‌ریزی‌ها و ترسیم چارچوب‌های لازم برای تولید آن نیز نباید به عنوان یک محور تأثیرگذار در تصمیمگیریها به آن توجه کرد.
وی در رابطه با نذر فرهنگی در راستای تأمین هزینه فعالیت‌های فرهنگی قرآنی گفت: قطعا می‌تواند مفید باشد، امیدواریم در کشور ما توجه به مسائل فرهنگی و مشارکت در تقویت فعالیت‌های فرهنگی و علمی بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
دیر بخش ارتباطات و تبلیغات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور در رابطه با عوامل مؤثر در ساخت این نرم‌افزارها گفت: یکی از مسائل مطرح در برنامه‌های نرم‌افزاری «کاربرپسند بودن» است که همه مسائل مربوط به جذابیت، گرافیک، چشم‌نوازی، خوش‌دستی، برخورداری از محیط ساده و راحت را در برمی‌گیرد.
وی افزود: در برنامه‌های مرکز نور سعی بر آن است که به همه این مسائل توجه شود؛ خصوصا در برنامه‌هایی که اخیرا تولید کرده‌ایم با توجه به بازخوردهایی که از کاربران دریافت کرده‌ایم این گونه کاستی‌ها را به حداقل رسانده‌ایم؛ گرافیکی که در برنامه‌های نرم‌افزاری نور ملاحظه می‌کنید، در نرم‌افزارهای دیگر مشاهده نمی‌کنید، خصوصا اگر نرم‌افزار برای پژوهشگران آماده شده باشد، معمولا به این جنبه‌ها کمتر توجه می‌شود.
رحمانی تصریح کرد: ما توجه به این موارد را بخش مهمی از کیفیت محصولات خود می‌دانیم؛ همان‌طور که سعی کرده‌ایم در مورد قیمتگذاری نیز عنایت ویژه داشته باشیم؛ هر کس که در این زمینه دستی بر آتش داشته باشد می‌داند که تولید چنین محصولاتی، خصوصا نرم‌افزارهای پژوهش‌محور که دارای یک پشتوانه علمی هستند و گروهی از محققین در تولید و غنی‌سازی محتوای آن دخالت دارند، کاری هزینه‌بر بوده ولی با همه اینها ما در خصوص قیمت محصولات، هیچ گاه بنای بر تأمین قیمت تمام شده نداشته‌ایم.
رحمانی درباره کیفیت این نرم‌افزارها و ارزیابی کیفی آنها گفت: هر برنامه‌ای که در این مرکز تولید می‌شود، مراحل مختلفی را از طراحی، آماده‌سازی اطلاعات، غنی‌سازی اطلاعات، ایجاد امکانات و قابلیت‌های فنی و در نهایت کنترل کیفیت، پشت سر می‌گذارد.
وی ادامه داد: کنترل کیفیت و بررسی محصول تولید شده از بخش‌های مهم فرآیند تولید است، یک برنامه بعد از تولید، از جهات مختلف عملکرد، مورد آزمایش قرار می‌گیرد، کارشناسان مرکز کارکرد آن را در سیستم عامل‌های مختلف آزمایش می‌کنند، عملکرد آن را در قابلیت‌ها و امکاناتی که دارد و باید داشته باشد می‌سنجند و در برخی برنامه‌ها نظرات کارشناسان و متخصصان خارج از مرکز نیز در خصوص محتوا و عملکرد نرم‌افزار جمع‌آوری می‌شود و در نهایت با یک اطمینان بالا در خصوص مطالب، منابع و عملکرد آن به جامعه هدف عرضه می‌شود.
وی ادامه داد: در درون مرکز بخش‌هایی گوناگون و طی مراحل مختلف تولید و پس از آن به ارزیابی برنامه‌ها می‌پردازند اما دو بخش اصلی که به نوع مستقیم به این مسئله مرتبط‌اند، اداره کنترل کیفیت در معاونت پژوهش مرکز و نیز بخش امور کاربران در معاونت بازرگانی هستند.
