هدایتی عنوان کرد:
تمدن نوین؛ رهین تحقق آموزه‌های اسلام در دانشگاهها
گروه ادب: مدیرکل دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی گفت: برای تجدید شکوه و عظمت فرهنگی و تمدنی گذشته ایرانی و اسلامی نیازمند تقویت و گسترش آموزه‌های اسلامی در دانشگاهها هستیم.
علی‌اصغر هدایتی، مدیرکل دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره سند چشم‌انداز 1404 در حوزه فرهنگ گفت: در رابطه با بحث سند چشم‌انداز کشور، اقدامات ارزشمندی از سوی نهادهای متولی فرهنگ صورت پذیرفته است، اما علی‌رغم این کارنامه، فاصله زیادی با نقطه هدف و وضعیت مطلوبی که ترسیم شده است، داریم و این موضوع ناشی از این است که اسناد خوب تنظیم شده است، اما مسیر رسیدن به اهداف در اسناد، دچار اختلال است. همچنین نارسایی در تعریف دقیق موضوع و فقدان فهم مشترک در اقدام و عمل فرهنگی از چالش‌های پیش‌رو در حوزه فرهنگ ارزیابی می‌شود. البته بخشی از آن هم بر می‌گردد به حوزه اجرا که عدم هماهنگی لازم میان مراکز، دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی موجب شده است که در این حوزه دچار اختلال شویم و کارکرد لازم و خروجی مطلوب در مسیر تحقق سند را نداشته باشیم.
وی در پاسخ به این سؤال که شورای عالی انقلاب فرهنگی چه اندازه می‌تواند مسیر رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز در حوزه فرهنگ را هموارتر کند، عنوان کرد: فلسفه تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پیامی بود که حضرت امام خمینی(ره) در نوروز 59 بیان فرمودند و بر ضرورت ایجاد انقلاب در دانشگاه‌های سراسر کشور تأکید کردند؛ در خرداد 59 حضرت امام(ره) فرمانی مبنی بر تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی صادر کردند و بر دو نکته اساسی تأکید داشتند؛ یکی ضرورت انقلاب فرهنگی در دانشگاهها و دیگر اینکه خط‌مشی فرهنگی آینده دانشگاهها براساس فرهنگ اسلامی تنظیم شود؛ از این‌رو فلسفه تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی بیش از آنکه بازگشایی دانشگاهها باشد، نوگشایی دانشگاهها بوده است و طبیعی است که نوگشایی دانشگاهها حکایت بر این امر دارد که تحول بنیادین در دانشگاه‌های کشور رخ دهد.
رئیس کارگروه تبیین نظری و عملیاتی مفاهیم راهبردها و اقدامات سند دانشگاه اسلامی ادامه داد: مقام معظم رهبری هم از اسلامی‌کردن دانشگاهها به مفهوم تحول بنیادین که در تاریخ کشور ماندگار خواهد شد، یاد کرده‌اند و معظم‌له فرمودند که دانشگاه اسلامی را دانشگاهی می‌دانم که در آن علم، یک ارزش حقیقی باشد و قدسیت علم حفظ شود؛ از این‌رو ما باید بدانیم مرادمان از دانشگاه اسلامی چه بوده است که قرار شده، شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را دنبال کند.
وی در ادامه گفت: متأسفانه برخی، اسلامی شدن دانشگاهها را به یک سری مباحث سطحی و روبنایی تقلیل داده‌اند؛ در حالی که وقتی موضوع اسلامی شدن دانشگاهها مطرح می‌شود، بحث حاکمیت آموزه‌ها و ارزش‌های اسلامی و معارف قرآنی در دانشگاه مطرح است. شورای عالی انقلاب فرهنگی در راستای رسالتی که داشته، اسناد بسیار خوبی که محصول ساعت‌ها کار کارشناسی‌شده است را تنظیم و منتشر کرده است که دو سند دانشگاه اسلامی و نقشه جامع علمی کشور از جمله آنها است و این، محصول تلاش‌های بسیار زیادی بوده که در شورای عالی انقلاب فرهنگی توسط خبرگان و کارشناسان این عرصه صورت پذیرفته است.
