قرآن کریم حاوی قوانین ماندگار در حوزه روانشناسی است

مجید فیاضی بروجنی، قاری ممتاز قرآن‌، متخصص بیماری‌های اعصاب و روان و روانپزشک در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، با نام بردن از قرآن کریم به عنوان نسخه تضمین‌کننده سلامت روانی انسان، اظهار کرد: در تعریف علم روانشناسی مدرن، از سلامت معنوی به عنوان یکی از ارکان مهم سلامت یاد می‌شود که بی‌شک قرآن کریم بر اساس آیه «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ ۙ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا»، غنی‌ترین مضامین اعتقادی و معنوی را در خود دارد.

وی ادامه داد: پیش‌تر، سلامت به معنی داشتن رفاه اجتماعی و نداشتن بیماری یا اختلال جسمی و روحی و روانی بود که در یکی دو دهه اخیر عامل سلامت معنوی نیز به این تعریف اضافه شده است.

تعریف «روح» و «روان»

فیاضی با بیان اینکه در مبحث روانشناسی با دو عامل «روح» و «روان» مواجه هستیم، افزود: واکنش روانی واکنشی است که با واسطه‌های شیمیایی و به علل مختلف در مغز ایجاد می‌شود، فردی ممکن است به لحاظ روحی کامل و وارسته باشد اما در یک برهه زمانی، مثلا به دلیل بیماری جسمانی یا خبری ناگوار و کم و زیاد شدن واسطه‌های شیمیایی در مغز یا واکنش‌های هورمونی در خون، دچار افسردگی شود.

این روانپزشک با اشاره به آیه شریفه «وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي»، گفت: این روح الهی با کمک آموزه‌های دینی و معنوی و بهره‌گیری از منابع غنی قرآنی، می‌تواند روز به روز کامل‌تر و متعالی‌تر شود، حال آنکه روان به دلیل بر هم خوردن تعادل هورمون‌ها و واسطه‌های شیمیایی، دچار اختلال شود که از اینجا به بعد، مبحث بیماری‌ها مطرح می‌شود.

فیاضی با تاکید بر اینکه اختلال‌ها در علم روانشناسی دارای شاخص‌های تعریف شده مشخص هستند، افزود: اگر فرد وارد حوزه اختلالات و بر اساس تعاریف و شاخص‌های تعریف شده به عنوان بیمار شناخته شد، گام اول درمان او دارو درمانی و مداخلات دارویی است تا تعادل هورمونی به بدن فرد بیمار بازگردد.

این روانپزشک تاکید کرد: بیماری را که از اختلالات روانی و عصبی رنج می‌برد نمی‌توان با چند جمله و یا رفتار بتوان درمان کرد بلکه چنین بیماری نیازمند دارو درمانی است و زمانی که مغز و بدن تعادل لازم را باز یابند می‌توان از روش‌های یاد شده برای تکمیل روند بیماری بهره جست.

فیاضی گروه دیگر مشکلات روحی و روانی را مربوط به جنبه‌های رفتاری و شخصیتی و نیز عادات و واکنش‌های روانی فرد دانست و تصریح کرد: این موارد را نمی‌توان اختلال یا بیماری به شمار آورد بلکه جزو خصوصیات شخصیتی و تربیتی فرد هستند.

این مدرس دانشگاه گفت: مثلا واکنش روانی ناپخته و نامناسبی مانند حسادت، در برهه سنی ۳ تا ۵ سال رفتاری طبیعی است و جزو ویژگی‌های شخصیتی کودک به شمار می‌رود. کودک در این سن با حسادت ورزیدن به تکامل شخصیتی می‌رسد که به‌مرور و با ارائه آموزه‌های تربیتی از سوی پدر و مادر، این حس حسادت تبدیل به رقابت می‌شود که زمینه‌ساز تکامل و پیشرفت فرد در زمینه‌های مختلف است.

