آشنایی با پژوهشگران قرآنی در ایران/ 1
خرمشاهی و 40 سال پژوهش قرآنی
گروه اندیشه: بهاءالدین خرمشاهی تالیفات بسیاری در زمینه ادبی و اسلامی دارد اما می‌توان او را یکی از قرآن‌پژوهان معاصر ایرانی دانست، وی چهل سال است که به پژوهش در حوزه قرآن پرداخته است.
بهاء الدین خرمشاهی متولد 1324 در شهر قزوین است. مدرک دانشگاهی خرمشاهی کارشناسی ارشد کتابداری است و از سال 69 به عنوان عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمده است.
ترجمه قرآن کریم
خرمشاهی بی تردید در حوزه شناخت قرآن و علوم قرآنی صاحبنظری کم نظیر است و پیگیرانه سال‌هاست که در این باره کتاب و مقاله می‌نویسد. شاهکار او در زمینه قرآن پژوهی البته ترجمه قرآن مجید است که در نهایت دقت و صحت و با زبانی شیوا و رسا کاملاً مفهوم و بی آنکه به تکلف و تصنع بگذرد، به فارسی درآمده است. اهمیت مهم دیگر این ترجمه افزودن 4 هزار فقره یادداشت در ذیل صفحات ترجمه و واژه‌نامه‌ای با 12 هزار لغت است.
دیگر آثار قرآنی
آثار دیگر قرآن پژوهی خرمشاهی همه خواندنی و آموزنده است و به واقع طراوتی به جهان «قرآن پژوهی» بخشیده است. کوشایی خرمشاهی امر نقد ترجمه های قرآن دیگران و ویرایش و پیرایش آنها نیز به‌حق ستودنی است. یکی از آثار قرآنی که خرمشاهی در تالیف آن حضور داشته است، «فرهنگ موضوعی قرآن» است که با عنوان کامل «فرهنگ موضوعی قرآن مجید» منتشر شده است. وی در این کار با کامران فانی همکار بود. در این کتاب فرهنگ لغات قرآن همراه با شرح و بسط معانی آنها باین شده است و در واقع کشف‌المطالب الفبایی یا فهرست موضوعی قرآن می‌باشد که مانند اغلب فرهنگ‌های لغت به روش الفبایی (ابجدی) تنظیم یافته‌است، این فهرست به عربی است.
محمدحسن خزاعی در مقاله‌ای با عنوان نگاهی دیگر توضیحات و ترجمه قرآن کریم از بهاءالدین خرمشاهی می‌نویسد: مزيت مهم آثار علمى جناب آقاى خرمشاهى روشمند بودن پژوهش و روانى نگارش است، كه نمونه بارز آن را در حافظنامه و ترجمه و توضيحات قرآن كريم مىبينيم. از اين كه ايشان از ميان همه كتاب‌هاى موجود دو اثر بىبديل زمينى و آسمانى - ديوان حافظ و قرآن كريم - را برگزيده و شرح و تفسير آن دو را وجهه همت و هدف تحقيق قرار داده مىبايست بسيار تشكر كرد، و بخصوص از قرآنپژوهى آن دانشمند سپاسگزار بود كه عمر خويش را به بهترين كار علمى - دينى مصروف كرده است.
خرمشاهی همچنین در دایرةالمعارف تشیعه نیز همکاری داشته است. دائرةالمعارف تشیع دانشنامه‌ای فارسی، در چندین جلد، پیرامون موضوعات مختلف دینی، کلامی، اعتقادی، فقهی، اصولی، تاریخی، جغرافیایی، علمی و فرهنگی جهان تشیع است و تدوین این اثر از سال 1360 آغاز شده است.
دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی اثر دیگری است که به کوشش بهاءالدین خرمشاهی منتشر شده است. وی در پیش‌گفتار این اثر می‌نویسد: در باره نقش و نفوذ همه جانبه قرآنی کریم در ذهن و زبان و جان و جهان انسان مسلمان، در مقالات عدیده‌ای در همین دانشنامه سخن گفته‌ایم. نقش فرهنگ‌آفرینی و تمدن‌سازی قرآن کریم، در میان همه کتاب‌های مقدس و آسمانی بی‌همتاست. جز قرآن کریم، هیگ کتاب آسمنای دیگر نیست که حتی به ادعای معتقدانست، به عین الفاظ وحی و وحیانی باشد. مصونیت قرآن از هرگونه افزود و کاست نیز در تاریخ ادیان و ادیان تاریخ سابقه و همانند ندارد. قرآن اساس قانونی و قانون اساسی ماست. چنانکه در عالم واقه هم بعضی از کشورهای اسلامی، آن را «قانون اساسی» خود گرفته‌اند.
