پای خاطرات 60 سال تعزیه‌خوانی/ عنایت ویژه صاحب عزا
گروه فرهنگی: در صبح یکی از روزهای پایانی ماه صفر، مهمان محمدعلی ضرغامی، از تعزیه‌خوانان با سابقه و پیشکسوت مشهد در محله شهید علیمردانی شدیم تا ضمن بهره‌گیری از تجربیاتش، از خاطرات 60 سال تعزیه‌خوانی‌اش بشنویم؛ خاطراتی که طبق گفته وی، نشان عنایت امام حسین(ع) به تعزیه است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، در صبح یکی از روزهای پایانی ماه صفر، مهمان یکی از تعزیه‌خوانان باسابقه و پیشکسوت مشهد در محله شهید علیمردانی شدیم. محمدعلی ضرغامی، متولد 1339 با اصالت نیشابوری و ساکن محله شهید علیمردانی طلاب مشهد است. وی به همراه خانواده از سال 55 به مشهد آمده است و همه ساله در دهه اول محرم در مسجد چهارده معصوم(ع) محله‌شان اجرای تعزیه دارد.
تعزیه‌خوانی از پدربزرگ تا فرزندان
محمدعلی ضرغامی، پیرغلام امام حسین(ع)، در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به علت ورودش به عرصه تعزیه‌خوانی، ابراز کرد: پدر و پدربزرگم تعزیه‌خوان بودند و این هنر از آن‌ها به من ارث رسیده است، من از هفت و هشت سالگی تعزیه‌خوانی علی‌اکبر(ع)، قاسم(ع) و در روز عاشورا عباس(ع) را انجام می‌دادم، اکنون هم فرزندان، نوه عمو، پسرعموهایم و سایر افراد خانواده تعزیه‌خوان هستند از جمله مسعود ضرغامی، نوه عمویم که محرم امسال در باب‌الجواد(ع) حرم امام رضا(ع) تعزیه‌خوانی داشت.
وی ملموس و قابل درک کردن وقایع را شاخصه تعزیه‌خوانی دانست و ادامه داد: تفاوت تعزیه‌خوانی با مدح، منقبت‌خوانی، نعت‌خوانی و همین‌طور پرده‌خوانی این است که در آن‌ها وقایع روایت می‌شوند اما تعزیه همان وقایع را نمایش می‌دهد و همین باعث می‌شود مخاطبان به‌ویژه کودکان بتوانند آن را درک کنند.
ویژگی لباس‌های تعزیه‌خوانی
ضرغامی در ادامه، به معرفی لباس گروه‌های مختلف تعزیه‌خوانی پرداخت و اضافه کرد: اولیاخوان‌ها بیشتر از لباس رنگ سبز و گاهی هم بنفش استفاده می‌کنند، اشقیاخوان‌ها مانند شمر یا ابن سعد معمولا از لباس رنگ قرمز استفاده می‌کنند و زره و کلاه‌خود نیز بین این دو گروه و شهادت‌خوانان مشترک است؛ رنگ مشکی برای مخدرات یعنی حضرت زینب(س)، ام لیلا و رنگ سفید برای امام حسین(ع) و یا دامادی حضرت قاسم(ع) استفاده می‌شود؛ رنگ‌های لباس اصلی همین‌ها هستند اما برخی رنگ‌های دیگر نیز به تناسب استفاده می‌شوند مانند رنگ زرد که نه نشان مظلومیت است و نه نشان شقاوت و برای حُر استفاده می‌شود.
وی با معرفی گروه دیگری در تعزیه‌خوانی به نام فرنگی‌ها، افزود: لباس‌های مخصوصی شامل سردوشی و حمایل‌هایی که روی شانه می‌اندازند و ... نیز برای فرنگی‌ها استفاده می‌شود؛ گروه تعزیه فرنگی‌ها افرادی هستند که مأمور به شهادت رساندن اهل‌بیت(ع) می‌شوند مانند مسیحی که می‌خواهد امام کاظم(ع) را به قتل برساند اما خوابی می‌بیند و بعد از اینکه تعبیرش را از امام کاظم(ع) می‌شنود، نمی‌تواند ایشان را به شهادت برساند یا مانند فرد مسیحی دیگری که مأمور به شهادت رساندن امام سجاد(ع) می‌شود اما وقتی مظلومیت ایشان را می‌بیند اطاعت نمی‌کند.