رحمانی در رابطه با هدف از تهیه نرم‌افزارهای قرآنی چیست و میزان تحقق چشم‌اندازه‌های پیش‌رو گفت: هدف از تولید برنامه‌های قرآنی را می‌توان در چند محور خلاصه کرد؛ الف) خدمت به قرآن کریم به عنوان ریسمان محکمی که از سوی خدواند برای هدایت و کمال بشر فرستاده شده است؛ ب)آسان‌سازی دسترسی محققان، قرآن‌پژوهان، اساتید، طلاب، دانشجویان و عموم علاقمندان به قرآن، به میراث ارزشمند دانشمندان، نویسندگان و خادمان قرآن که از گذشته تاکنون به دست ما رسیده است؛ ج) فراهم‌آوری زمینه به‌کارگیری رایانه در فعالیت‌ها و تحقیقات قرآنی به عنوان یک ابزار دقیق، سریع و کارآمد در دستیابی به منابع و متون مختلف قرآن و تفسیر؛ د) ترویج فرهنگ قرآن کریم و تعالیم حیاتبخش آن در میان جامعه و عرضه میراث قرآنی مسلمانان و به ویژه شیعیان از این طریق.
وی افزود: با توجه به اینکه ما در زمینه‌های مختلف، نرم‌افزارهای قرآنی تولید نموده‌ایم، سعی کرده‌ایم در راستای وظایف مرکز به همه نیازها پاسخ دهیم؛ چون تاکنون در زمینه متن، ترجمه و تفسیر قرآن، شخصیت‌های قرآنی و علوم قرآن برنامه‌هایی را تولید کرده‌ایم؛ همچنین در زمینه روایات قرآنی، مفاهیم و موضوعات قرآنی و برای مهم‌ترین تفاسیر شیعه معاجم موضوعی قرآن تولید کرده‌ایم و همین‌طور چندین برنامه دیگر که امیدواریم مورد استفاده کاربران قرار گرفته‌باشد البته برنامه‌هایی هم در دست اقدام داریم که در آینده به جامعه قرآنی کشور عرضه خواهد شد.
رحمانی تصریح کرد: اینکه چه اندازه این اهداف محقق شده است، شاید به گونه صریح قابل بیان نباشد، لکن با توجه به بازخوردهایی که از کاربران دریافت داشته‌ایم، برنامه‌های قرآنی از رضایت‌بخش‌ترین برنامه‌ها در میان تولیدات مرکز به‌شمار می‌رود.
مدیر بخش ارتباطات و تبلیغات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور در رابطه با منابع مورد نیاز برای گسترش نرم‌افزارهای قرآنی بیان کرد: برای گسترش هر برنامه، ملزومات گوناگونی وجود دارد؛ از قبیل محتوا و منابع متناسب با آن برنامه، نیروهای متخصص در حوزه موضوعی مرتبط با برنامه به همراه متخصصان فنی، ملزومات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری؛ از مهم‌ترین مواد و نیازها در تولید و گسترش برنامه‌های قرآنی، منابع معتبر و درخور عرضه به مخاطبان است. مرکز تاکنون در تولید برنامه‌های قرآنی از ترجمه‌ها، تفاسیر و پژوهش‌های لغوی در قرآن سود جسته است، با توجه به رشد تحقیقات میان‌رشته‌ای، پژوهشگران رشته‌های گوناگون، احساس نیاز به مطالعات قرآنی یافته‌اند. از این روی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، برای گسترش غنای این برنامه‌ها، نیازمند منابع محققانه و متقن که نیاز پژوهشگران در حوزه‌های مختلف علوم که با قرآن سر و کار دارند، را رفع کند، احتیاج دارد.
وی در رابطه با موانعی که در گسترش نرم‌افزارهای قرآنی وجود دارد گفت: برای گسترش برنامه‌های قرآنی چند دسته محدودیت و مانع وجود دارد که از آن میان می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد: گسترده و متنوع بودن نیازهای پژوهشی مخاطبان از یک سو و متناسب نبودن منابع موجود با نیاز ایشان، کمبود منابع تحقیقی جامع متناسب با نیازهای مخاطبان و فراگیر نبودن برای همه نوع مخاطب، کمبود ابزارهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مناسب برای طراحی برنامه‌های مورد نظر متکفلان برنامه‌ها و بودجه اختصاص یافته به توسعه نرم‌افزارهای قرآنی.
مرجان شرف
