به مناسبت روز جهانی مسجد؛
معرفی بسته کتاب «مسجد» مرکز اسناد انقلاب اسلامی
گروه ادب: بسته کتاب «مسجد» به مناسبت روز جهانی مسجد از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به نقل از روابط عمومی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، این مرکز کتاب‌های منتشر شده در حوزه نقش مساجد در تاریخ انقلاب را با عناوین «نقش مساجد و دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی (مقالات اسنادی)»، «نقش مسجد در پیروزی انقلاب اسلامی (به روایت اسناد)»، «مساجد بازار تهران در نهضت امام خمینی(تاریخ شفاهی مسجد سلطانی، سیدعزیزالله و مسجد آذربایجانی‌ها)»، «مبارزات روحانیون و وعاظ مساجد به روایت اسناد»، «تاریخ شفاهی مسجد همت تجریش»، «تاریخ شفاهی مسجد ارک تهران»، «تاریخ شفاهی مسجد جلیلی» و «تاریخ شفاهی مسجد هدایت» برای علاقه‌مندان به شرح زیر معرفی می‌کند:
«نقش مساجد و دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی»
این کتاب به قلم سلیمی‌میزبانی و صدری با 334 صفحه و شمارگان 2000 جلد در سال 1383 منتشر شده است. نقش مساجد و دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی و ارتباط این دو نهاد مقدس، دارای اهمیت بسیار زیادی است. فعالیت‌های مختلف مبارزان در مساجد (نماز جماعت، سخنرانی و ارشاد و تبلیغ، تجهیز مبارزان انقلابی و اطلاع‌رسانی در دوران نهضت) این نهاد مقدس را به عنوان اصلی‌ترین پایگاه نهضت قرار داد و مسجد توانست نقش دیرینه خود را باز یابد كه در اسناد و مدارک ساواک به خوبی نمایان است. دانشگاه نیز مركز توجه جوانان و حضور مبارزان بود. فعالیت‌های جوانان انقلابی در این دو مركز، رژیم را بر آن داشت تا به طرح و برنامه‌ریزی برای كنترل و مراقبت از این دو نهاد مقدس و انحراف حركت‌های فرهنگی و سیاسی جوانان اقدام كند.
«نقش مسجد در پیروزی انقلاب اسلامی»
این کتاب نوشته خیرالله خیری‌اصل در سال 1393 با 308 صفحه و شمارگان 1500 جلد به چاپ رسیده است. در این اثر می‌خوانیم: «انقلاب ایران به رهبری امام خمینی(ره) با مشخصه اسلامی از سایر انقلاب‌های جهان متمایز شده است و مسجد مهم‌ترین كانون در این نهضت اسلامی به شمار می‌آید.»
در ادامه آمده است: «نقش و كاركرد مسجد از نقش و كاركرد مرجعیت و علمای شیعه جدا نبود. در این كانون‌های مهم است كه پیام مرجعیت مبارز ـ حضرت امام خمینی ـ به توده مردم مسلمان منتقل می‌شد. جلسات سخنرانی وعاظ انقلابی در ایام محرم و صفر و شب‌های ماه رمضان در مساجد برپا می‌شد. حضور مداوم در مساجد و ایراد سخنرانی‌های انقلابی بخش مهمی از مبارزات علمای انقلابی چون استاد شهید مطهری، شهید حجت‌الاسلام محلاتی، مرحوم حجت‌الاسلام فلسفی، شهید مفتح، شهید باهنر و آیت‌الله خامنه‌‌ای، مقام معظم رهبری به حساب می‌آید.»
«مساجد بازار تهران در نهضت امام خمینی(ره)»
این اثر با 336 صفحه و شمارگان 2000 جلد در زمستان 1383 چاپ شده است. فرشید مهری این کتاب را به تحریر درآورده است. این کتاب به بررسی نقش و عملکرد سه مسجد امام خمینی(ره)، عزیزالله و شیخ عبدالحسین در جریان شکل‌گیری مبارزات مردمی علیه حکومت پهلوی به ویژه در مقاطع حساسی همچون کودتای 28 مرداد 1332 هجری شمسی، نهضت حضرت امام خمینی و قیام پانزده خرداد تا پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد.
