حجاب؛ سنتی ریشه دوانده در فرهنگ زنان الجزایری

چادر از جمله پوشش‌های سنتی بانوان مسلمان در کشورهای شمال آفریقا و منطقه وسیع مغرب به شمار می‌رود. به‌ویژه در الجزایر چادر نقشی تعیین‌کننده و تاریخی را در مقابله مردم با اشغالگران و استعمارگران فرانسوی داشته است.

الجزایر در ژوئیه 1962 آزادی و استقلال خود را از استعمار فرانسه به دست آورد. در دوره 130 ساله استعمار فرانسه زنان در کلیه قیام‌های مردمی و مقاومت‌های ملی و مبارزه با اشغالگران در کنار مردان با حفظ ارزش‌های اسلامی از جمله حجاب سنتی حضور داشتند. استعمارگران بیان می‌کردند که اگر بخواهیم تار و پود جامعه الجزایر را در هم بشکنیم و امکان مقاومت را از آن سلب کنیم، قبل از هر چیز باید بر زنان الجزایر پیروز شویم.

فرانتس فانون در کتاب «سال پنجم الجزایر» می‌نویسد: «اشغالگران درصدد بودند تا اصالت ملت الجزایر را نابود کنند و در این راه بیشترین توجه خود را به چادر معطوف داشتند چون آن‌ را امری بسیار تأثیرگذار در اصالت زنان این کشور می‌دانستند. استعمارگران معتقد بودند که زن الجزایری سد محکم و دژ عظیمی در برابر نفوذ غربی‌هاست. هر چادری که دور انداخته می‌شود، افق جدیدی را که تا آن هنگام برای استعمارگر ممنوع بوده در برابر او می‌گشاید، پس از دیدن هر چهره بی‌حجابی، امید حمله‌ور شدن استعمارگران 10 برابر می‌گردد».

به بهانه هفته عفاف و حجاب ایکنا چهارمحال‌وبختیاری، گفت‌وگویی با وئام بوجنانة، بانوی محجبه الجزایری و دانشجوی دکترای علوم کتابداری در دانشگاه ابوالقاسم سعدالله (الجزایر ۲)، در مورد وضعیت حجاب و پوشش در جامعه امروز الجزایر داشته است که در ادامه می‌خوانید:

ایکنا ـ نظر شخصی خودتان را در مورد حجاب بگویید

مانند بسیاری از دختران مسلمان الجزایری از سن 12 سالگی با پوشش اسلامی در جامعه حضور دارم. البته به یاد دارم در خردسالی همواره دوست داشتم روسری و لباس پوشیده بر تن کنم، اما پدر مرا از این کار منع می‌کرد و معتقد بود که هنوز برای این کار زود است. البته این دیدگاه عمومیت دارد و به ندرت پیش‌ می‌آید که دختری پیش از 12 سالگی با ظاهر پوشیده در بیرون از خانه حضور یابد.

باید بگویم که پوشش را بسیار دوست دارم و با آن راحت هستم. در خانواده‌های محافظه‌کار مانند خانواده ما، که زنان از دیرباز به رعایت حجاب عادت دارند، معمولاً کمتر پیش می‌آید که دختران بدون حجاب باشند، اما مواردی هم می‌توان یافت که دختران بالای ۱۲ سال و زنان حجاب را در بیرون از خانه رعایت نکنند.

حجاب تأکید قرآن کریم است و خداوند در سوره مبارکه احزاب خطاب به نبی اسلام(ص) می‌فرماید که «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا». معتقدم که حجاب امری ضروری برای زن است، با اینحال نمی‌توان گفت چون زنی موها و بدن خود را نمی‌پوشاند پس ضرورتاً انسان بدی است، اما یقین دارم کسی که با علاقه و رضایت قلبی حجاب را انتخاب می‌کند حتماً نور ایمان در قلبش تابیده و ضمیرش روشن و نورانی است.

ایکنا ـ وضعیت پذیرش حجاب در میان زنان الجزایری چگونه است؟

۹۹ درصد مردم الجزایر مسلمان هستند و در مجموع می‌توان گفت که ۶۵ درصد زنان مزین به پوشش اسلامی هستند. با نگاهی به البسه سنتی زنان الجزایری می‌توان دریافت که پوشیده بودن بدن زن در این لباس‌ها لحاظ شده و به عنوان یک فرهنگ نسل به نسل تا به امروز رسیده است. همچنین زنان محجبه الجزایری نقش مهمی در نبرد ۱۳۰ ساله علیه استعمارگران داشتند و چه بسیار زنان محجبه‌ای که در این نبردها شهید شدند و با حرکت خود سایه سنگین استعمار را از سر الجزایر کم کردند.

