حجت‌الاسلام طیب‌حسینی:
مفسران اهل سنت معاصر بر آگاهی اهل‌بیت(ع) به تاویل آیات قرآن صحه گذاشته‌اند
گروه حوزه‌های علمیه ــ استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تأکید کرد: عالمان اهل سنت به خصوص در محکم و متشابه تحولات زیادی داشته‌اند که مهمترین آن قائل شدن ایشان به آگاهی راسخون علم از تاویل آیات قرآن کریم و هماهنگی این نظر با شیعیان است.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمود طیب‌حسینی، استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و نائب رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه امروز پنجشنبه، 29 آذرماه، در نشست علمی «جریان‌شناسی علوم قرآنی در دوره معاصر» که در پنجمین نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی حوزه علمیه در قم برگزار شد با بیان اینکه اثری در این زمینه از سوی انجمن قرآن‌پژوهی حوزه آماده انتشار است گفت: این اثر مشتمل بر هشت مقاله بسیار مهم است که در فعالیت‌های قرآن پژوهی معاصر در ایران سابقه نداشته است.
وی افزود: اولین مقاله مبانی و قواعد تفسیر در دوره معاصر نوشته حجت‌الاسلام محمد فاکر میبدی، استاد جامعه المصطفی است و از امتیازات این مقاله آن است که به مباحث تطبیقی پرداخته است همچنین مقاله دوم چیستی علوم قرآن جدید است که توسط محمدعلی رضایی اصفهانی نوشته شده است و مهمترین مباحث علوم قرآنی دوره جدید مانند زبان قرآن، هرمنوتیک، مطالعات قرآنی مستشرقان، قرآن و علوم انسانی و فلسفه تفسیر، منطق تفسیر، روش ها و ... مورد بحث است.
طیب حسینی بیان کرد: سومین مقاله نیز جریان‌شناسی روش‌ها و گرایش‌های تفسیری نوشته حسین علوی مهر است که وی هم در این اثر به روش‌ها و گرایش‌های تفسیری دوره معاصر یعنی 50 سال اخیر پرداخته است؛ جریان روش‌های تفسیری براساس مذهب و عقیده، روش اجتهادی و جریان روش‌های تفسیری و تفکیک میان روش‌های تفسیری در این مقاله مورد بحث و ارزیابی است.
نائب رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه ادامه داد: مقاله چهارم این اثر هم وحی در پژوهش‌های معاصر است که غلامعلی عزیزی کیا آن را نوشته است؛ ایشان مباحث وحی را در دو محور اصلی یعنی وحی در دیدگاه باورمندان به وحی و وحی در دیدگاه ناباورانه و منکرانه مورد بررسی قرار داده و آثار منتشر شده یعنی 60 اثر را معرفی کرده است.
وی افزود: جریان باورمندان به وحی عمدتاً متعلق به اندیشمندان مسلمان است و برخی مستشرقان هم با این نگاه به وحی پرداخته‌اند ولی جریان منکرانه تماماً از سوی مستشرقان بیان شده و مطالبی مانند اینکه که وحی شوریدگی و ناشی از صرع بوده و یا حاصل نبوغ اجتماعی پیامبر است بر زبان رانده شده است و در مجموع 41 اثر را وی معرفی کرده که یا دیدگاه ناباورانه را تبیین و یا نقد کرده است.
طیب حسینی با بیان اینکه جایگاه محکم و متشابه در جریان‌شناسی علوم قرآنی در دوره معاصر نوشته بنده است و موضوع بعدی هم جریان شناسی نسخ نوشته حسینی‌زاده است تأکید کرد: نسخ در دوره معاصر متحول شده است؛ در گذشته همه فقها جز ابومسلم اصفهانی قائل به نسخ بودند ولی امروز به طرفداران انکار نسخ افزوده شده و وی در این مقاله نام 16 نفر از جمله آیت الله معرفت، طالقانی و ... را نام برده است و حتی کسانی که نسخ را قبول دارند دایره آن را محدود کرده‌اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: مقاله بعدی در این مجموعه جریان‌شناسی اسباب نزول نوشته علی اوسط باقری، استادیار مؤسسه امام خمینی است که نظریه دانشمندان مسلمان و شیعه را در این زمینه بررسی کرده است و آخرین مقاله هم به جریان‌شناسی فعالیت‌های معاصر در حوزه علوم و فنون قرائات تألیف محمد امینی تهرانی پرداخته است.
