فضای مجازی، عرصه جدید امتحان الهی/ پشت‌پرده حراج آبرو در صفحات اجتماعی

به گزارش ایکنا، شبستان نوشت: تفاوت فضای مجازی با فضای واقعی در اشتراک اطلاعات و قبح و زشتی برخی اعمال نظیر تجسس های بیجا و ... زمینه گفت وگو با  حجت الاسلام «محمد فروهر»، مدیر انجمن علمی فضای مجازی حوزه علمیه را فراهم کرد. آنچه در ادامه می‌آید حاصل نظرات وی در مورد مساله تجسس در  فضای مجازی است:

از قدیم‌الایام در فرهنگ ایرانی تجسس کردن در زندگی دیگران امری نکوهیده بوده است اما امروز به ویژه با گسترش دامنه نفوذ فضای مجازی، گویی حتی این مسئه تبدیل به فرهنگ شده که مردم در زندگی یکدیگر سرک می کشند، علت چیست؟

برای پاسخ به این پرسش مقدمه‌ای را بیان می‌کنم. در آموزه‌های دینی و معارف اسلامی نسبت به حقوق دیگران بحث مفصلی وجود دارد و باب مفصلی هست که بسیار به جزئیات و حقوق دیگران تاکید و سفارش شده است از جمله اینکه بی احترامی نباشد، توهین نباشد، حقوق مالی رعایت شود، حقوق اجتماعی و فرهنگی رعایت شود؛ این موارد در روایات بسیار سفارش شده است.

در این میان یکی از حقوقی که جایگاه ویژه ای دارد بحث رعیات حریم خصوصی است و بسیار روایت داریم که از آن صیانت شود،. برای مثال خداوند صراحتا در آیه ۱۲ سوره مبارکه حجرات می فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا» (اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد از بسيارى از گمانها بپرهيزيد كه پاره‏ اى از گمانها گناه است و جاسوسى مكنيد). این آیه بسیار مهمی است، از این آیه اینگونه به دست می آید که حتی ولو اینکه طی تجسس به یک منکر برسیم که در حال صورت گرفتن است، نباید اقدام کنیم و اصلا نباید حتی در این حد در زندگی مردم وارد شویم.

در این مورد مثال می‌زنم. مثلا آیا حق داریم که از دیوار کسی بالا برویم و بعد از اینکه مشاهده کردیم که در خانه‌ مشغول نوشیدن است در موردش قضاوتی داشته باشیم؟ قطعا خیر. اولا از کجا معلوم که او شراب نوشیده باشد. آیا ما اطمینان داشتیم؟ یا کسی را ببینیم که دهانش بوی مشروب می دهد، آیا باید او را قضاوت کنیم؟ قطعا خیر، شاید به زور در حلقش ریخته باشند.

حتی گمان بد نباید داشته باشیم که منجر به تجسس شود و این مساله در همان آیه 12 سوره مبارکه حجرات آمده است. این مساله مهمی است. حتی اگر فردی را دیدیم که منکری در گذشته انجام داده و زمانی از آن گذشته نباید به چشم منفی به او نگاه کنیم، حضرت رسول(ص) فرمود: «اگر شبانه دیدی که کسی مشغول گناه است فردا روز به چشم گنهکار به او نگاه نکن». این نکاتی است که به عنوان مقدمه گفتم تا بگویم که در آموزه‌های دینی بر حقوق مردم بسیار تاکید شده است.

مساله حریم خصوصی و عدم تجسس در زندگی بسیار تاکید شده است. ما حق نداریم حریم کسی را هتک کنیم، در دین به شدت در این باره حساسیت به خرج داده شده است.

پس چرا شاهد بروز بی اخلاقی هایی در این باره در فضای مجازی هستیم؟

البته فضای مجازی تسهیلاتی را ایجاد کرده است، گاهی در عرف محلی، افراد دور هم می نشینند و می گویند فضای مجازی کاری کرده که گناه زیاد شده است، گناه ماهیتا کم و زیاد نمی شود، بلکه فضای مجازی مصادیق رسیدن به گناه را افزایش داده است.