مردم مشهد طالب تعزیه نیستند
ضرغامی با اظهار این مطلب که اقبال به تعزیه‌خوانی و اعتقاد به آن در روستاها بیشتر است، ادامه داد: همچنین مردم در شهرهای نیشابور و سبزوار علاقه بیشتری به تعزیه‌خوانی دارند و عاشق‌ترند اما مردم مشهد طالب نیستند؛ مسئولان در مشهد هم حمایت چندانی ندارند همان‌طور که ما از سال 55 تعزیه‌خوانی داریم اما هرچه از استانداری و شهرداری خواستیم مکانی برای اجرا در اختیار ما قرار دهند هنوز محقق نشده است.
وی در ادامه خطاب به مسئولان ابراز کرد: امیدواریم حرف ما به گوش مسئولان برسد و آنان به فکر باشند که اگر کسی خواست تعزیه برگزار کند، مکانی داشته باشد؛ مسجد برای اجرا هست اما محدودیت وجود دارد و عده‌ای می‌گویند مسجد محل نماز و عبادت است و تعزیه‌خوانی در آن ایراد دارد.
آثار تعزیه‌خوانی در زندگی
این پیرغلام امام حسین(ع) در پاسخ به سؤالی در رابطه با آثار تعزیه‌خوانی در زندگی شخصی‌اش، بیان کرد: همین‌که من زندگی ساده و یازده فرزند دارم که سالم هستند، در راه زنده نگه‌داشتن شعائر حسینی(ع) هستند و از راه خلاف دورند از آثار تعزیه‌خوانی و اخلاصی است که خانواده 50 نفره ما در راه آن دارند چراکه هرکس در راه اهل‌بیت(ع) قدم بردارد هم اجر دنیوی می‌برد و هم اجر اخروی خواهد داشت.
ضرغامی با اشاره به برخی گروه‌های تعزیه‌خوانی که از مردم پول دریافت می‌کنند، اظهار کرد: هدف آن‌ها هم عزاداری است و ما نمی‌توانیم به کار آنان ایراد بگیریم چراکه برخی‌ها تأمین هزینه‌های زندگی‌شان فقط از این راه ممکن است اما حکم شرعی‌اش را باید بپرسند در بعضی موارد هم مانند گروه‌هایی که در بهشت رضا(ع) اجرا دارند، از مردم پول می‌گیرند تا بتوانند اجاره مکان شهرداری را پرداخت کنند.
این تعزیه‌خوان پیشکسوت در رابطه با متن تعزیه‌خوانی و سند آن‌ها، عنوان کرد: شعرهایی که در تعزیه‌خوانی استفاده می‌شود از روایت‌ها گرفته شده است بیشتر متن‌های ما در تعزیه‌خوانی متن‌هایی است که از پدرم به ما رسیده است که پدرم در حضور چند روحانی اجرا کرده و از آنان خواسته ایرادات متن‌ها را بگویند و اصلاح کند و البته گاهی هم از متن‌های جدید استفاده می‌کنیم؛ بعضی متن‌ها اما بی‌معنا هستند و خواندن آن‌ها مناسب شأن اهل‌بیت(ع) نیست.
وی همچنین درباره تفاوت متن‌های تعزیه‌خوانی قدیمی با جدید، اضافه کرد: آهنگ متن‌های قدیمی با جدید تفاوت پیدا کرده است؛ متن‌های قدیمی بیشتر به صورت روضه و حزن‌انگیز هستند اما متن‌های جدیدتر تقریبا آوازند.