وی افزود: ایشان بحثش را در 5 محور از جمله محتوای قرائت، محتوای لفظی قرائات، مسئله لفظی محتوایی، مسئله شکلی قرائت و مسئله تاریخی قرائت قرآن ارائه کرده و تحولات علوم و فنون قرائات را در دوره معاصر بررسی و تفاوت آن با دوره گذشته بررسی کرده است.
طیب حسینی با اشاره به جایگاه مسئله محکم و متشابه در دوره معاصر هم بیان کرد: محکم و متشابه ریشه در قرآن دارد و خداوند در سوره آل عمران این تقسیم‌بندی را انجام داده و آیات را به دو دسته محکم و متشابه دسته بندی فرموده است البته در سوره هود همه آیات محکم و در سوره زمر همه آیات متشابه معرفی شده‌اند.
طیب حسینی تصریح کرد: وقتی سخن از تشابه همه آیات است که در سوره زمر بیان شد مراد این است که همه آیات قرآن در بعد هدایتی شبیه هم هستند از این رو برخی آثار در علوم قرآنی به این سمت رفته‌اند که آیات مشابه را که گاهی در یک واو و یا فا اختلاف دارند بررسی کنند.
وی با بیان اینکه در هر صورت اجمالاً بهترین و جامع‌ترین مباحث گذشته در باب محکم و مشتابه در دو کتاب جامع علوم قرآنی یعنی البرهان زرکشی و الاتقان سیوطی است که در آن محکم و متشابه تعریف شده است افزود: برای بررسی محکم و متشابه در دوره معاصر این مسئله به دو بخش شیعه و اهل سنت قابل تقسیم است و آثار را باید در این دوبخش ارزیابی کنیم.
استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: اولین اثر در دوره معاصر در میان اهل سنت، التبیان فی علوم القرآن تالیف شیخ طاهر جزائری است که به دست ما نرسیده است؛ دومین کتاب، مناهل العرفان زرقانی است که 17 بحث علوم قرآنی را بحث کرده و در بحث پازندهم به محکم و متشابه و تعریف آن پرداخته است که دقیقاً همان مباحث االتقان است و می‌توان آن را شرحی خوب بر الاتقان دانست.
وی تأکید کرد: همچنین صبحی صالح مباحث علوم قرآن را نوشته و بر خلاف جریان مشهور اهل سنت وی معتقد است که راسخان در علم که در آیه هفتم سوره آل عمران عنوان شده است نسبت به تاویل آیات متشابه آگاه و این آیات هم قابل تفسیر هستند.
طیب حسینی با اشاره به تحول بحث محکم و متشابه در میان اهل سنت در دوره معاصر و نتائج جالب آن بیان کرد: در دوره معاصر بسیاری از قرآن‌پژوهان اهل سنت معتقد شده‌اند که راسخان در علم از تاویل آیات متشابه آگاه هستند.
نایب رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه اظهار کرد: نقطه دوم تحول در این بحث این است که در باب حروف مقطعه بیش از 25 تفسیر ارائه شده و عمده این افراد معتقدند که معنای حروف مقطعه این است که خداوند خواسته اعلام کند این قرآن معجز از همین حروف الفبای ساده تشکیل شده و شما اگر می‌توانید همانند آن بیاورید و این در حالی است که غالب عالمان اهل سنت در گذشته معتقد بودند که حروف مقطعه حروفی رمزگونه میان پیامبر(ص) و خداوند است که ما قادر به درک این مسئله نیستیم.
