تمرکز امام موسی صدر بر سرمایه انسانی در جهت توسعه اقتصادی جوامع اسلامی

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ همایش «نسبت اسلام و توسعه از منظر پنج متفکراسلامی؛ شهید صدر، شهید مطهری، شهید بهشتی، موسوی اردبیلی و امام موسی صدر» با حضور علی‌ مطهری، علیرضا بهشتی و سیدکاظم صدر عصر امروز در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

علیرضا بهشتی در این همایش عنوان کرد: مجموعه مباحث اقتصادی‌ای که شهید بهشتی مطرح کرده است در 4 جلد تنظیم شده که 3 جلد از آن منتشر شده است. بنده در سخنان خودم شمایی از آن مباحث را مطرح می‌کنم. شهید بهشتی ادعا نداشت که اقتصاددان است، اما مباحثی زیربنایی در حوزه اقتصاد را بیان کرده است. ایشان در زمان حضور در آلمان در سال 49، جلساتی با عنوان «زیربنای نظام اقتصادی در اسلام» در شهر وین برگزار می‌کرد.
وی افزود: نکته جالب در این جلسات، پرسش و پاسخ‌ها و انتقاداتی است که در هر جلسه توسط حاضرین مطرح شده است و ما تا جایی که امکان داشته آنها را پیاده‌سازی کرده‌ایم. شهید بهشتی مباحث خود را از موضوع ضرورت وجود قانون حقوقی آغاز کرده است. از نظر ایشان قانون حقوقی بیان‌کننده آن چیزی است که انتظار داریم بشود.
بهشتی ادامه داد: آنچه در گذشته به عنوان علم اقتصاد مطرح می‌شد، بیشتر ناظر به یافتن اصول و مبانی خنثی بود؛ یعنی اصول و مبانی‌ای که نسبت به ارزش‌ها خنثی باشد تا این قابلیت را پیدا کند که تعمیم‌پذیر شود و در همه جوامع قابل استفاده باشد. اما در حال حاضر توجه به ارزش‌های فرهنگی در حوزه علوم انسانی جایگاه یافته است. شهید بهشتی نیز بر این اعتقاد بود که زیربنای اقتصاد باید با مبانی اسلامی هماهنگ باشد.
وی توضیح داد: یکی از نکاتی که در این کتاب وجود دارد بحث انفاق است. شهید بهشتی موضوع انفاق را تعمیم می‌داد و آن را شامل هر هزینه‌کردی می‌دانست. یکی از نکات قابل توجه در این کتاب‌، قرابت عجیب مباحث شهید بهشتی با مباحث نظریه توسعه انسانی است. در مباحث شهید بهشتی، بسیاری از نکات نظریه توسعه انسانی مطرح شده است؛ البته من ادعا نمی‌کنم ایشان همه مطالب را گفته است.

توسعه منابع انسانی از منظر امام موسی صدر
در ادامه، سید کاظم صدر استاد دانشگاه شهید بهشتی به ایراد سخنان خود در خصوص نظریه توسعه اقتصادی بر مبنای اندیشه‌های امام موسی صدر پرداخت و عنوان کرد: تفاوت امام موسی صدر با دیگران شخصیت‌هایی که در عنوان این نشست مورد توجه قرار گرفته‌اند در دو نکته است: نخست اینکه ایشان تنها روحانی و عالمی بودند که سرآمد فارغ التحصیلان حوزه بودند و پس از اتمام تحصیلات حوزه به دانشگاه رفتند و در رشته اقتصاد تحصیل کردند. در نتیجه ایشان تحصیلات کلاسیک در حوزه اقتصاد داشتند.
وی افزود: دومین تفاوت در این است که ایشان فرصت پیدا کرد علاوه بر ارائه گفتارها و نوشتارهای خود در این زمینه، طرح اقتصادی خود را در جامعه لبنان پیاده کند. این فرصت را هیچ یک از علما پیدا نکردند. باید توجه داشت آشنایی با شخصیت امام موسی صدر و دلیل هجرت ایشان به کشور لبنان به یک بحث مستقل نیاز دارد. امام موسی صدر پس از گذراندن دروس سطح و درس خارج در حوزه قم و نجف دست به یک اقدام ابتکاری زد که عبارت بود از انتشار مجله مکتب اسلام. باید فضای حوزه علمیه در حدود 80 سال قبل را در نظر بگیرید تا به اهمیت کار امام موسی صدر در انتشار این مجله پی ببرید. ایشان در آن مجله بیشتر روی مباحث اقتصادی تأکید داشتند.

صدر ادامه داد: یکی از نکاتی که باید به آن توجه داشت، فضای جامعه لبنان در آن زمان است که البته این موضوع نیز فرصتی مستقل را طلب می‌کند اما بنده به آن اشاره خواهم کرد. کشور لبنان در آن زمان 17 طائفه مذهبی داشت که هر کدام یک مذهب و حتی یک قومیت اختصاصی داشت. مهم‌ترین طائفه از نظر تعداد جمعیت، مارونی‌ها بودند. به همین دلیل تمام مزایا و موقعیت‌ها از جمله پست ریاست جمهوری و بسیاری از سمت‌های مهم به مارونی‌ها اختصاص داشت.
وی افزود: در این شرایط امام موسی صدر به لبنان سفر کرد و فعالیت اقتصادی خود را آغاز کرد. چنانکه اطلاع دارید سرمایه اجتماعی مبتنی بر سرمایه انسانی است. سرمایه انسانی عبارت است از دانش و تخصصی که ایجاد درآمد می‌کند. اولین ضرورت از نظر امام موسی صدر ایجاد سرمایه انسانی در لبنان بود. امام موسی صدر در این اندیشه بود که برای آموزش و تقویت نیروی انسانی موسساتی ایجاد شود و در کنار آن فعالیت‌های آنان را تسهیل و تنظیم کند.
وی خاطرنشان کرد: فعالیت‌هایی که امام موسی صدر با استفاده از نهادهایی که در لبنان ایجاد کرده بود و همچنین ارتباطاتی که با طوایف مذهبی و مسئولین دولتی در داخل و خارج لبنان داشت، در قالب توسعه و تقویت سرمایه اجتماعی قابل تبیین است. در این راستا نهادهای محلی، منطقه‌ای و همگانی ایجاد کرد. بخش عمده فعالیت این نهادها در حوزه آموزشی و حمایتی و دفاعی بود. وقتی ایشان به لبنان رفت، در اولین قدم افراد متکدی را شناسایی کرد و تلاش کرد برایشان کار ایجاد کند یا مستمری تعیین کند تا دست از این کار بردارند که این کار انعکاس وسیعی در لبنان داشت.
انتهای پیام