اثر دیگر وی «قرآن پژوهی» است که وی در سال 1371 منتشر کرده و هفتاد بحث و تحقیق قرآنی را در بر می‌گیرد. وی در جلد دوم این کتاب به تفسیر علمی پرداخته است و در جلد دوم از كتاب «تفسیر علمی قرآن» نخست سیر تاریخی تفسیر علمی در آثار متاخران بررسی کرده و سپس ادله مخالفان و موافقان تفسیر علمی قرآن نقد و ارزیابی قرار داده است. مباحث پایانی كتاب درباره شرایط تفسیر علمی صحیح و آیات محوری در تفسیر علمی قرآن است كه طی آن به نمونه‌هایی از تفسیر علمی مقبول و مواردی از لغزش و ابهام در فرآیند تفسیر علمی اشاره شده است. دیگر آثار قرآنی خرمشاهی عبارت است از سهم ایرانیان در تفسیر قرآن و بررسی ترجمه‌های امروزین فارسی قرآن کریم.
خرمشاهی و 40 سال پژوهش قرآنی
وی در خصوص فعالیت 40 سال فعالیت قرآنی خود می‌گوید: همه عشقم به ادبیات فارسی و علوم قرآنی و علوم اسلامی معطوف بوده و هست... بنده شاید به تقریب حدود چهل سال از عمرم را صرف این كار كرده‌ام و فعالیتهای مستمری در حوزه قرآن پژوهی و حافظ پژوهی نمودم و با یك نگاه اجمالی در می‌یابم كه حتی همین مدت طولانی نیز هنوز چندان كافی نیست و عمر بیشتری می‌طلبد تا به فهم دقایق و رموزات قرآن و حافظ، توأمان، پی ببریم و با آن كه ده كتاب قرآنی و پانصد مقاله قرآن پژوهانه نوشته‌ام هنوز فكر می‌کنم كه از آن آب و گل اولیه بیرون نیامده‌ام. از خداوند بزرگ مسألت دارم تا ما قرآن را مهجور نگیریم. چرا كه مهجور گرفتن قرآن چنین نیست كه ما قرآن را نخوانیم یا كه كم بخوانیم، بلكه مهجوریت قرآن زمانی آغاز می‌شود كه به مفاد قرآن توجه نكنیم و در آن تدبر ننماییم.
ترجمه قرآن کریم
خرمشاهی بی تردید در حوزه شناخت قرآن و علوم قرآنی صاحبنظری کم نظیر است و پیگیرانه سال‌هاست که در این باره کتاب و مقاله می‌نویسد. شاهکار او در زمینه قرآن پژوهی البته ترجمه قرآن مجید است که در نهایت دقت و صحت و با زبانی شیوا و رسا کاملاً مفهوم و بی آنکه به تکلف و تصنع بگذرد، به فارسی درآمده است. اهمیت مهم دیگر این ترجمه افزودن 4 هزار فقره یادداشت در ذیل صفحات ترجمه و واژه‌نامه‌ای با 12 هزار لغت است.
دیگر آثار قرآنی
آثار دیگر قرآن پژوهی خرمشاهی همه خواندنی و آموزنده است و به واقع طراوتی به جهان «قرآن پژوهی» بخشیده است. کوشایی خرمشاهی امر نقد ترجمه های قرآن دیگران و ویرایش و پیرایش آنها نیز به‌حق ستودنی است. یکی از آثار قرآنی که خرمشاهی در تالیف آن حضور داشته است، «فرهنگ موضوعی قرآن» است که با عنوان کامل «فرهنگ موضوعی قرآن مجید» منتشر شده است. وی در این کار با کامران فانی همکار بود. در این کتاب فرهنگ لغات قرآن همراه با شرح و بسط معانی آنها باین شده است و در واقع کشف‌المطالب الفبایی یا فهرست موضوعی قرآن می‌باشد که مانند اغلب فرهنگ‌های لغت به روش الفبایی (ابجدی) تنظیم یافته‌است، این فهرست به عربی است.