طیب حسینی با اشاره به بعد دیگری ایجاد تحول در میان قرآن‌پژوهان اهل سنت در مورد محکم و متشابه اظهارکرد: تألیف فراوان کتب با نام متشابه که به الفاظ مشابه پرداخته‌اند از دیگری ابعاد تحول در علوم قرآنی اهل سنت است و کارکرد این بحث کمک به حافظان قرآن در حفظ آیات مشابه و تسهیل این مسئله است. امروزه در کشور ما این مسئله کاربرد زیادی در میان حافظان دارد زیرا از این طریق به کدگذاری در ذهن خود در مورد آیات مشابه در سوره‌های مختلف می‌پردازند و از این طریق تلاش می‌کنند تا در حفظشان تسهیل و روانی ایجاد شود.
طیب حسینی ادامه داد: نقطه دیگر تحول، پرداختن اهل سنت به معرفی آیات محکم قرآن در راستای وحدت اسلامی است که تحول نو و جالبی است؛ زیرا در سال‌های اخیر برخی علمای اهل سنت سراغ آیات محکم قرآن به خصوص با موضوع وحدت رفته و از این منظر به تحلیل این مباحث نشسته‌اند که کارکرد و نوع نگاه آن قابل توجه است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه نظریات جدید در زمینه محکم و متشابه در میان عالمان شیعه از علامه طباطبایی شروع شده و ایشان در بحث راسخون علم در آگاهی به تاویل آیات قائل به نظر اهل سنت است ادامه داد: البته علامه معتقد است که ما براساس ادله دیگر قائل به این هستیم که اهل بیت(ع) به تاویل آیات آگاه هستند ولی ایشان آیه هفتم سوره آل عمران را مویدی برای آگاهی راسخون علم به تاویل آیات متشابه نمی‌دانند.
وی همچنین به آثار دیگری در این زمینه اشاره و اظهار کرد: علوم القرآن ایت الله حکیم از دیگر آثار در این زمینه است و وی در تعریف محکم و متشابه تعریف جدیدی ارائه کرده است و بعد از ایشان هم آیت الله میرمحمدی زرندی کتابی در این عرصه نوشته‌اند و ویژگی کار وی این است که محکم و متشابه را متعبدانه و براساس روایات پیش برده‌اند؛ همچنین آیت‌الله معرفت هم بیشترین تحول را در این بحث از جمله تعاریف و راه حل در رفع تشابه و وضع اصطلاحات جدید دارند و چند کتاب مستقل دیگر هم در شیعه شاهد هستیم.
وی در مورد تغییر آیات محکم و متشابه در ادوار مختلف هم تأکید کرد: نظر آیت‌الله معرفت در این زمینه که به مباحث عرضی در بحث محکم و متشابه پرداخته است راهگشاست.
انتهای یپام
وی افزود: اولین مقاله مبانی و قواعد تفسیر در دوره معاصر نوشته حجت‌الاسلام محمد فاکر میبدی، استاد جامعه المصطفی است و از امتیازات این مقاله آن است که به مباحث تطبیقی پرداخته است همچنین مقاله دوم چیستی علوم قرآن جدید است که توسط محمدعلی رضایی اصفهانی نوشته شده است و مهمترین مباحث علوم قرآنی دوره جدید مانند زبان قرآن، هرمنوتیک، مطالعات قرآنی مستشرقان، قرآن و علوم انسانی و فلسفه تفسیر، منطق تفسیر، روش ها و ... مورد بحث است.
طیب حسینی بیان کرد: سومین مقاله نیز جریان‌شناسی روش‌ها و گرایش‌های تفسیری نوشته حسین علوی مهر است که وی هم در این اثر به روش‌ها و گرایش‌های تفسیری دوره معاصر یعنی 50 سال اخیر پرداخته است؛ جریان روش‌های تفسیری براساس مذهب و عقیده، روش اجتهادی و جریان روش‌های تفسیری و تفکیک میان روش‌های تفسیری در این مقاله مورد بحث و ارزیابی است.
نائب رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه ادامه داد: مقاله چهارم این اثر هم وحی در پژوهش‌های معاصر است که غلامعلی عزیزی کیا آن را نوشته است؛ ایشان مباحث وحی را در دو محور اصلی یعنی وحی در دیدگاه باورمندان به وحی و وحی در دیدگاه ناباورانه و منکرانه مورد بررسی قرار داده و آثار منتشر شده یعنی 60 اثر را معرفی کرده است.