خاطره‌ها
این تعزیه‌خوان پیشکسوت در بخش دیگری از این گفت‌وگو به بیان برخی خاطره‌هایش از تعزیه‌خوانی پرداخت و ابراز کرد: وقتی من 11 ساله بودم و از پدرم برای اجرای تعزیه‌خوانی در روستای جلگه نیشابور دعوت شد، شمشیر ایشان که مسلم می‌خواند به یکی از اشقیا «افراد تعزیه‌خوان» خورد و دو تکه شد که یک تکه‌اش به هوا پرتاب شد و روی زمین افتاد اما به هیچ‌کدام از مردم صدمه‌ای نرسید؛ این معجزه امام حسین(ع) بود.
وی در همین راستا ادامه داد: وقتی بعد از فوت پدرم برای اجرای تعزیه به روستای صیدآباد میرزا خلیل نیشابور دعوت شده بودیم، روی دست فردی که رفته بود برای تعزیه شتر بیاورد آب جوش ریخت اما هیچ نشانی از سوختگی روی دستش دیده نمی‌شد چراکه در حال خدمت برای مراسم امام حسین(ع) بود. در موردی دیگر شمشیر به پدرم خورد و قسمت مچ پایش را شکافت اما چون در میان اجرا بود، پایش را بست تا مراسم امام حسین(ع) تعطیل نشود.
اگر اسب را نیاورد، نوکر نیستیم!
ضرغامی با اشاره به یکی دیگر از خاطراتش از اجرای تعزیه، اضافه کرد: پس از فوت پدرم، به همراه عمویم برای اجرا به علی‌آباد کتول در استان مازندران رفتیم، آن زمان پاسگاه‌ها اسب داشتند و عمویم از رئیس پاسگاه خواسته بود اسبش را برای تعزیه به ما بدهد؛ رئیس پاسگاه گفته بود من برای امام حسین(ع) از هیچ‌چیز دریغ نمی‌کنم اما این اسب فقط برای استفاده من است؛ بعد ا زاین اتفاق عمویم گفت اگر فردا اسب را آورد معلوم می‌شود ما نوکر اهل‌بیت(ع) هستیم اما اگر نه، ما دیگر خود را نوکر نمی‌دانیم.
وی همچنین افزود: فردای آن روز زمان اجرای تعزیه، دیدیم که رئیس پاسگاه اسبش را می‌آورد، همین‌که عمویم روی اسب‌سوار شد، اسب روی دوپایش ایستاد؛ بعد از این ماجرا، یکی از اتفاقات خاطره‌انگیز این اجرا هجومی بود که به من شد چراکه من نقش عبدالله را بازی می‌کردم درحالی‌که اشقیا «مخالفان پیامبر(ص)» دستان من را می‌کشیدند و می‌خواستند به شهادت برسانند، مردم هم لباس‌هایم را می‌کشیدند تا برای تبرک ببرند و رنگ‌های قرمز که نماد خون بود را از روی زمین جمع می‌کردند!
ضرغامی درباره واکنش مردم به تعزیه‌خوانی نیز، بیان کرد: در زمان شهادت امام حسن(ع) پدرم در جلگه نیشابور خواستند تعزیه امام حسن(ع) را بخوانند، عده‌ای از بزرگان گفتند مردم رغبتی ندارند و نمی‌آیند اما پدرم گفتند من می‌خوانم و کار را به خود امام حسن(ع) می‌سپارم؛ وقتی پدرم به قسمت زهر خوردن امام حسن(ع) و گفت‌وگوی امام حسین(ع) با ایشان رسیدند، تعدادی از مردم از جمله روحانیون حاضر در اجرای تعزیه به حدی تحت تاثیر قرار گرفتند که غیر قابل تصور و غیر قابل بیان است.
وی در پایان با اشاره به خلأ برخی حمایت‌ها و کم‌لطفی‌ها از سوی مردم و مسئولان در اجرای تعزیه، این آیین ارزشمند و قدیمی، عنوان کرد: با این وجود، تجربه سال‌ها اجرای نمایش تعزیه در مناطق مختلف برای من ثابت شده که اجرای نمایش تعزیه همواره مورد عنایت ویژه امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) بوده است.
