تخصص‌محوری رویکرد اصلی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی/ پژوهش‌های قرآنی تا سطح آرمانی فاصله دارد

به گزارش ایکنا؛ برنامه افق رادیو قرآن که به صورت زنده روی آنتن می‌رود، امروز 24 آذرماه به بررسی موانع و محدودیت‌های پیش‌روی پژوهشگران قرآنی اختصاص داشت. مهدی رمضانی‌چابک، رئیس حوزه ریاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان مهمان حضوری این برنامه با اشاره به رویکردهای این پژوهشگاه در امر پژوهش بیان کرد: تخصص‌محوری و تمحض‌محوری یکی از رویکردهای پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است.
وی در ادامه افزود: ناظر به این رویکرد به لحاظ مخاطب و موضوع نیز دسته‌بندی‌هایی صورت گرفته است، به نحوی که به لحاظ موضوع، چهار پژوهشکده و 15 گروه علمی داریم که عبارت از پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی، پژوهشکده نظام‌های اسلامی، پژوهشکده فرهنگ‌ و مطالعات اجتماعی و دانشنامه‌نگاری هستند.
رمضانی‌چابک تصریح کرد: هر یک از پژوهشکده‌ها نیز وظیفه‌ و رسالت خاص خود را دارند و می‌توان گفت پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی به مسائل روز می‌پردازد و پژوهشکده نظام‌های اسلامی نیز به همین صورت و در حوزه مسائل مدیریتی و مدیریت اسلامی و حوزه سیاست نقش عمده‌ای را ایفا می‌کنند. پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی در حوزه مسائل مبنایی یعنی در حوزه فلسفه اسلامی و ... به پژوهش می‌پردازد و می‌توان گفت که این پژوهشکده در حوزه تعمیق مفاهیم دینی پژوهش می‌کنند.
رئیس حوزه ریاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به بخش دانشنامه‌نگاری این پژوهشگاه بیان کرد: پژوهشکده دانشنامه‌نگاری نیز در حوزه دانشنامه‌های کلان نقش ایفا می‌کند، مانند دانشنامه امام علی(ع) که یکی از دستاوردهای این پژوهشگاه است. این دانشنامه‌‌‌ای که در مورد امام علی(ع) تدوین شده است را می‌توان به عنوان یکی از معتبرترین دانشنامه‌ها در حوزه شناخت اندیشه و سیره امام(ع) معرفی کرد.
وی در ادامه افزود: دانشنامه فاطمی نیز به همین صورت است و اخیرا نیز دانشنامه علوم قرآنی در حال تدوین است و برای 40 جلد نیز برنامه‌ریزی شده است که خروجی آن باشد. در حال حاضر دو جلد از آن منتشر شده و جلد سوم نیز به زودی منتشر می‌شود. همچنین این دانشنامه‌ها تحت اشراف آیت‌الله علی‌اکبر رشاد به عنوان ریاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تهیه می‌شوند.
رمضانی بیان کرد: در دنیای غرب و توسط جبهه غرب، دانشنامه‌هایی حول محور قرآن ایجاد شده که شبهات زیادی را ایجاد می‌کنند و دانشنامه قرآن که تحت نظارت پژوهشگاه در حال تدوین است، عموما ناظر به رفع شبهاتی است که ایجاد شده است و به جهت ساختار و محتوا با کارهای دیگری که در این حوزه سامان یافته، متفاوت بوده است و می‌توان گفت که اثری بدیع محسوب می‌شود.
رئیس حوزه ریاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به نحوه توجه پژوهشگاه به سطح مخاطبان تصریح کرد: گروه‌‌های علمی و پژوهشکده‌های پژوهشگاه، تولیدات پژوهشی خود را برای سطح نخبگان جامعه و مدیران نظام اسلامی و جوانان تحصیل کرده ارائه می‌کنند.
وی بیان کرد: سطوح نخبگانی ناظر بر تولیدات حوزه مبانی معرفتی و فکری ما است. یعنی پژوهش‌هایی که با این محتوا تولید می‌شوند، مورد توجه این سطح از مخاطبان هستند و مدیران نظام اسلامی از این منظر کانون توجه قرار دارند، برخی از پژوهش‌های پژوهشگاه ما نیز ناظر به مسئله‌محوری است و در آنها نگاه کارگشا حاکم است و به عبارت دیگر، رویکرد گره‌گشایی از مشکلات و معضلات موجود در جامعه را مورد توجه قرار می‌دهند و از این منظر برای مدیران نظام، نقطه اتکاء مناسبی هستند.
رئیس حوزه ریاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: بخش جوانان ما نیز برای مخاطب جوان تولیدات خاص خود را دارد، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی شش مرکز وابسته نیز دارد که برخی از آنها عبارت از کانون اندیشه جوان، مرکز پژوهش‌های جوان، مرکز مطالعات بینارشته‌ای، مرکز رشد علوم انسانی و اسلامی و سازمان انتشارات هستند که همگی وابسته به پژوهشگاه بوده و عملیات میدانی را عهده‌دار هستند.
وی در ادامه با اشاره به نحوه فعالیت کانون اندیشه جوان و مرکز پژوهش‌های جوان بیان کرد: کانون اندیشه جوان و مرکز پژوهش‌های جوان به صورت مستقیم در مورد جوانان کار می‌کنند و رویکرد آنها نیز تضارب آراء است که محصول تضارب آراء و افکار خروجی‌های فکری حاصل می‌شود. این دو مرکز ما تا به امروز بیش از 500 عنوان کتاب در حوزه جوان منتشر کرده‌اند. مرکز مطالعات بینارشته‌ای نیز در حوزه مسائل کاربردی نظام وارد شده است که الگوی ایرانی ـ اسلامی پیشرفت یکی از موضوعاتی محسوب می‌شود که مورد توجه آنها است. علاوه بر این مباحث، حوزه زن و خانواده نیز یکی دیگر از مباحثی است که این مرکز دنبال می‌کند.
