ویراستاری در ترجمه قرآن سیر تکاملی داشته باشد/ هدف بعدی دایرةالمعارف قرآن به زبان روسی

ناظم زینال‌اف، نویسنده و مترجم قرآن کریم به زبان روسی، برگزیده جایزه جهانی کتاب سال در بخش مطالعات اسلامی  و مترجم زبان روسی خبرگزاری ایکنا در گفت‌وگو با این رسانه  ضمن بیان این مطلب گفت: حدود 5 سال روی ترجمه قرآن کار کردم، البته پیش از این نیز کارهایی قرآنی در زمینه تألیف، ترجمه و یا ویرایش نیز داشتم ولی به‌صورت خاص درباره خود قرآن خیر. وقتی‌که به ترجمه‌های روسی موجود از قرآن مراجعه می‌کردم که آیه‌ای را ترجمه کنم، می‌دیدم که اشتباهات فراوانی در آن‌ها وجود دارد؛ از این رو یک نوع احساس وظیفه بود که ترجمه‌ای انجام شود تا مسلمانان بتوانند با اطمینان خاطر از آن بهره ببرند.

وی افزود: فکر ارائه این ترجمه شاید از 10 سال پیش در ذهن من آمده بود تا اینکه شش سال پیش این کار را شروع کردم و سال گذشته آن را به اتمام رساندم. گاهی روزانه هفت تا هشت ساعت و گاهی چهار تا پنج ساعت وقت می‌گذاشتم و کار می‌کردم. بعضی اوقات خصوصاً زمان ویرایش در سال آخر تقریباً خواب و خوراک و روز و شب و ... همه‌چیز به هم ریخته بود زیرا می‌خواستم مراحل ویرایشی را که برای خود در نظر گرفته بودم، در عرض یکسال تمام کنم؛ کار ویرایش برای من بسیار سخت‌تر از کار ترجمه بود.

زینال‌اف تصریح کرد: در حین ترجمه گاهی روش‌ها عوض می‌شد، گاهی نظرها عوض می‌شد چون تجربه بیشتری به دست می‌آمد و در مرحله ویرایش این مسائل بیشتر برایم رخ داد. برای شروع، ترجمه‌های موجود روسی را بررسی می‌کردم علاوه بر آن به 4 ترجمه‌ فارسی آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله مشکینی، ترجمه مجتبوی و ترجمه فولادوند نیز نگاه می‌کردم. البته مترجم غیر ترجمه باید از تفسیر هم آگاه باشد و من هم به تفاسیر موجود مرتب مراجعه می‌کردم. تفسیر المیزان و تفسیر نمونه بیشتر مورد استفاده من بود. وقتی در ترجمه با مشکلاتی مواجه می‌شدم به سراغ این تفاسیر می‌رفتم تا بتوانم آن مشکلات را حل کنم. موارد مشکل را از طریق احادیث اهل بیت(ع) نیز حل می‌کردم.

این مترجم قرآن گفت: غیر از ویراستاری خودم، 10 مرحله ویرایش از سوی متخصصان دیگر چه در روسیه و چه در ایران انجام شد و آن‌ها نظرات خود را برای بهبود کار به من منتقل می‌کردند. در واقع این ویرایش‌ها تحت نظر خودم بود. غیر از آن در روسیه این ترجمه توسط متخصصان نیز ویرایش ادبی شد. غیر از ترجمه آیات، تفسیر نیز در این ترجمه ارائه شده و در آن شأن نزول آیات، فضایل سوره‌ها، فضایل بعضی آیات، شواهدی از تورات و انجیل و احادیث اهل بیت(ع) در تفسیر آیات را نیز آورده‌ام. البته در نسخه‌‌ای که در ایران چاپ شده، تفسیر نیامده اما در چاپ‌های بعدی خواهد آمد.

زینال‌اف ادامه داد: کار ترجمه قرآن به گونه‌ای است که تا مترجم زنده است، ویرایش ترجمه هم باید زنده بماند. عده‌ای نقد می‌کنند، عده‌ای پیشنهاداتی ارائه می‌‌دهند، آن‌ها را می‌نویسم، معلوماتی اضافه می‌کنم، موارد مبهم را روشن‌تر و ابهامات را برطرف می‌کنم. معتقدم ویراستاری در ترجمه قرآن باید سیر تکاملی داشته باشد.