در گذشته مصادیق هتک حرمت افراد نوع دیگری بود، باید در خانه فرد سَرَک می کشیدند و از دیوار منزلش بالا می رفتند اما امروز فضای مجازی این کار را تسهیل کرده است و افراد می توانند با رفتن به صفحه شخصی دیگران، هک کردن گوشی آنها و ... این تجسس را انجام دهند و مرتکب این اقدام غیراخلاقی و انسانی شوند.

آیا آموزه های دین را به درستی تبیین نکرده‌ایم یا واقعا فرهنگ استفاده از فضای مجازی نهادینه نشده است؟

به نظرم فرهنگ‌سازی شده است اما آموزه‌های دین را به درستی تبیین نکرده‌ایم. امروزه به دلیل گستردگی اطلاعات در جامعه مردم با مشکل فقر اطلاعاتی نسبتا مواجه نیستند. کمتر کسی را پیدا می کنیم که مفهوم غیبت کردن و حریم خصوصی را در جامعه دینی ما نداند. همه می فهمند اما شاید این وسط با مصادیق دچار مشکل شوند و شاید می فهمند و باور ندارند.

برای درک هرچه بیشتر موضوع مثال می زنم. اگر تصویر یک فردی در گوشی تلفن همراه ما از شبکه های اجتماعی آمد آیا حق داریم آن را انتشار بدهیم؟ قطعا حق نداریم، مساله آن است که گاهی در این مصادیق می مانیم. مردم امروز خوب می‌دانند که حریم خصوصی چیست، آموزه های دین نیز به این مساله پرداخته است اما مساله این است که ما نیامده ایم در فضای مجازی این موضوع را تبیین کنیم که حریم خصوصی چیست و چه گستره ای دارد.

این عدم تبیین چه عواقبی را دامنگیر ما کرده است؟

برای مثال به راحتی با نرم‌افزار ساده ای گوشی تلفن همراه افراد را هک می‌کنیم، به صفحه شخصی او می رویم و انواع و اقسام ناهنجاری ها را رقم می زنیم. یک وقت کسی در جمع عمومی و علنی گناهی مرتکب می شود و از گفتن آن ابایی ندارد چنین شخصی اولین نفری است که حریم خصوصی خویش را نقض کرده است.

اما یک زمان شخصی نه از روی عمد، حتی اگر نادرست اما نه از روی عمد مرتکب خطا می شود، چرا باید برویم و دوربین را دست بگیریم و دنبالش بدویم و آبرویش را ببریم. فردی در کشور دیگر کشف حجاب کرده جایی که کشف حجاب جرم نیست، درست که کار او صحیح نبوده است اما قطعا آبرو بردن از آن بدتر است.

نقل شده که فردی از کنار خانه ای عبور کرد و متوجه سر و صدایی نامتعارف شد، از دیوار بالا رفت و دید دو نفر مشغول عمل نامشروع هستند. سریع نزد معصوم(ع) رفت و گفت چنین اتفاقی افتاده است. حضرت به او تشر زد که چرا چنین کردی؟ اگر گناهان آنان یکی بود تو با کاری که انجام دادی در واقع سه گناه را مرتکب شدی. اول آن که ظن کردی، دوم از دیوار بالا رفتی و سوم جار زدی و آبروی او را بردی. از کجا می دانی حرام بود و همسر شرعی او نبود؟

این مرزها بسیار باریک است. چنین نیست که چون صفحه شخصی فردی در شبکه های مجازی باز است باید برویم به او بد و بیراه بگوییم و آبرویش را ببریم. مساله امروز ما این است که مرزهای حریم خصوصی را در فضای مجازی تبیین نکرده ایم.

در اینجاست  که جمله ژرف آیت‌الله العظمی «جوادی آملی» را باید آویزه گوش خود کنیم که فرمودند: «فضای مجازی عرصه جدید امتحان الهی است». در واقع یعنی هرچه که خداوند امتحان کرد باز هم یک عرصه جدید پیش روی بشر باز شد و انسان در این عرصه ها است که ایمان خود را محک می زند.

انتهای پیام