محمدحسن خزاعی در مقاله‌ای با عنوان نگاهی دیگر توضیحات و ترجمه قرآن کریم از بهاءالدین خرمشاهی می‌نویسد: مزيت مهم آثار علمى جناب آقاى خرمشاهى روشمند بودن پژوهش و روانى نگارش است، كه نمونه بارز آن را در حافظنامه و ترجمه و توضيحات قرآن كريم مىبينيم. از اين كه ايشان از ميان همه كتاب‌هاى موجود دو اثر بىبديل زمينى و آسمانى - ديوان حافظ و قرآن كريم - را برگزيده و شرح و تفسير آن دو را وجهه همت و هدف تحقيق قرار داده مىبايست بسيار تشكر كرد، و بخصوص از قرآنپژوهى آن دانشمند سپاسگزار بود كه عمر خويش را به بهترين كار علمى - دينى مصروف كرده است.
خرمشاهی همچنین در دایرةالمعارف تشیعه نیز همکاری داشته است. دائرةالمعارف تشیع دانشنامه‌ای فارسی، در چندین جلد، پیرامون موضوعات مختلف دینی، کلامی، اعتقادی، فقهی، اصولی، تاریخی، جغرافیایی، علمی و فرهنگی جهان تشیع است و تدوین این اثر از سال 1360 آغاز شده است.
دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی اثر دیگری است که به کوشش بهاءالدین خرمشاهی منتشر شده است. وی در پیش‌گفتار این اثر می‌نویسد: در باره نقش و نفوذ همه جانبه قرآنی کریم در ذهن و زبان و جان و جهان انسان مسلمان، در مقالات عدیده‌ای در همین دانشنامه سخن گفته‌ایم. نقش فرهنگ‌آفرینی و تمدن‌سازی قرآن کریم، در میان همه کتاب‌های مقدس و آسمانی بی‌همتاست. جز قرآن کریم، هیگ کتاب آسمنای دیگر نیست که حتی به ادعای معتقدانست، به عین الفاظ وحی و وحیانی باشد. مصونیت قرآن از هرگونه افزود و کاست نیز در تاریخ ادیان و ادیان تاریخ سابقه و همانند ندارد. قرآن اساس قانونی و قانون اساسی ماست. چنانکه در عالم واقه هم بعضی از کشورهای اسلامی، آن را «قانون اساسی» خود گرفته‌اند.
اثر دیگر وی «قرآن پژوهی» است که وی در سال 1371 منتشر کرده و هفتاد بحث و تحقیق قرآنی را در بر می‌گیرد. وی در جلد دوم این کتاب به تفسیر علمی پرداخته است و در جلد دوم از كتاب «تفسیر علمی قرآن» نخست سیر تاریخی تفسیر علمی در آثار متاخران بررسی کرده و سپس ادله مخالفان و موافقان تفسیر علمی قرآن نقد و ارزیابی قرار داده است. مباحث پایانی كتاب درباره شرایط تفسیر علمی صحیح و آیات محوری در تفسیر علمی قرآن است كه طی آن به نمونه‌هایی از تفسیر علمی مقبول و مواردی از لغزش و ابهام در فرآیند تفسیر علمی اشاره شده است. دیگر آثار قرآنی خرمشاهی عبارت است از سهم ایرانیان در تفسیر قرآن و بررسی ترجمه‌های امروزین فارسی قرآن کریم.
خرمشاهی و 40 سال پژوهش قرآنی
وی در خصوص فعالیت 40 سال فعالیت قرآنی خود می‌گوید: همه عشقم به ادبیات فارسی و علوم قرآنی و علوم اسلامی معطوف بوده و هست... بنده شاید به تقریب حدود چهل سال از عمرم را صرف این كار كرده‌ام و فعالیتهای مستمری در حوزه قرآن پژوهی و حافظ پژوهی نمودم و با یك نگاه اجمالی در می‌یابم كه حتی همین مدت طولانی نیز هنوز چندان كافی نیست و عمر بیشتری می‌طلبد تا به فهم دقایق و رموزات قرآن و حافظ، توأمان، پی ببریم و با آن كه ده كتاب قرآنی و پانصد مقاله قرآن پژوهانه نوشته‌ام هنوز فكر می‌کنم كه از آن آب و گل اولیه بیرون نیامده‌ام. از خداوند بزرگ مسألت دارم تا ما قرآن را مهجور نگیریم. چرا كه مهجور گرفتن قرآن چنین نیست كه ما قرآن را نخوانیم یا كه كم بخوانیم، بلكه مهجوریت قرآن زمانی آغاز می‌شود كه به مفاد قرآن توجه نكنیم و در آن تدبر ننماییم.