وی گفت: بیش از 15 ترجمه به زبان روسی یعنی حدود 20 ترجمه در حال حاضر موجود است. ترجمه قرآن کریم حدود 400 سال قدمت دارد از زمان پتر کبیر تا به حال ترجمه‌هایی به زبان روسی انجام شده است. ترجمه‌های اول از زبان فرانسه انجام گرفت، اما از حدود 130 سال پیش اولین ترجمه‌ها از زبان عربی ارائه شد. اولین ترجمه‌ها بیشتر تحت‌اللفظی بودند؛ به مرور ترجمه‌های معنایی نیز ارائه شدند اما از دقت کافی برخوردار نبودند. تفاوت ترجمه من در این است که در آن تلاش شده اولین گام در جمع بین روش تحت‌اللفظی و ترجمه به معنا و مفهومی برداشته شود.

مترجم زبان روسی ایکنا عنوان کرد: ویژگی دیگر این ترجمه آن است که اولین ترجمه شیعی قرآن به زبان روسی است. تا به حال ترجمه‌ها یا از سوی خاورشناسان صورت گرفته یا از سوی اهل سنت و این ترجمه اولین ترجمه شیعی به‌شمار می‌رود. ویژگی دیگر، این که سایر ترجمه‌های روسی قرآن از سوی افرادی صورت گرفته که تحصیلات دینی ندارند، زبان عربی خوانده یا خاورشناس بوده‌اند که بیشتر با مسائل منطقه و جهان عرب سروکار داشته‌اند لذا این ترجمه جدید، اولین ترجمه روسی از سوی مترجمی است که تحصیلات حوزوی دارد.

برگزیده جایزه جهانی کتاب سال توضیح داد: 18 سال است که در زمینه ترجمه و ویرایش متون قرآنی و اسلامی فعالیت دارم. اولین تألیف من خودآموز قرائت قرآن کریم به زبان روسی بوده است که در روسیه و ایران با تیراژ بالا به چاپ رسیده است. در حال حاضر در حال ویرایش تفسیر المیزان هستم و سال گذشته تفسیر 12 جلدی آیت‌الله فقیه ایمانی را ویرایش کردم که در روسیه به چاپ رسیده است. در آینده نیز با توکل بر خداوند، کار انتشار یک کتاب آموزشی زبان قرآن کریم و یک دایرةالمعارف قرآن کریم به زبان روسی را در برنامه دارم که در حال تهیه مطالب آن‌ها هستم.

گفتنی است، ناظم زینال‌اف در سال 1979 در شهر دربند روسیه متولد شد. در ده سالگی شروع به خواندن قرآن و آموزش آن به دیگران کرد. پس از پایان تحصیلات مقدماتی در روسیه به ایران آمد و در قم مشغول به تحصیل شد. علاوه بر تحصیلات آکادمیک به طور خصوصی تفسیر قرآن، الهیات، کلام، عرفان و نهج‌البلاغه را نزد اساتید قم آموخت. وی همچنین به ترجمه و ویرایش کتب متعدد پرداخت و یک مؤسسه انتشاراتی با عنوان ایستوک راه‌اندازی کرد که به ‌چاپ کتب اسلامی اختصاص دارد.

زینال‌اف بنیانگذار نشریه زن مسلمان، مدیر مرکز اسلامی نور و امام جمعه مساجد دربند و مسکو نیز است.

زینال اف در مراسم سی‌و‌سومین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و بیست‌و‌سومین دوره جایزه جهانی کتاب سال، که 18 بهمن‌ماه با حضور حجت‌الاسلام حسن روحانی، رئیس‌جمهور برگزار شد، جایزه جهانی کتاب سال را دریافت کرد.

ناظم‌ زینا‌ل‌اف مترجم زبان روسی خبرگزاری ایکنا است و اخبار و رویداد‌های قرآنی و اسلامی روسیه را در اختیار این رسانه قرار می‌دهد.