وی ادامه داد: اگر کسی عالم بود و به علم خود قیام کرد عاقل می شود بنابراین علم مقدمه برای عاقل شدن است و به همین دلیل در قرآن بر تدبر و تفکر در آیات خدا دعوت شده است تا انسان در پرتو تفکر به تعقل برسد البته عالمی عاقل می شود که عقل عملی را تعطیل نکرده باشد.

این مفسر قرآن ادامه داد: اگر کسی عاقل باشد مرحله اول نظر است و بعد به مرحله شهود می‌رسد یعنی علم مفهومی به اعتقاد و بعد علم دراسه، علم‌الوراثه می شود و فرق میان ارث مادی و معنوی هم این است که در ارث معنوی تا وارث نمیرد نمی‌تواند ارثی ببرد بنابراین اگر کسی از شهوت و غضب مُرد سهمی از ارث می برد که فرمودند «حاسبوا قبل ان تحاسبوا».

آیت الله جوادی آملی عنوان کرد: فرمود کسانی که انبیاء را مسخره کردند آگاه باشند که ما اشد از این ها را که بطش و قدرتی داشتند از بین بردیم و از بین بردن اینها برای ما خیلی آسانتر است زیرا وقتی قرآن چیزی را بزرگ بدارد معلوم است که خیلی بزرگ است چون در وصف خانه‌های آنان فرمود «ارم ذات العماد».

مشرکان منکر ربوبیت بودند

این مفسر قرآن با اشاره به انکار خدا از سوی مشرکان بیان کرد: از امام عسکری(ع) فرمودند آیا پیامبر جدال احسن داشت؟ فرمود بله و بخش پایانی آیات سوره یاسین را جدال احسن ذکر می کند، که فرمود خدا انسان‌ها را از هیچ آفرید وقتی ماده ای در کار نبود ولی اگر بخواهد دوباره اینها را زنده کند که برای او کاری ندارد آیا خدشه‌ای در این برهان دیده می‌شود.

این مرجع تقلید با بیان اینکه کفار هم این را قبول داشتند که همه چیز در عالم توسط خدا آفریده شده است تصریح کرد: اینها گرفتار ارباب متفرقه شدند جون در ربوبیت مشرک بودند؛ خدا فرمود شما که اصل خالقیت را قبول دارید باید این را هم بپذیرید که او علاوه بر خلق زمین و شما، زمین را طوری قرار داد که در آن راه‌های فراوانی وجود دارد و نظم آن را آفرید تا به ربوبیت پی ببرید.

دو تعبیر برای تهتدون

استاد برجسته حوزه گفت: دو تعبیر در لعلکم تهتدون است که یکی رسیدن به اهداف و مقاصد مردم است و معنای دیگر این است که شما با پذیرش ربوبیت خدا هدایت شوید که علامه طباطبایی این معنارا اظهر می داند.

این مرجع تقلید بیان کرد: قرآن وقتی این معارف را نقل می‌کند دو تعبیر دارد که «تهتدون» و «لعلکم تهتدون» که در تهتدون ناظر به هدایت در راه‌هاست و در دومی رسیدن به هدایت الهی است و در برخی آیات نیز بین این دو جمع کرده است در جایی که فرموده ما کوه ها را رواسی و میخ قرار دادیم تا جلوی لغزش زمین را بگیرد.

این مفسر قرآن گفت: برخی نظم محیرالعقول عالم طبیعت و ستارگان را می‌بینند ولی کور هستند و می گویند اینها خودش به این شکل درآمده است؛ آیا واقعا این نظم دقیق ریاضی خود به خود است اینجاست که غرق شدن در تجربه حسی این خطر را دارد.

تجرید عقلی پشتوانه تجربه حسی است

این مفسر قرآن ادامه داد: اگر تجرید عقلی را از پشتوانه تجربه حسی برداریم ساختار علوم بهم می ریزد زیرا قضایا شخصی می‌شوند و علومی مانند پزشکی و کشاورزی و ... نمی تواند علم باشد زیرا مثلا یک پزشک روی صد نفر و هزار نفر در منطقه و شهر خود یک چیزی را تجربه کرده است که نمی تواند برای آن طرف دنیا سند باشد ولی سند این حرف علمی او به علت تجرید عقلی است که مورد پذیرش قرار می‌گیرد و یک دارو در هر کجای دنیا برای درمان مفید است.

این مرجع تقلید عنوان کرد: اینها این نظم محیرالعقول را می بینند و می‌گویند خود به خود پیدا شده است اینکه امام حسین(ع) فرمود کسی که تو را نمی بیند کور است به خاطر همین است زیرا اینها می‌بینند و منکر می شوند.

تلازم ربوبیت و خلقت

استاد برجسته حوزه گفت: خالقیت الا و لابد مستلزم ربوبیت است زیرا اگرنعمتی ایجاد نشود و آن را به متنعم ندهد او رشد نمی کند، کسی می‌تواند اینها را بپروراند که از هویت و هستی آنها با خبر باشد و هیچکس جز خالق اشیاء عالم به حقیقت و هویت درون اشیاء نیست، اگر کسی می خواهد انسان تربیت کند باید از هویت او با خبر باشد پس مدبر انسان حتما باید آفریدگار او باشد.

استاد برجسته حوزه گفت: در باب نزول باران نیز فرمود بعد از اینکه ابرها باردار شدند و می خواهند این بار را زمین بگذارند برای آنها رحم درست می کنیم تا قطره قطره ببارد و سیلی و شلنگی پایین نریزد و بعد هم فرمود زمین را اگر خواب و مرده باشد بیدار و زنده می کنیم.

وی ادامه داد: «یحی الارض بعد موتها» غیر از ایقاذ است و این تعبیر احیای اموات سندی برای زنده کردن مردگان در قیامت است به همین دلیل کسانی احساس پوچی می کنند که خیال می کنند مرگ، پوسیدن است ولی قرآن می فرماید مرگ از پوست به درآمدن است و این انسان است که مرگ را می میراند زیرا موجودی ابدی است.

مرگ پوسیدن نیست

وی تاکید کرد: در فرهنگ قرآن انسان است که مرگ را می‌میراند و  وارد برزخ می شود؛ و در برزخ او هست و مرگ نیست و در قیامت نیز او هست و مرگ نیست و وارد بهشت می شود و باز هم مرگ نیست زیرا مرگ را اماته کرده است بنابراین باید برای این مصاف آماده باشد که به آسانی مرگ را بمیراند.

این مفسر قرآن اظهار کرد: قرآن به صورت عربی مبین است تا بشر در آن تعقل کند چون عده‌ای بالجمله به مرحله عقل تام و برخی به مراحل نازل تر می رسند البته ائمه مصداق علی حکیم هستند و قرآن موجود ممثل قرآن ام الکتاب و لدی علی حکیم است زیرا تطابق مثال با ممثل است.

صاحب تفسیر تسنیم گفت: این فعل خارجی آیت و نشان آن قدرت فعلی و عقلی است و این مرتبه نازله عربی مبین، مثل است برای علی حکیم و این(مرحله نازله) قابل تعقل است و آن(مرحله علی حکیم) قابل تعقل نیست.