کتاب در سه بخش تنظیم شده است؛ بخش اول، به مسجد شاه سابق اختصاص دارد که شامل سه فصل «پیشینه تاریخی و فعالیت‌های اجتماعی»، «از مشروطه تا نهضت اسلامی» و «نهضت اسلامی» است. بخش دوم، به بررسی نقش و عملکرد مسجد سیدعزیزالله در نهضت اسلامی به رهبری حضرت امام می‌پردازد. بخش سوم نیز به بررسی جایگاه و نقش مسجد شیخ عبدالحسین(مسجد آذربایجانی‌ها) اختصاص دارد. در پژوهش تاریخ شفاهی حاضر، نقش این سه مسجد مهم در جریان نهضت، به ویژه دوره اول آن، از 1341 هجری شمسی در پرتو خاطرات شفاهی و اسناد و منابع مکتوب بررسی شده است.
« مبارزات روحانیون و وعاظ مساجد به روایت اسناد»
این کتاب نوشته حشمت‌الله سلیمی با 568 صفحه و شمارگان 2000 جلد در سال 1386 به بازار عرضه شده است. در این کتاب می‌خوانیم: «علما، روحانیون و وعاظ مذهبی نقش اساسی در گسترش، تبلیغ و تبیین اندیشه‌ها، آمال و اهداف امام خمینی در اقصی نقاط كشور ایفا كردند. به گونه‌ای كه بدون وجود چنین شبكه منسجمی از توزیع‌كنندگان اندیشه سیاسی امام خمینی، فراگیر شدن قیام انقلابی در سراسر كشور با مشكل اساسی روبه‌رو می‌شد. با بررسی اسناد بر جای مانده از ساواک درباره فعالیت‌های علما و روحانیون در امر سخنرانی و تبلیغ مبانی فكری امام خمینی در مراكز و مساجد مختلف كشور، اهمیت نقش این روحانیون به همراه واهمه رژیم پهلوی از این امر به روشنی قابل مشاهده است. در این اثر سعی شده با تكیه بر اسناد موجود در آرشیو مركز اسناد انقلاب اسلامی و منابع و مآخذی كه به طور مستقیم به مبارزات وعاظ و روحانیون پرداخته‌اند، زوایای پنهان مبارزات آنان روشن شود و مورد بازشناسی قرار گیرد.»
«تاریخ شفاهی مسجد همت تجریش»
کتاب «تاریخ شفاهی مسجد همت تجریش» در 204 صفحه و شمارگان 1000 جلد در سال 1386 به قلم محمود طاهراحمدی به تدوین رسیده است. یكی از مساجد فعال و تأثیر‌گذار در انقلاب اسلامی «مسجد همت» بود كه با داشتن موقعیت جغرافیایی مناسب و فعالیت شخصیت‌های انقلابی همچون آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله ملكی نقش مهمی در مبارزه علیه طاغوت ایفا كرد. این كتاب سرگذشت مسجد همت را بازگویی كرده و نقش آن در تطور مبارزات نیروهای مذهبی و پیروزی انقلاب اسلامی بررسی می‌كند.
«تاریخ شفاهی مسجد ارک تهران»
این کتاب با تدوین سلیمان حیدری در شمارگان 1500 جلد در اسفند 1385 به چاپ رسیده است. تاریخ شفاهی مسجد ارک تهران با نگاه به تحولات سیاسی و كاركردهای اقتصادی و فرهنگی این مسجد به بررسی تأثیر آن در بسترسازی انقلاب اسلامی پرداخته است. این پژوهش در سه فصل مجزا به سیر احداث مسجد در دوره قاجاریه، تخریب آن در دوره پهلوی و تلاش علما برای احیای آن؛ فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مسجد از دهه سی تا پیروزی انقلاب اسلامی و موضع‌گیری رژیم در قبال فعالیت‌های مسجد برای بسیج نیروهای انقلابی می‌پردازد.
