بی‌توجهی به فرهنگ شفاهی دوره نزول از آفات تحقیقات قرآنی است
معاون پژوهش مرکز تحقیقات زن و خانواده با بیان اینکه محققان باید در رویکرد ارائه مسئله به قرآن در بحث استناددهی دقت زیادی داشته باشند، گفت: توجه‌نکردن به فرهنگ شفاهی دوره نزول از آفات تحقیقات قرآنی است.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مجید دهقان، معاون پژوهش مرکز تحقیقات زن و خانواده، امروز، 25 تیرماه در نشست علمی «نقد کتاب زن در قرآن»، گفت: این کتاب برای مقطع کارشناسی ارشد در رشته‌های مرتبط تألیف شده و دارای متن روان و بسیار خوبی است و مطالعه‌کننده با دیدگاه‌های مفسران در مورد مسائل زنان آشنا می‌شوند.
وی افزود: این کتاب، آموزشی و مولف آن (حجت‌الاسلام حسین بستان) هم فرد فاضل و محققی است، زیرا وی همراه با مباحث حوزوی، به علت تحصیلات علوم اجتماعی، بحث مطالعات زنان را به صورت آکادمیک پیش برده است.
دهقان با بیان اینکه ما در مطالعات خودمان گاهی با مسائلی مانند سقط جنین و اشتغال زنان، سراغ قرآن می‌رویم، اضافه کرد: امروزه به این رویکرد نیاز چندانی داریم تا حرفی برای گفتن در علوم روز داشته باشیم و بتوانیم مسائل مبتلابه جامعه را حل کنیم.
2 رویکرد به قرآن
وی ادامه داد: گاهی در بدیل این نوع رویکرد به متن، سراغ فهم متن فارغ از مسائل روز می‌رویم؛ یعنی متن در یک زمان و فرهنگ و بافت تاریخی نازل شده مورد بحث قرار می‌گیرد؛ در این رویکرد، مسائل روز به متن عرضه نمی‌شود، بلکه متن خالی از موضوعات روز مورد تحقیق قرار می‌گیرد.
دهقان تصریح کرد: در این رویکرد، مباحثی مانند جایگاه زن در عصر جاهلیت و تغییر جایگاه زنان در دوره بعثت پیامبر، مواجهه پیامبر با زنان شاخص و قریشی مکی و نحوه رفتار ایشان با سایر زنان برای تغییر این جایگاه مورد تحقیق قرار می‌گیرد؛ در این رویکرد، قصه زنان پیامبر و ... هم موضوعیت دارد، اما اشتغال زنان، سقط جنین و کنش سیاسی زنان در این رویکرد مورد بحث نیست، زیرا در آن دوره، مسئله نبوده است.
دهقان با بیان اینکه دو نوع مواجهه با اسلام می‌توانیم داشته باشیم؛ اضافه کرد: اول مواجهه تاریخی که از دوره بعثت، آغاز و طبق خوانش اهل سنت تا پایان حیات پیامبر و در تفکر شیعه تا زمان غیبت ادامه دارد و دیگری رفتن سراغ متون با مسائل مختلف است.
وی افزود: رویکرد به متن برای دریافت پاسخ مسائل امروز، آفاتی دارد و آن اینکه به سرعت مسئله استناد را پشت سر می‌گذارند؛ یعنی مثلاً وقتی بحث اشتغال امروزی مطرح می‌شود در استناد، به چوپانی دختران حضرت شعیب یا برای اثبات کنش سیاسی زنان، به بیعت زنان با پیامبر اکتفا می‌شود؛ همچنین در بحث جمعیت و فرزندآوری و طلاق و زاد و ولد به معدود و محدود کنش‌های صدر اسلام استناد می‌شود.
دهقان بیان کرد: در مطالعات باید به این نکته توجه کنیم که گرچه ازدواج و کنش سیاسی و اجتماعی، واژه‌های یکسانی با صدر اسلام هستند، ولی مفهوم کنش سیاسی زنان در جامعه امروز با بافت قبیله‌ای دوره پیامبر قابل قیاس نیست، یا دولت و حاکمیت زمان پیامبر با دولت امروز قابل قیاس نیست، لذا توصیه امام علی به یک حاکم اسلامی دقیقاً در مدل امروزی دولت و حکومت، قابل تطبیق نیست.
