پژوهشنامه عرفان در پله 21

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از پژوهشنامه عرفان، مقالاتی با عناوین «بررسی تحلیلی برهان آقا محمدرضا قمشه ای در اثبات حقیقت لابشرط مقسمی» نوشته سیدمرتضی حسینی و حسین اسعدی؛ «بررسی مشرب عرفانی عطار با کاربست تقابل های دوگانه» به قلم طاهره خوشحال و مهدی عرب؛ «خاموشی و خروش در احوال مولویبا تاکید بر پدیدارشناسی اصول اسفار اربعه» تالیف رضا روحانی و حامدرضا کریمی؛ «مسیر تعالی در احیاء العلوم الدین غزالی» نوشته امیر غنوی؛ «رویکردی عرفانی به تمثیل آیینه در روایت امام رضا(ع)» به قلم علی رضا فاضلی و «تبلور ادبی عرفان اشراقی در ادبیات شفاهی شیعه پیشاصفوی (مطالعه موردی شاهنامه اسدی)» تألیف فرزاد قائمی منتشر شده است.

همچنین مقالات «تحلیل دیدگاه ابن‫‌عربی‬ در اطلاق نور بر خدا» نوشته احدفرامرز و فاطمه السادات کتاب‌‌چی؛ «تاخیر و دیرهنگامی قدوم ازل در مقایسه با قدم» تالیف زهرا منصوری و محمد ابراهیم مال‌‌میر؛ «اشکال تقابل های عرفانی در غزلیات عطار» به قلم فاطمه مجیدی و فاطمه ابویسانی؛ «بهره های سلوکی مکتب ابن عربی از اسمای حسنای الهی» نوشته محمد میری و «رابطه خدا و خلق در تفسیر عرفانی امام خمینی(ره)» به قلم الهه هادیان از دیگر مقالات منتشر شده در این شماره هستند.

مسیر تعالی در احیاء العلوم الدین غزالی

در چکیده مقاله «مسیر تعالی در احیاء العلوم الدین غزالی» آمده است ترسیم مسیر سلوک معنوی دغدغه بزرگ عارفان مسلمان بوده و بخش بزرگی از ادبیات عرفانی به آن اختصاص یافته است. اما آنچه مغفول مانده سهم بزرگ غزالی در این عرصه است. این نوشته تأملی است انتقادی در طرح غزالی در احیاءالعلوم. در تحلیل این طرح تلاش شده است تا کلمات خود غزالی در نوشته‌هایش مبنای توضیح باشد و هدف سلوک و هر یک از مراحل سیر تصویر شود. در نقد طرح غزالی تأکیدی خاص بر ارزیابی مستندات قرآنی و روایی غزالی بوده و تحلیل­های ارائه شده از واژه­ها و تعابیر قرآنی نیز نقد شده است. نتایج این تحقیق ترسیم دقیق مراحل سلوک در کتاب احیاء العلوم الدین غزالی است و بررسی نقادانه هدف سلوک و ساختار طرح او.

رویکردی عرفانی به تمثیل آیینه در روایت امام رضا(ع)

نویسنده مقاله «رویکردی عرفانی به تمثیل آیینه در روایت امام رضا(ع)» می‌‌خوانیم امام رضا(ع) برای تبیین رابطۀ خالق و مخلوق از تمثیل آیینه بهره می‌جویند، این تمثیل به‌خاطر ژرفای آن مورد توجه یکی از عرفای شیعه واقع شده است. سید قطب‌الدین نیریزی از این تمثیل مباحث مهمی را در حکمت الهی و جهان‌شناسی عرفانی مثل ربط حادث به قدیم، وجود اضافی ماسوی‌الله و نحوۀ قیومیت خداوند استنباط می‌کند. این نوشتار، ابتدا به بررسی بستر این رویکرد که جواز تمثیل از ناحیۀ اولیای الهی است، می‌پردازد. سپس رهیافت عرفانی او و عناصر آن مورد تدقیق قرار می‌گیرد، در این راه ابتدا چیستی صورت در آیینه و نظرات مختلف دربارۀ آن سپس کیفیت انتشار نور، مظاهر مختلف نور از نظر قطب‌الدین نیریزی و خوانش او از سخن امام رضا(ع) درباره حقیقت نور بررسی می‌گردد؛ در انتها کوشش می‌شود ارکان این تمثیل رضوی که قطب‌الدین را به پیدا کردن آن‌ها برانگیخت اما به‌صراحت از آن‌ها نگفت، یافته شود. نتیجۀ شاخص این موردپژوهی، مبتنی بودن این تمثیل عرفانی به منبع اصیلی چونان فرمایش امام رضا(ع) باشد.

