در نشست نقد کتاب «روش‌شناسی ترجمه قرآن» عنوان شد:
مفسر نبودن مترجم؛ ریشه بسیاری از مشکلات در ترجمه قرآن
گروه حوزه‌های علمیه: نشست علمی نقد کتاب «روش‌شناسی ترجمه قرآن» نوشته حجت‌الاسلام و المسلمین محمدحسن جواهری، امروز دوم اردیبهشت نقد و در این نشست عنوان شد: یک مترجم باید مفسر باشد و برخی مشکلات ترجمه ناشی از همین مسئله است لذا برخی ترجمه‌ها وارد برخی وادی‌هایی شده‌اند که از نظر تفسیری وضع نامناسبی دارند و به اشتباه افتاده‌اند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن جواهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و نویسنده کتاب روش‌شناسی ترجمه قرآن گفت: در مورد ترجمه با همه نکات بیان شده نقاط کور زیادی وجود دارد که نیازمند توجه بیشتر است، از این رو پژوهشگاه حوزه و دانشگاه پیش‌تر درسنامه ترجمه را با هدف تامین متن آموزشی از اینجانب منتشر کرده بود، ولی با توجه به خلاها این کتاب با اصلاحات و تغییرات با عنوان جدید روش‌شناسی در چاپ مجدد عرضه شده است.
وی با بیان اینکه نگرش و گام جدیدی در ترجمه نیاز بود، بیان کرد: این کتاب به دنبال نقد ترجمه‌های قرآن نبوده و با هدف آموزشی نگاشته شده است، همچنین در نقل ترجمه‌ها جز رعایت فصل و وصل به سبک معمول زمان ما و نیز برخی علائم ویرایشی آن هم در موارد ضروری نگاشته مترجم عینا نقل شده است.
جواهری عنوان کرد: یکی از نکات رعایت شده در این اثر، مخلوط نشدن مباحث حوزه‌های گوناگون علوم مورد نیاز مترجم در مباحث روشی این کتاب است، یعنی دانش‌هایی مانند روش فهم و تفسیر قرآن، برخی مباحث ادبیات و زبان فارسی، زبان‌شناسی و مباحث مهم آن در حوزه ایجاد تعادل‌های صرفی، نحوی و بلاغی که به منابع تخصصی واگذار شده است.
نویسنده این اثر گفت: این اثر مشتمل بر مهمترین مباحث نظری و کاربردی در مورد ترجمه است که براساس مقتضیات زبان‌شناسی طراحی شده و قرآن در آن محوریت دارد.
وی افزود: این کتاب هفت فصل شامل کلیات، سبک‌ها و انواع ترجمه، مبانی ترجمه قرآن، اصول ترجمه قرآن، منابع ترجمه قرآن، فرایند ترجمه قرآن، تحلیل‌های تقابلی و مشکلات ساختاری است.
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی کوشا، به عنوان ناقد گفت: کتاب حاضر به عنوان متن درسی برای دانشجویان رشته‌های تفسر، حدیث، الهیات و علوم قرآنی در مقطع کارشناسی و ارشد و دیگران علاقه‌مندان به ترجمه قرآن و حدیث تهیه شده است که این مطلب نشان می‌دهد چنین اثری به عنوان متن درسی باید مورد توجه خاص قرار بگیرد و اهل نظر روی آن نظر بدهند.
وی اظهار کرد: نویسنده این اثر از فضلای حوزه هستند که آثارشان مفید و مختصر و با حسن سلیقه همراه است؛ اما اینکه یک اثر برای همه مفید و قابل استفاده باشد یک بحث است و اینکه اثری به عنوان متن درسی اعلام شود، بحث دیگری است.
کوشا بیان کرد: اثری که متن درسی است طبعا باید خیلی مورد واکاوی قرار گیرد و سلایق گوناگون با توجه به کلاس‌هایی که این آثار در آن تدریس می‌شود و استادان مختلف مورد مداقه قرار دهند، زیرا استادانی هستند که ممکن است چندان در ابعاد موضوع کار نکرده باشند، لذا اثری که به عنوان متن درسی است، باید توجه به همه ابعاد آن بشود تا اثر هم مفید و هم مختصر و فشرده باشد.