هدایتی تصریح کرد: وقتی می‌گوییم سند دانشگاه اسلامی یا نقشه جامع علمی کشور، به دنبال این هستیم که وضعیت موجود را ترسیم و وضعیت مطلوب را هدف‌گذاری و فرایند حرکت از وضع موجود به مطلوب طراحی شود. به نظر می‌رسد اقدامات خوبی در حوزه تئوریک انجام شده است، لکن ما در حوزه اجرا نیازمند این هستیم که تدبیر تازه‌ای اندیشیده شود. چون ما تا نقطه هدف فاصله زیادی داریم. مثلا یکی از مفاهیم تاکید شده در سند دانشگاه اسلامی موضوع راهبردی تعامل حوزه و دانشگاه به عنوان کانون مولد فکر و تولید علم و اندیشه است که می‌بایست در تعامل هدفمند، جهت‌مند و مستمر در مسیر توسعه پایدار کشور، آهنگ حرکت خود را تنظیم کند. متأسفانه با وجود بحث‌های زیادی که در این حوزه شده، هنوز نتوانسته‌ایم موضوع تعامل حوزه و دانشگاه را به‌درستی هدایت و دنبال کنیم تا بتوانیم از ظرفیت و پتانسیل این دو نهاد علمی و فرهنگی کشور در راستای شکوفایی و رشد و توسعه کشور بهره‌برداری لازم را داشته باشیم.
وی با اشاره به تأکید مقام معظم رهبری بر شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی عنوان کرد: این موضوع یکی از مطالبات موکد نظام است و طی دیدار رؤسای دانشگاهها و مراکز آموزشی و پژوهشی کشور در رمضان سال گذشته با معظم‌له، ایشان تأکید کردند که دانشگاهها این موضوع را جدی بگیرند و دنبال کنند. اگر بخواهیم تمدن نوین اسلامی را شکل دهیم و شکوه فرهنگی و تمدن گذشته ایرانی و اسلامی را مجدداً بازسازی کنیم، نیازمند این هستیم که آموزه‌های اسلامی مانند عقلانیت و خردورزی، آزاداندیشی و گفتمان علم را در دانشگاهها نهادینه کنیم و نیز اهمیت اخلاق در علم را ترویج و تقویت کنیم. این آموزه‌های اسلامی همان مواردی هستند که در دوران پرافتخار تمدن اسلامی که اوج آن را باید در قرن چهارم هجری جستجو کرد، مطرح بودند.
هدایتی افزود: مسلمانان با فراست و هوشمندی و عزم و همت بلند در تحقیق و نوآوری و پایبندی به این آموزه‌های روح‌افزا و نشاط‌آفرین توانستند قله‌های رفیع علم و دانش را در جهان فتح کنند به گونه‌ای که بسیاری از غربی‌ها از جمله «جرجی زیدان» معتقد است که اروپا وامدار فرهنگ و تمدن اسلامی است؛ البته نهضت ترجمه هم بستر مناسبی را برای توسعه علمی در قرن چهارم هجری ایجاد کرد. اگر نهضت ترجمه در فرهنگ و تمدن اسلامی این ظرفیت را ایجاد کرد، اکنون برای احیای شکوه فرهنگی و شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی نیازمند نهضت تولید علم هستیم و باید در این عرصه تحول اساسی شکل گیرد. هر چند تدوین نقشه جامع علمی کشور مسیر پیشرفت را به‌درستی تنظیم کرده است، اما اینکه تا چه اندازه ما این نقشه را پیاده‌سازی و راه‌های میان‌بر آن را شناسایی کرده‌ایم و در حوزه اجرایی کار را جلو برده‌ایم، بحثی است که نیاز به تأمل دارد.