تحلیل دیدگاه ابن‫ عربی‬ در اطلاق نور بر خدا‬

در طلیعه مقاله «تحلیل دیدگاه ابن‫ عربی‬ در اطلاق نور بر خدا» می‌‌خوانیم اطلاق نور بر خدا در آیۀ 35 سورۀ نور مسائل فلسفی و عرفانی فراوانی را به میان آورده است. نحوۀ حمل نور بر خدا از چهار جهت معناشناسی، منطقی، فلسفی و عرفانی اهمیت دارد. مسئلۀ تحقیق حاضر تحلیل انتقادی دیدگاه ابن‌عربی در نحوۀ حمل نور به خدا است. بیشتر مفسران سدۀ نخست تا اوایل سدۀ پنجم این اطلاق و اسناد را استعاره می‌انگاشتند، اما محیی‌الدین ابن‌عربی بر حقیقی‌انگاری اطلاق نور بر خدا تأکید دارد. برمبنای نظر ابن‌عربی، نور اسم خاص است و بر اسم جامع الله به طریق حمل تفصیل بر اجمال حمل شده است. محیی‌الدین در تحلیل اطلاق نور بر خدا دو رویکرد وجودشناختی و معرفتی دارد. این دو رویکرد در مواضع فراوان از آثار ابن‌عربی تحلیل منسجم و سازگار دارد. روش این مقاله در تحلیل دیدگاه محیی‌الدین بهره‌مندی از تحلیل سه‌وجهی منطقی شامل تحلیل مفهومی، گزاره‌ای و سیستمی است.

بهره‌های سلوکی مکتب ابن‌عربی از اسمای حسنای الهی

نویسنده مقاله «بهره‌های سلوکی مکتب ابن‌عربی از اسمای حسنای الهی» در چکیده مقاله خود آورده است آموزه‌‌های فراوان دینی پیرامون اسمای حسنای الهی و تأکید بر احصای اسما و دعوت به تخلّق به اخلاق الله، موجب شد تا عارفان از صدر اول تاریخ عرفان اسلامی، سخن از بهره‌‌های سلوکی سالکان از اسمای الهی به میان آورند. این اندیشه کم‌کم تکامل بیشتری یافته تا خود را در زبان عارفان، در قالب پیوندهای سه‌‌گانه «تعلّق»، «تخلّق» و «تحقّق» به اسماء‌الله نشان داد. ابن‌عربی و پیروان او در ترویج این اندیشه نقش اساسی داشته‌‌اند. در مکتب ابن‌عربی هرکدام از سالکان در مراحلی از تخلق و یا تحقق به هر اسم، عبد آن اسم نیز نامیده می‌‌شود. این دست از سالکان، مطابق برخی نظریات، در سفر دوم از اسفار اربعه، به فنای صفاتی و اسمائی راه یافته و از تجلیات و عطایای اسمایی بهره‌‌مند خواهند بود. نوشتار پیش‌‌رو بر آن است تا با بررسی دیدگاه مکتب ابن‌عربی پیرامون بهره‌‌های سلوکی از اسمای الهی، پنجره‌‌ای به‌سوی مبحث مهم اسماء‌الله در حوزه عرفان عملی برای محققان باز کند.

رابطه خدا و خلق در تفسیر عرفانی امام خمینی(ره)

در طلیعه مقاله «رابطه خدا و خلق در تفسیر عرفانی امام خمینی(ره)» می‌‌خوانیم در اندیشه عارفان، جهانی متمایز از خداوند وجود ندارد و آنچه غیر یا ماسوی الله خوانده می‌شود، مظاهر و مجالی تجلیات وجود الهی هستند، وجودی که خویش را در جهان آفرینش به نمایش می‌گذارد. نگاه عارف برخلاف عالم و فیلسوف که به جهان از جهت ساختار طبیعی یا هستی‌شناختی نظر می‌افکنند، معطوف به مظهریت اسما و صفات حُسنای الهی بودن آن است که بهره‌مند از آموزه‌های قرآنی نیز می‌باشد و این بهره‌مندی در آثار عرفانی امام خمینی کاملاً مشهود است؛ تاآنجاکه می‌توان آن را ازجمله شاخصه‌های عرفان امام نسبت به شناخت جهان یا تفسیر عرفانی از جهان دانست.

در بیان عارفان علّت وجودی حجاب هستی، میل ذات الهی به جلوه‌گری خود است و این موضوع به‌خوبی در حدیث قدسی معروف به «کنز مخفی» مشاهده می‌شود. با سیری در آثار امام خمینی، چنین به دست می‌آید که ایشان دیدگاه‌های تفسیری خاصی درخصوص آیات مرتبط با نگرش عرفانی نسبت به جهان و رابطه خدا و خلق دارند که در این نوشتار با نگاهی به محوری‌ترین آیات تفسیری از نگاه ایشان درخصوص ویژگی‌های جهان، برخی از آرای تفسیری خاص و مهم ایشان در این زمینه واکاوی می‌شود.