وی افزود: جریان باورمندان به وحی عمدتاً متعلق به اندیشمندان مسلمان است و برخی مستشرقان هم با این نگاه به وحی پرداخته‌اند ولی جریان منکرانه تماماً از سوی مستشرقان بیان شده و مطالبی مانند اینکه که وحی شوریدگی و ناشی از صرع بوده و یا حاصل نبوغ اجتماعی پیامبر است بر زبان رانده شده است و در مجموع 41 اثر را وی معرفی کرده که یا دیدگاه ناباورانه را تبیین و یا نقد کرده است.
طیب حسینی با بیان اینکه جایگاه محکم و متشابه در جریان‌شناسی علوم قرآنی در دوره معاصر نوشته بنده است و موضوع بعدی هم جریان شناسی نسخ نوشته حسینی‌زاده است تأکید کرد: نسخ در دوره معاصر متحول شده است؛ در گذشته همه فقها جز ابومسلم اصفهانی قائل به نسخ بودند ولی امروز به طرفداران انکار نسخ افزوده شده و وی در این مقاله نام 16 نفر از جمله آیت الله معرفت، طالقانی و ... را نام برده است و حتی کسانی که نسخ را قبول دارند دایره آن را محدود کرده‌اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: مقاله بعدی در این مجموعه جریان‌شناسی اسباب نزول نوشته علی اوسط باقری، استادیار مؤسسه امام خمینی است که نظریه دانشمندان مسلمان و شیعه را در این زمینه بررسی کرده است و آخرین مقاله هم به جریان‌شناسی فعالیت‌های معاصر در حوزه علوم و فنون قرائات تألیف محمد امینی تهرانی پرداخته است.
وی افزود: ایشان بحثش را در 5 محور از جمله محتوای قرائت، محتوای لفظی قرائات، مسئله لفظی محتوایی، مسئله شکلی قرائت و مسئله تاریخی قرائت قرآن ارائه کرده و تحولات علوم و فنون قرائات را در دوره معاصر بررسی و تفاوت آن با دوره گذشته بررسی کرده است.
طیب حسینی با اشاره به جایگاه مسئله محکم و متشابه در دوره معاصر هم بیان کرد: محکم و متشابه ریشه در قرآن دارد و خداوند در سوره آل عمران این تقسیم‌بندی را انجام داده و آیات را به دو دسته محکم و متشابه دسته بندی فرموده است البته در سوره هود همه آیات محکم و در سوره زمر همه آیات متشابه معرفی شده‌اند.
طیب حسینی تصریح کرد: وقتی سخن از تشابه همه آیات است که در سوره زمر بیان شد مراد این است که همه آیات قرآن در بعد هدایتی شبیه هم هستند از این رو برخی آثار در علوم قرآنی به این سمت رفته‌اند که آیات مشابه را که گاهی در یک واو و یا فا اختلاف دارند بررسی کنند.
وی با بیان اینکه در هر صورت اجمالاً بهترین و جامع‌ترین مباحث گذشته در باب محکم و مشتابه در دو کتاب جامع علوم قرآنی یعنی البرهان زرکشی و الاتقان سیوطی است که در آن محکم و متشابه تعریف شده است افزود: برای بررسی محکم و متشابه در دوره معاصر این مسئله به دو بخش شیعه و اهل سنت قابل تقسیم است و آثار را باید در این دوبخش ارزیابی کنیم.
استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: اولین اثر در دوره معاصر در میان اهل سنت، التبیان فی علوم القرآن تالیف شیخ طاهر جزائری است که به دست ما نرسیده است؛ دومین کتاب، مناهل العرفان زرقانی است که 17 بحث علوم قرآنی را بحث کرده و در بحث پازندهم به محکم و متشابه و تعریف آن پرداخته است که دقیقاً همان مباحث االتقان است و می‌توان آن را شرحی خوب بر الاتقان دانست.