مدیرکل دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی در ادامه ضمن تاکید بر مؤلفه‌های تمدن‌ساز اسلامی بر ضرورت بازتولید آنها در نهاد علم افزود: بی‌جهت نیست که ما توانسته‌ایم چنین شکوه تمدنی را رقم بزنیم. امام صادق(ع) می‌فرماید: «دعامه الانسان العقل؛ ستون شخصیت انسان، عقل است» و یا جرجی زیدان بیان می‌کند که هیچ دینی مانند اسلام برای عقلانیت و خردورزی ارزش قائل نیست. کلینی هزار سال پیش کتاب اصول کافی را نوشته و اولین فصل آن را به «عقل و جهل» اختصاص داده است و این نشان می‌دهد که بحث تفکر و خردورزی در اسلام مورد توجه ویژه است و نباید کم‌رنگ شود. اخلاق نبوی که به اعتقادم دومین معجزه پیامبر(ص) بعد از قرآن است، موضوع بسیار مهمی است و باید سیره خاتم النبین(ع) و ائمه اطهار(علیهم السلام) را در بین دانشجویان ترویج کنیم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه برداشتن تمام مرزهای عقیدتی و جغرافیایی در کسب علم، موضوع بسیار مهمی در تاریخ پرشکوه فرهنگ و تمدن اسلامی است، اظهار کرد: اسلام در حوزه فراگیری علم با برداشتن مرزهای عقیدتی و جغرافیایی، فراگیری علم را در فراخوان همگانی به عرصه عمومی تسری داد. عنصر تساهل و تسامح نیز از دیگر کلیدواژه‌های راهبردی است. مگر می‌شود در حوزه اندیشه‌ورزی و در مسیر تولید علم پیشرفت کرد اما بی‌توجه به فضای گفتمانی بود. بی‌شک تحمل سلایق مختلف از الزامات نهاد علم است و باید بدان معتقد و نیز ملتزم بود. طرح کرسی‌های آزاداندیشی نیز بر همین مبنا بوده است تا فضای دانشگاهها به گونه‌ای باشد که همه بتوانند مباحث علمی و دیدگاه‌های خودشان را با سعه صدر و به‌دور از لکنت زبان بیان کنند و فلسفه کرسی‌های نقد و مناظره نیز بر همین مبناست.
هدایتی ادامه داد: بر این اساس ما در جهاد دانشگاهی موضوع فرهنگ دانشگاهی را در صدر اولویت‌های کاری در دفتر مطالعات فرهنگی قرار دادیم و بحث‌هایی که مطرح شد می‌تواند در تعریف فرهنگ دانشگاهی دنبال شود و اینکه مؤلفه‌های این فرهنگ دانشگاهی چه هست؟ کارکردهای آن چیست؟ و چه مطالباتی را می‌تواند پاسخ دهد؟ مجال دیگری می‌طلبد.
وی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه مصوبات و اسناد شورای عالی انقلاب فرهنگی چه اندازه با نیاز جامعه هماهنگ بوده و توانسته به نیازهای آنها پاسخ دهد، گفت: به اعتقادم این اسناد، اسناد گویایی هستند، اما گاهی برداشت‌هایی که از مفاهیم راهبردها و اقدامات سند می‌شود، متفاوت است. برای پرهیز از تشتّت مفهومی، کار گروهی ذیل دبیرخانه اسلامی شدن دانشگاهها پیش بینی شده است، با عنوان کارگروه «تبیین نظری و عملیاتی مفاهیم راهبردها و اقدامات سند دانشگاه اسلامی» که جهاد دانشگاهی نیز عضو این کارگروه است. وظیفه این گروه کاری، این است که مفاهیم سند دانشگاه اسلامی را تعریف کند که بحمدلله به صورت منظم و مستمر این روند ادامه دارد. البته با همه این اوصاف، پاشنه آشیل در این مسیر، فقدان گفتمان‌سازی لازم پیرامون اسناد منتشره فراتر از عرصه عمومی حتی در مراکز آکادمیک در کشور است که باید برای آن تدبیر نمود.
مدیرکل دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی در خاتمه یادآور شد: جهاد دانشگاهی به عنوان یک نهاد انقلابی با زمینه فرهنگی و ضلع دانشگاهی مصمم است تا منطبق با مأموریت ابلاغی از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، اهداف فرهنگی خود را در قالب فرهنگ دانشگاهی دنبال نماید که در این ارتباط از جمله اقدامات تعریف شده، برگزاری نخستین همایش ملی فرهنگ دانشگاهی و نهادینه شدن گفتمان علم در دانشگاهها است که در 27 بهمن‌ماه سال جاری در دانشگاه تهران برگزار می‌شود.
سمیه قربانی