امروزه بسیاری از زنان با وجود تقید محکم به تکالیف الهی مانند نماز و روزه و ...، پوشش اسلامی ندارند و به آن به عنوان تکلیف الهی نگاه نمی‌کنند. دولت الجزایر نیز قانون یا اجباری در خصوص رعایت حجاب ندارد و زنان را به داشتن حجاب تشویق نمی‌کند بلکه برعکس، زنان در برخی پست‌های دولتی و نظامی، مانند مراکز پلیس، مراکز نظامی، بیمارستان‌های ارتش، تلویزیون و ... باید بدون حجاب به کار بپردازند.

برخی زنان از سن دبیرستان یا با ورود به دانشگاه پوشش را انتخاب می‌کنند، برخی نیز با نظر همسر و پس از ازدواج، به حجاب روی می‌آورند.

ایکنا ـ  آیا تفاوت قابل توجهی میان دختران نسل جدید و قدیم از حیث تفکر و فرهنگ وجود دارد؟

نسل جدید با وجود علاقه قلبی به اسلام، کمتر به پوشش اسلامی روی می‌آورند. این نسل به دلیل گسترش فزاینده فضای مجازی تا حدودی از افکار و عقاید غربی متأثر است، اما نمی‌توان به عنوان یک چالش جدی به این ماجرا نگاه کرد و ابراز نگرانی کرد چرا که این تأثیر عمیق نیست و می‌توان گفت که تفاوت فکری و فرهنگی قابل توجهی میان مبانی فکری دختران نسل جدید با نسل‌های پیشین وجود ندارد.

ایکنا ـ لباس‌هایی را که زنان الجزایری به عنوان پوشش اسلامی استفاده می‌کنند، توصیف کنید

ما نیز مانند ایرانی‌ها چادر مشکی را به عنوان حجاب کامل در کشور داریم و از دیرباز به عنوان پوشش سنتی مورد استفاده زنان بوده است، اما اکثر زنان امروزه تابع مدل‌های جدید و متنوع پوشش اسلامی هستند که بازار پر رونقی در الجزایر محسوب می‌شود. اجزای تشکیل‌دهنده لباس‌های اسلامی شامل شلوار، پیراهن بلند (liquette)، مانتو و روسری است، البته برخی زنان نیز از پوشیه برای پوشاندن صورت استفاده می‌کنند. در زبان عربی محلی الجزایر، «حجاب» به معنى روسرى و پوشش سر است.

اینجا باید تأکید کنم، زنان یا دخترانی هم که پوشش را رعایت نمی‌کنند، در پوشش خود محتاط هستند یعنی با ظاهر برهنه و زننده در جامعه ظاهر نمی‌شوند و در انتخاب لباس دقت می‌کنند.

ایکنا ـ آیا مؤسسات دولتی و غیر دولتی از مسئله حجاب به عنوان ابزاری برای ارائه خدمات یا اموری مانند استخدام یا اخراج کارکنان استفاده می‌کنند؟

در یک پاسخ کلی باید گفت، خیر. معمولاً حجاب مانعی برای استخدام و به‌کارگیری زنان در مشاغل گوناگون نیست و شایستگی و توانایی فرد در درجه اول اهمیت قرار دارد. البته می‌توان گفت موارد اینچنینی ممکن است پیش بیاید، اما عمومی نیست، برخی شرکت‌های الجزایری یا بین‌المللی هم وجود دارند که زنان را با شرط نداشتن پوشش استخدام می‌کنند.

همانطور که گفتم در برخی مناصب حکومتی و مشاغل هنری به‌ویژه در بخش نظامی و انتظامی و هنرپیشگی بر اساس قوانین جاری بر این بخش، زنان شاغل باید بدون حجاب باشند.

ایکنا ـ آیا دیدگاه‌های ضد حجاب را هم می‌توان در الجزایر مشاهده کرد؟

متأسفانه بله. از زمان التهابات داخلی در الجزایر در دهه 90 میلادی که با شورش گروه‌های معترض اسلام‌گرا علیه دولت آغاز شد و یک جنگ داخلی چندین ساله و تمام‌عیار را با ده‌ها هزار کشته و خسارات قابل توجه رقم زد، دیدگاه برخی الجزایری‌ها نسبت به اسلام مخدوش شد و در قبال حجاب اسلامی موضع‌گیری‌هایی به وجود آمد. خانواده‌‌های زیادی را می‌شناسم که از ترس گرایش دخترانشان به گروه‌های افراطی اسلام‌گرا آنان را از داشتن پوشش اسلامی منع کرده‌اند، حال آنکه این دختران قلباً حجاب را دوست دارند.

سنت دیرینه حجاب که ریشه در فرهنگ و تفکر زن الجزایری دارد هنوز هم پابرجاست و به دلیل علاقه و گرایش روز افزون زنان مسلمان الجزایر به پوشش اسلامی، در سال‌های اخیر شاهد ظهور حرکت‌هایی از سوی زنان فعال برای احیای پوشش‌های سنتی به‌ویژه چادر، هستیم.