وی تأکید کرد: همچنین صبحی صالح مباحث علوم قرآن را نوشته و بر خلاف جریان مشهور اهل سنت وی معتقد است که راسخان در علم که در آیه هفتم سوره آل عمران عنوان شده است نسبت به تاویل آیات متشابه آگاه و این آیات هم قابل تفسیر هستند.
طیب حسینی با اشاره به تحول بحث محکم و متشابه در میان اهل سنت در دوره معاصر و نتائج جالب آن بیان کرد: در دوره معاصر بسیاری از قرآن‌پژوهان اهل سنت معتقد شده‌اند که راسخان در علم از تاویل آیات متشابه آگاه هستند.
نایب رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه اظهار کرد: نقطه دوم تحول در این بحث این است که در باب حروف مقطعه بیش از 25 تفسیر ارائه شده و عمده این افراد معتقدند که معنای حروف مقطعه این است که خداوند خواسته اعلام کند این قرآن معجز از همین حروف الفبای ساده تشکیل شده و شما اگر می‌توانید همانند آن بیاورید و این در حالی است که غالب عالمان اهل سنت در گذشته معتقد بودند که حروف مقطعه حروفی رمزگونه میان پیامبر(ص) و خداوند است که ما قادر به درک این مسئله نیستیم.
طیب حسینی با اشاره به بعد دیگری ایجاد تحول در میان قرآن‌پژوهان اهل سنت در مورد محکم و متشابه اظهارکرد: تألیف فراوان کتب با نام متشابه که به الفاظ مشابه پرداخته‌اند از دیگری ابعاد تحول در علوم قرآنی اهل سنت است و کارکرد این بحث کمک به حافظان قرآن در حفظ آیات مشابه و تسهیل این مسئله است. امروزه در کشور ما این مسئله کاربرد زیادی در میان حافظان دارد زیرا از این طریق به کدگذاری در ذهن خود در مورد آیات مشابه در سوره‌های مختلف می‌پردازند و از این طریق تلاش می‌کنند تا در حفظشان تسهیل و روانی ایجاد شود.
طیب حسینی ادامه داد: نقطه دیگر تحول، پرداختن اهل سنت به معرفی آیات محکم قرآن در راستای وحدت اسلامی است که تحول نو و جالبی است؛ زیرا در سال‌های اخیر برخی علمای اهل سنت سراغ آیات محکم قرآن به خصوص با موضوع وحدت رفته و از این منظر به تحلیل این مباحث نشسته‌اند که کارکرد و نوع نگاه آن قابل توجه است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه نظریات جدید در زمینه محکم و متشابه در میان عالمان شیعه از علامه طباطبایی شروع شده و ایشان در بحث راسخون علم در آگاهی به تاویل آیات قائل به نظر اهل سنت است ادامه داد: البته علامه معتقد است که ما براساس ادله دیگر قائل به این هستیم که اهل بیت(ع) به تاویل آیات آگاه هستند ولی ایشان آیه هفتم سوره آل عمران را مویدی برای آگاهی راسخون علم به تاویل آیات متشابه نمی‌دانند.
وی همچنین به آثار دیگری در این زمینه اشاره و اظهار کرد: علوم القرآن ایت الله حکیم از دیگر آثار در این زمینه است و وی در تعریف محکم و متشابه تعریف جدیدی ارائه کرده است و بعد از ایشان هم آیت الله میرمحمدی زرندی کتابی در این عرصه نوشته‌اند و ویژگی کار وی این است که محکم و متشابه را متعبدانه و براساس روایات پیش برده‌اند؛ همچنین آیت‌الله معرفت هم بیشترین تحول را در این بحث از جمله تعاریف و راه حل در رفع تشابه و وضع اصطلاحات جدید دارند و چند کتاب مستقل دیگر هم در شیعه شاهد هستیم.
وی در مورد تغییر آیات محکم و متشابه در ادوار مختلف هم تأکید کرد: نظر آیت‌الله معرفت در این زمینه که به مباحث عرضی در بحث محکم و متشابه پرداخته است راهگشاست.
انتهای یپام