این محقق عنوان کرد: این اثر نظم منطقی و دقیقی از جهت سرفصل‌ها ندارد، همچنین مطالب زاید نیز در آن وجود دارد که این مطالب معمولا در متن نمی آید؛ سومین ایراد آن این است که متن درسی باید بسی منقح‌تر، کم حجم‌تر و پرمحتواتر از وضع کنونی باشد.
کوشا با بیان اینکه 186 ترجمه را از نیمه دوم قرن چهارم بررسی و تحقیق کرده‌ام اظهار کرد: برخی از این ترجمه ها با عنوان ترجمه‌های ممتاز قرآن کریم را در 500 صفحه چاپ کرده‌ام لذا نقدهای بنده نیز براساس مطالعه است.
وی افزود: ایشان در تعریف پیشنهادی خود برای ترجمه گفته‌اند ترجمه عبارت است از برگردان مراد گوینده از مبدا به مقصد با حفظ رتبه تاثیرگذاری بر مخاطب و حفظ عناصر و ساختارهای دستوری زبان مبدا با جایگزین‌های مناسب که بنده معتقدم این تعریف طولانی است و تعبیر حفظ تاثیرگذاری بر مخاطب را لازم ندارد زیرا از دید من، ترجمه عبارت است از برگرداندن متنی از زبانی به زبان دیگر با رعایت محتوای آن.
کوشا عنوان کرد: چون قرار است این کتاب، متن درسی باشد باید کدهایی که می‌دهیم کاملا دقیق باشد؛ اینکه آمده ترجمه تفسیر بزرگ جامع البیان طبری به نظرم این عنوان جایگاهی ندارد و همان نام مشهور این تفسیر کافی بود بیاید و باید به تعبیر رسمی و مشهور و معروف طبری ذکر شود.
این محقق در عرصه ترجمه قرآن گفت: نویسنده اثر آورده است که بیشتر قریب به اتفاق ترجمه‌ها تا قبل از قرن حاضر از روش تحت اللفظی بوده که باید بگوییم اکثر این ترجمه ها نه از روش تحت اللفظی بلکه از نوع تطبیقی متمایل به تحت اللفظی هستند زیرا ما 5 نوع داریم؛ تحت اللفظی، تطبیقی، تفسیری، مضمونی و ترجمه منظوم .
وی گفت: در صفحه 13 از تعبیر آزاد در ترجمه استفاده شده است که این تعبیر رایج شده ولی برای من جا نیفتاده است که آزاد یعنی چه و خوب است به جای آن بگوییم مضمونی.
کوشا با اشاره به استفاده مولف از روایتی مبنی بر اینکه عربی، زبان اهل بهشت است تصریح کرد: در رادیو و تلویزیون ما کسانی به عنوان کارشناس می‌آیند که اظهارنظرهایی می کنند در صورتی که استناد به برخی روایات نادرست مانند این روایت که نوعی رواج پان عربیسم است لزومی ندارد به ویژه اینکه در کتاب درسی استفاده شود.
کوشا با اشاره به تعبیر ترجمه وفادار تصریح کرد: ترجمه وفادار در عرض عناوین مولف بی معناست زیرا ترجمه از هر نوع که باشد باید به معنا وفادار باشد.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین علی اکبر بابایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان ناقد گفت: در زمینه ترجمه مباحث نظری زیادی صورت نگرفته لذا این کار در حد خود خوب است ولی نواقصی دارد که باید با دقت بیشتر برطرف شود.
بابایی با بیان اینکه یکسری از مطالب اضافه است عنوان کرد: در عین مباحثی که لازم بوده است مطرح نشده است.
وی افزود: در تعریف ترجمه، نیازی بر اینکه بگوییم ریشه آرامی دارد نیست همچنین لازم بود تعریف مفید و مختصری از تعریف و کاربرد ترجمه بیان و از پرداختن به مباحث لغوی ترجمه پرهیز می‌شد زیرا نوع بحث‌هایی که در کتاب می آوریم باید با هدف ما تطابق داشته باشد.
بابایی عنوان کرد: عنوان یکی از فصل‌ها، سبک‌ها و روش‌های تفسیری است لذا باید تفاوت میان سبک و روش توضیح داده و برای هر کدام مثال‌هایی آورده می‌شد که به نظر من این مسایل بیان نشده و گنگ است.