«تاریخ شفاهی مسجد جلیلی»
کتاب «تاریخ شفاهی مسجد جلیلی» نوشته پروين قدسی‌زاد در سال 1383 با 184 صفحه و شمارگان 1500 جلد به چاپ رسیده است. در این اثر می‌خوانیم: «مسجد جلیلی یکی از کانون‌های فعال برای سازماندهی مبارزین علیه رژیم پهلوی بود؛ لذا عملکرد مسجد سبب نگرانی ساواک و نظارت شدید آن بر فعالیت اعضای مسجد شد. در مسجد علاوه بر فعالیت‌های سیاسی، فعالیت‌های آموزشی نیز صورت می‌گرفت. افزون بر آن، انجام امور خدماتی و رسیدگی به وضع مستمندان نیز از جمله ویژگی‌های این مسجد بود. در این کتاب چگونگی فعالیت مسجد بر پایه خاطرات شفاهی برخی اعضای مسجد در زمینه سیاسی، آموزشی، خدماتی و نقش آن در فراهم کردن زمینه‌های پیروزی انقلاب اسلامی بررسی شده است و بدین‌گونه سیمای جدیدی برای کسانی که مسجد را فقط محل عبادت می‌دانند، ترسیم شده است.»
«تاریخ شفاهی مسجد هدایت»
این کتاب به قلم جليل امجدی در بهمن‌ماه 1387 به نگارش درآمده و با شمارگان 2000 جلد روانه بازار شده است. در کتاب چنین آمده است: «اهمیت مسجد هدایت به واسطه امام جماعت آن، یعنی آیت‌الله سیدمحمود طالقانی بوده است. طالقانی زمانی امامت جماعت مسجد هدایت را عهده‌دار شد که این مکان تکیه‌ای بیش نبود و تنها در ایام محرم گشوده و مراسم سوگواری در آن برگزار می‌شد. واقع شدن مسجد هدایت در مجاورت سینما پارک در خیابان استامبول و نزدیکی به لاله‌زار که یکی از مراکز تجمع و تفریح مردم آن روز تهران بود، از دلایل انتخاب این مکان به عنوان پایگاهی برای مبارزه و آموزش و اشاعه فرهنگ انقلابی اسلامی به شمار می‌رفت.»
آیت‌الله طالقانی به دلیل آزاداندیشی و مخاطب‌شناسی و رویکرد نوگرایانه در اندیشه‌ی دینی، توانست به زودی این مکان کوچک را، کانون توجه اقشار مختلف جامعه به ویژه دانشجویان و دانشگاهیان قرار دهد. آزاداندیشی و مخاطب‌شناسی طالقانی در بیت زیر نهفته است که وی گفته بود آن را بر سر در ورودی مسجد، کنار سینما نصب کنند: «متاع کفر و دین، بی‌مشتری نیست گروهی این، گروهی آن پسندند» و این خود عامل جذب بسیاری از جوانان شد. هدف آیت‌الله طالقانی متحول ساختن مسجد هدایت و رساندن جایگاه آن به عصر صدر اسلام بود. چنان که خود درباره مسجد پیامبر(ص) می‌گفت: «مسجد پیامبر، هم مکان جهاد بود، هم تعلیم و تربیت و هم مرکز رفع اختلاف؛ فقط یک چیز نبود، مجلس فاتحه نبود.»
وی با چنین تلقی از مسجد پیامبر(ص)، مسجد هدایت را نیز به این سمت سوق داد. وی از نخستین کسانی بود که با جلسات تفسیر قرآن خود در مسجد هدایت و دعوت روحانیون و روشنفکران دینی برای سخنرانی، پای جوانان را به مسجد گشود و آنان را با آموزه‌های دینی و قرآنی آشنا کرد. در نبود آیت‌الله طالقانی، مسجد هدایت مانند ده‌ها مسجد دیگری بود که صرفاً کارکردی عبادی داشتند. تنها با حضور ایشان بود که مسجد هدایت ابعاد و ویژگی‌های قرآنی ـ سیاسی شگرفی یافت و مانند یک مغناطیس، براده‌های جوان و دانشجو را به خود جذب می‌کرد.
