تفاوت معنادار میان دیدگاه‌ها در مورد تفسیر ساختاری
گروه حوزه‌های علمیه: مدیرگروه علوم قرآنی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم ضمن تبیین دیدگاه‌های مختلف اندیشمندان علوم قرآنی و تفسیر در مورد تفسیر ساختاری و تفاوت نظرهای معنادار در این مقوله گفت: بنده معتقدم هر نوع برداشت معتبر از قرآن اعم از اینکه از طریق تفسیر ترتیبی و یا ساختاری به دست آید می‌تواند در نظریه‌پردازی قرآنی موثر باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سعید بهمنی، مدیر گروه قرآن پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) گفت: تفسیر ساختاری یکی از پدیده‌های قرن اخیر در جهان اسلام است که در کشورهای اسلامی به خصوص مصر با رونق زیادی روبرو شد و سالیانی است که در کشور ما نیز با اقبال خوبی از سوی محققان و قرآن‌پژوهان مواجه شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه برخی این رویکرد تفسیری را برآمده از اشکالاتی می‌دانند که مستشرقان به بافت قرآن کریم وارد کرده‌اند، زیرا مستشرقان در عرصه‌های مختلف قرآنی به تحقیق پرداخته و مطالبی عنوان کرده‌اند و محققان دغدغه‌مند مسلمان نیز در پاسخ به این اشکالات به بحث تفسیر ساختاری رو آورده‌اند.
مدیر گروه قرآن پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم تاکید کرد: البته الان بیشتر کسانی که به این رویکرد تمایل دارند فارغ از اشکالاتی که سبب شکل‌گیری آن شده است تفسیر ساختاری را مورد توجه قرار می‌دهند و اساسا برخی از دانش‌پژوهان متمایل به این جریان تفسیری ممکن است از پیشینه شکل گیری آن هم مطلع نباشند.
این محقق و قرآن‌پژوه حوزه علمیه بیان کرد: تفسیر ساختاری که نام مشهور آن تفسیر موضوعی سور قرآن کریم است در جهان عرب قبل از ما آغاز شده است و در ایران هم با اقبال روبرو شد.
وی افزود: برخی این نوع تفسیر را یکی از انواع تفاسیر پنجگانه موضوعی می‌دانند که تفسیر موضوعی یک سوره با کشف موضوع یا موضوعات محوری آن محقق می‌شود؛ در این نوع تفسیر، پژوهشگر می‌‌کوشد تا معنای محوری و مرکزی یک سوره را بیابد و سایر معانی را در ارتباط با معنای محوری و مرکزی ساختاردهی کند.
بهمنی عنوان کرد: اقبال به این رویکرد تفسیری دارای طیف‌های متعددی است؛ از کسانی که فهم کامل قرآن را تنها در تفسیر ساختاری دنبال می کنند تا کسانی که به طور کلی چنین تفسیری را ناممکن می‌شمارند و در میان این دو طیف نیز جریانی هستند که فی‌الجمله تفسیر براساس وحدت موضوعی را مفید و ممکن می‌دانند و لی آنچنان هم نظری ندارند که تنها راه فهم قرآن در این نوع تفسیر امکان‌پذیر است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم عنوان کرد: در میان مفسران و عالمان بزرگ، علامه طباطبایی در زمره کسانی است که کوشش می‌کند هدف یا اهداف سوره را تبیین و تا اندازه‌ای بر این اساس به تفسیر آیات و تفسیر هر آیه و یا مجموعه آیات یک سوره بپردازد چنان چه آیت‌الله معرفت نیز این نوع تفسیر را تایید کرده است.
بهمنی ادامه داد: برخی کوشیده‌اند تا این تفسیر را ضابطه‌مند و ملاکات ثابت و روشنی را برای دستیابی به اهداف سوره تبیین و صورت‌بندی کنند ولی با وجود این اختلاف، در روش‌ها و ملاکات و تفاوت میان آن‌ها معنادار است.
این قرآن‌پژوه و استاد حوزه علمیه با بیان اینکه تفسیر ساختاری به هیچ وجه تفننی نیست بلکه طرفداران جدی دارد و نقش مهمی هم در برداشت از قرآن ایفا می‌کند به ارایه دیدگاه تحقیقی خود در این مسئله پرداخت و تصریح کرد: مطالعات بنده بر تفسیر موضوعی منتج به نظریه متمرکز است یعنی بنده معتقدم باید تفسیر موضوعی و ساختاری در نهایت به ما کمک کند تا بتوانیم به استخراج نظریه قرآن کریم در باب موضوعات مختلف جامعه و مبتلا به تمدن اسلامی بپردازیم.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم عنوان کرد: در این رویکرد که آغازگر آن شهید سیدمحمدباقر صدر است هر نوع دلالت معتبری می‌تواند در دستیابی به نظریه و صورت‌بندی آن اثرگذار باشد.
بهمنی تاکید کرد: این دلالت می‌تواند خواه از طریق تفسیر ترتیبی اعم از ترتیبی به ترتیب چینش کنونی در مصحف و یا به ترتیب براساس نزول ایجاد شده باشد که برخی از مفسران با این رویکرد به قرآن کریم توجه کرده‌اند و خواه اینکه از طریق استکشاف وحدت موضوعی سوره‌ها و یا رویکرد ساختاری تفسیر به دست آمده باشد.
این محقق، قرآن‌پژوه و استاد حوزه علمیه تصریح کرد: اگر برداشت معتبری از قرآن منجر به تولید نظریه مشابه آن چه که مد نظر شهید صدر بوده است شود، این نوع تفسیر کارایی لازم را دارد و آن چه امروز بیش از گذشته به آن نیاز داریم نظریه‌پردازی در زمینه مسایل گوناگون با استفاده از مبانی قرآن کریم است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: بنابراین برای استکشاف نظریه از قرآن کریم مهم‌ترین مسئله تنقیح و تبیین قواعد معتبر برداشت از قرآن کریم است که البته آثار خوبی نیز در این زمینه تولید شده است.