وی اظهار کرد: در این اثر، اشاره به سبک‌های قرآنی شده که البته این سبک‌ها مستدل نیست ولی برای تکمیل بحث باید ابتدا سبک‌های ترجمه از سوی مولف تعریف می شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در سؤالات خودآزمایی هیچ سؤالی ناظر به سبک نیست و فقط از روش‌ها، سؤال بیان شده است تاکید کرد: ذکرانواع و روش‌های ترجمه جای تامل دارد و خوب بود ابتدا انواع ترجمه ذکر و سپس روش‌های آن بیان می شد.
بابایی بیان کرد: برخی مطالب کتاب، آدرس‌دهی ندارد مثلا اینکه عربی، زبان اهل بهشت است آدرس ندارد و این در شان یک کتاب درسی نیست .
وی تاکید کرد: این کار برای پر کردن خلاها ارزشمند و جای تقدیر دارد ولی برای متن درسی منقح، نیازمند کار بیشتری است.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود طیب حسینی در سخنانی گفت: با توجه به اینکه کتاب قرار است درسنامه باشد روانی و اختصار کار خیلی مهم است که نویسنده باید آن را مورد توجه قرار دهد.
وی افزود: مباحثی که در فرایند ترجمه مورد نیاز دانشجو نیست و یا جاهایی که ایجاد ابهام می‌کند در آموزش نیاید بهتر است مثلا فهم سبک، کار دشواری است و این نوع مباحث می تواند دانشجو را با سختی مواجه کند.
وی افزود: مخاطبان کتاب اغلب کارشناسی هستند لذا روانی کار بسیار مهم است و مقدار نمونه‌ها و مصادیق باید حفظ شود ولی بخش‌هایی که ثمره عملی در درس ندارد حذف شود ضمن اینکه دو جلد شدن ممکن است با هدف طراحی این کتاب سازگار نباشد.
طیب حسینی همچنین با اشاره به دیدگاه یکی از ناقدان ر مورد آدرس دهی در کتاب بیان کرد: کتاب تحقیقی حتما نیازمند آدرس است و باید مستندات آن ذکر شود ولی در درسنامه اینکه برای هر مطلبی، آدرس بدهیم لطمه می‌زند لذا نمی‌توان گفت سخن بدون آدرس، ادعای نویسنده است بلکه در مقوله اخبار است و باید در این موارد به مولف اعتماد کنیم.
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام جواهری به دفاع پرداخت و با بیان اینکه نکات دقیقی از سوی ناقدان مطرح شد و مورد توجه خواهد بود اظهار کرد: این کتاب خلاصه کتاب درسنامه است و همین مسئله سبب مشکلاتی شده است در مقدمه نیز گفته شده که خلاصه است؛ مباحث تفسیری نیز به همین دلیل مختصر آمده است مثلا در تفاوت سبک و روش بحث مفصلی شده است که در اینجا نیامده است.
وی با اشاره به انتقاد ناقدان از نظم منطقی افزود: تلاش کرده‌ام که نظم منطقی بحث بهتر از آثار قبل باشد
مولف ادامه داد: حفظ رتبه تاثیرگذاری برمخاطب در تعریف ترجمه بسیار مهم است زیرا قرآن و نهج‌البلاغه عربی را که می خوانیم از آن لذت زیادی می‌بریم ولی در ترجمه کمتر این حس دیده می شود زیرا قرآن با اعجاز بیانی خود ما را به وجد می‌آورد ولی ما به علت وسواس در برخی جزئیات ترجمه‌ای، مباحث زیباشناسی را نادیده می‌گیریم.
وی با بیان اینکه در مورد حدیث درباره زبان عربی تحقیق بیشتری خواهم کردم تا سند روایت مورد مداقه بیشتری قرار بگیرد بر لزوم آشنایی مترجم با تفسیر تاکید و تصریح کرد: یک مترجم باید مفسر باشد و برخی مشکلات ترجمه ناشی از همین مسئله است لذا برخی ترجمه‌ها وارد برخی وادی‌هایی شده‌اند که از نظر تفسیری وضع نامناسبی دارند و به اشتباه افتاده‌اند.