کمک آموزه‌های قرآنی به روانشناسی

فیاضی تصریح کرد: در حیطه مشکلات شخصیتی و مسائل تربیتی می‌توان از آموزه‌های غنی دین و قرآن با در نظر داشتن زمینه فرد مراجعه‌کننده بهره جست. منظور از زمینه، اعتقاد یا عدم اعتقاد فرد به مبانی دینی است و در مورد کسانی که این زمزمه را ندارند می‌توان به‌صورت غیر مستقیم، مبانی قرآنی را زیربنای مشاوره و درمان قرار داد.

این فعال با سابقه قرآنی در استان با قرائت آیه شریفه «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذينَ يَمْشُونَ عَلَي الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً»، گفت: مضمون این آیه می‌تواند زیر بنای درمان برای افزایش مهارت تاب‌آوری و احترام متقابل باشد، لذا همین یک آیه حاوی مباحث گسترده تربیتی و مهارت رفتاری است که علم روانشناسی از آن بهره می‌گیرد.

تکامل و آرامش در سایه توصیه‌های قرآن

فیاضی تصریح کرد: در روانشناسی، در مباحث تربیتی و اختلالات و تعارضات بین فردی و اجتماعی می‌توان از مبانی قرآنی استفاده کرد و با استخراج کلیدهایی از این فرازهای این نسخه شفابخش آسمانی، قفل مشکلات رفتاری و شخصیتی را با کمک توصیه‌های قرآنی باز کرد و به تکامل و آرامش روان دست یافت.

فیاضی با بیان اینکه امروزه بهره‌گیری از مبانی قرآنی و فرهنگ دینی در روانشناسی وضعیتی سیاه و سفید دارد، تصریح کرد: این بدان معناست که برخی اندیشمندان این حوزه به‌طور کلی از مباحث دینی و قرآنی جدا و بلکه مخالف آن هستند، حال آنکه برخی دیگر فقط دین را به‌عنوان منبع روانشناسی معرفی و تمام دیدگاه‌های غربی را رد می‌کنند.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: این وضعیت سبب شده است که آمیختگی میان دو دسته مذکور صورت نگیرد، حال آنکه در علم روانشناسی جدید، بحث بر سر آزمایش و تجربه است‌ و تجارب پس از ثابت شدن تبدیل به اصل روانشناسی می‌شوند، مثلا نقش تشویق در یادگیری با آزمایش و تجربه فراوان، امری ثابت شده است چرا که سبب تکرار کار خوب می‌شود و این اصل روانشناسی تناقضی با اصول دینی و قرآنی ندارد بلکه در جهت آن قرار دارد.

فیاضی با ذکر یک مثال دیگر، بیان کرد: بر اساس قوانین اجتماعی، هر فرد باید بر اساس قوانین اساسی حاکم در جامعه و خانواده حرکت کند تا سرنوشت انسان‌ها به سمت خوب تغییر کند، همچنان که خداوند قوانینی را از ریزترین ذره تا وسیع‌ترین کهکشان‌ها، در نظام هستی ساری و جاری ساخته است و عدالت خدا حکم می‌کند که قوانین نظام طبیعت و عالم هستی به نحو احسن اجرا شود.

متخصص بیماری‌های اعصاب و روان در استان بیان کرد: قرآن کریم که منبعی وحیاتی دارد حاوی قوانین ماندگار و پایدار در همه حوزه‌ها از جمله روانشناسی است که باید استخراج شود، این قوانین از ابتدای حیات بشر حاکم بوده اما اَشکال و مصادیق آن تغییر کرده است، لذا باید کلید واژه‌های آیات را با ابزار گوناگون مانند مشاهده، تجربه و ... شناسایی کرد.

این روانپزشک گفت: خداوند این قوانین را در جهت تعادل نظام هستی قرار داده است لذا باید بتوان این قوانین را کشف و در خدمت سعادت بشر قرار دهیم تا بتوانیم خداگونه شویم و با رشد دادن روح، لیاقت ارتقا و پیوند با روح الهی را پیدا کنیم.