رئیس حوزه ریاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به بخش کودکان و تولید محتوا برای این دسته از افراد گفت: بخش کودک تخصصی است و افرادی که وارد این بخش می‌شوند باید دانش، آگاهی، سواد و تخصص لازم را نیز داتشه باشند. افراد حاضر در پژوهشگاه حدود 70 نفر هستند که تخصصی در حوزه کودک ندارند. البته اگر حمایت‌های دولتی صورت گیرد و امکاناتی مهیا شود، می‌توانیم شش مرکز را بیشتر کنیم و بخش کودک نیز شکل بگیرد. در حال حاضر آن بسته بودجه‌ای که دولت برای نهادهایی مثل ما تعریف می‌کند، متناظر با همین وضعیت است.
در ادامه این برنامه، رادیویی حجت‌الاسلام سعید بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن به صورت تلفنی روی خط حاضر شد و با اشاره به فعالیت‌های این پژوهشکده بیان کرد: در مجموعه فرهنگ و معارف قرآن که حدود ربع قرن از تأسیس آن می‌گذرد، ابتدا کارها با مطالعاتی که آقای هاشمی رفسنجانی سامان داده بودند و فیش‌برداری‌هایی که از قرآن انجام داده بودند، آغاز شد و در این مدت دچار تحول‌هایی شدند و زمانی که محققان ورزیده‌تر شدند، کارهای دانشنامه‌ای به کارهای مسئله‌محور منتقل شدند و هر کدام مسئله علمی را پیش بردند.
وی تصریح کرد: کارهای بزرگی مانند دایرة المعارف قرآن، تفسیر راهنما و ... ، جزء آثار نسل اول کار این پژوهشکده است، اما امروز هر محققی کوشش دارد که در یک موضوع صاحب کرسی آن علم و معنا باشد.
بهمنی در ادامه با اشاره به اهمیت آسیب‌شناسی بیان کرد: ما میراث علمی خودمان را انکار نمی‌کنیم، اما مقام آسیب‌شناسی با اینکه آورده خود را بررسی کنیم، متفاوت است. معتقد هستم که مجموعه حوزوی و دانشگاهی ما صاحب آثار فاخری هستند، اما آن وقتی که می‌رویم و بررسی می‌کنیم، معلوم می‌شود که آورده ما می‌توانست بسیار بزرگ‌تر و فاخرتر باشد. بنده با اصل بزرگی این میراث مشکلی ندارم، اما سطح انتظار ما ممکن است که با شرایط موجود تامین نشود.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن بیان کرد: وقتی به آن اهداف آرمانی نگاه می‌کنم، به نظر می‌رسد که در محصولات خودمان مشکل استناد داریم. مشکل استناد یعنی وقتی کاری را تولید می‌کنیم و به ویژه در حوزه‌های تخصصی که حجم فراوان استعداد ما در این سمت است و مطلبی را به قرآن و دین نسبت می‌دهیم، به نظر می‌آید این استناد کافی نیست و مستنداتی که برای این امر می‌آوریم، یا استناد کافی نیست و یا آن جریان مستندسازی ما از پختگی و بسندگی لازم برخوردار نیست.
بهمنی در ادامه با طرح این سؤال که چرا چنین اتفاقی افتاده است، تصریح کرد: باید به یک لایه پیشین منتقل شویم. اگر بخواهیم در هر فضای دانشی مطلبی را بیاوریم که دانشمندان آن فضا مجاب شوند، لازم است که روش برداشت را به صورت علمی بیان کنیم و علاوه بر این، مهارت نیز داشته باشیم، بنابراین به دانش و مهارت به صورت توأمان لازم است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن تصریح کرد: اجتهاد ما به سمت جامع میل می‌کند، یعنی هر دلیل معتبری را برای برداشت از متن دینی استخدام می‌کند و منحصر به یک لایه از دلیل نیست. این انتظار بزرگ و اجتهاد جامع نیاز به دانشی دارد که باید در سطوح آموزشی نهادینه شود، یعنی وقتی افراد با یک مسئله برخورد می‌کنند، به صورت خودکار، تعامل حرفه‌ای با آن داشته باشند.
بهمنی در ادامه و پاسخ به این سؤال که پژوهش‌های قرآنی چگونه در جامعه بروز و ظهور می‌کند، بیان کرد: البته این سؤال با رویکرد قبلی بحث متفاوت است و در واقع منطقه اثربخشی را شامل می‌شود و در مباحثات امروزی ما از آن در مقوله فرهنگ بحث می‌کنند. وقتی می‌گوییم قرآن «بَيَانٌ لِّلنَّاسِ» است، به این معنا نیست که این متن هیچ دانشی برای دانشمندان ندارد، یا هر کسی از مردم هرچه بخواهند، می‌توانند از این کتاب برداشت کنند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن تصریح کرد: مثلا می‌گوییم که معادن کشور برای مردم است، اما هر کسی می‌تواند آنها را شناسایی کند؟ آن بحثی که دانش خودمان را به یک جریان فرهنگی مطلوبی در جامعه منتقل کنیم، بحث دیگری است. بنیادی‌ترین مفاهیم در قرآن است، مثلا این تعبیر که می‌فرماید هرچقدر می‌توانید قرآن بخوانید و یا اینکه در روایات آمده است که نگاه به قرآن نیز فضیلت دارد، مطالب مهمی است و می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که بخشی از مسئله مربوط به مردم است که به وسیله قرائت با قرآن تعامل کنند و بخشی نیز برای دانشمندی است که این معارف را به سطح جامعه منتقل کند.
انتهای پیام