وی با طرح این سؤال که آیا اولین نوع روابط زن و مرد در نسل بشر، تجردگزینی یا زندگی خانوادگی بوده است؟ اظهار کرد: برخی با استناد به اینکه در قرآن اولین انسان، یعنی آدم همسر داشته، نتیجه می‌گیرند که اولین نوع زیست، خانوادگی بوده است. این بحث در مورد خلقت زمین و داروینیسم هم مطرح است؛ ولی آیا خوانش‌های قرآنی در برابر خوانش‌های علمی قرار دارند؟ معتقدم در اینجا باید استنادات با دقت بیشتری مطرح شود.
وی افزود: ممکن است کسی این اشکال را به ما بگیرد که نوع زندگی انسان‌ها در کره زمین امری متفاوت از خلقت آدم(ع) است و اگر قرآن غیر از آدم را بیان نکرده، نه اینکه نبوده است، بلکه نخواسته به آن بپردازد، کما اینکه برخی روایات وجود دارد که قبل از آدم هم، انسان‌هایی روی زمین زیست داشته‌اند.
لزوم دقت در استناد به قرآن
دهقان اظهار کرد: آنچه در متن قرآن بازنمایی می‌شود، لزوماً در واقع زندگی تاریخی هم عینیت ندارد؛ مثلاً قرآن از نگاه خود به دوره قبل از اسلام، جاهلیت می‌گوید، ولی یک تاریخدان نمی‌تواند با استناد به این واژه به بحث تاریخی بپردازد؛ لذا از منظر تاریخی، عرب قبل از اسلام بی‌تمدن و بی‌عقلانیت نبوده است، ولی از زاویه دید اسلام که نگاه عقیدتی و ایمانی دارد، قبل از اسلام جاهلی بوده است.
وی اظهار کرد: در مورد پدیده زنده به گور کردن دختران، برخی می‌گویند چون قرآن به صورت محکم با این پدیده زشت برخورد کرده است، بنابراین رواج تاریخی داشته است، ولی نهی این ناهنجاری نمی‌تواند گویای این مسئله باشد؛ طبق برخی نقل‌ها در چند قبیله رواج داشته و فراگیر نبوده است.
معاون پژوهش مرکز تحقیقات زن و خانواده، اظهار کرد: گاهی این سؤال مطرح است که چرا قرآن برای خدا لفظ مذکر به کار برده است؛ این اشکالی است که فمنیست‌ها به متون مقدس وارد می‌کنند، برخی در پاسخ گفته‌اند که در عربی، لفظ مذکر دو نوع است؛ مذکر مجازی و حقیقی و استفاده از الفاظ مذکر برای خدا، مجازی است؛ بنده معتقدم که اشکال فمنیست‌های مستشکل این است که چرا معامله مردانه با خدا شده است، ولو در استعمال مجازی؟
وی اضافه کرد: عدم توجه به فرهنگ شفاهی دوره نزول یکی از آفت‌های مطالعات قرآنی است؛ مثلاً در آیه قوامیت، الرجال ممکن است اِخبار باشد و بار کردن حکم بر اخبار، لغو است. بنابراین بحث قوامیت عام یا خاص مرد از منظر اخبار یا انشاء متفاوت است، همان طور که دیدگاه کسانی مانند علامه طباطبایی مبتنی بر اطلاق عام است، اما مفسران و فقهای معاصر عمدتاً قائل به اطلاق نیستند و قوامیت را منحصر در خانواده می‌دانند.
وی با بیان اینکه «ضرب و شتم زنان»، پاشنه آشیل مطالعات زنان است، اظهار کرد: مولف کتاب زن در قرآن گفته که «ضرب» به همان معنای زدن است و نه غیر آن که برخی توجیه کرده‌اند؛ البته وی معتقد است که ضرب نباید تحقیرآمیز و دیه‌آور باشد؛ اما در فرهنگ امروز چون ضرب، معنای تأدیب ندارد و ممکن است روابط خانوادگی را بدتر کند، شاید به عنوان ثانوی بتوان جواز آن را به چالش کشید.
وی تأکید کرد: بنده معتقدم اگر با عناوین ثانوی بتوانیم مشکلات را حل کنیم، در همه موارد این مسئله تسری خواهد یافت، در حالی که ضرب در دوره جاهلی مفهوم یکسان با امروز ندارد. همچنین اینکه گفته شده ضرب، راهی برای حل دعوای خانگی است، جای بحث دارد، زیرا ما گاهی خانواده را در جامعه قبیلگی بحث می‌کنیم و گاهی خانواده را در جامعه قرن حاضر در نظر می‌گیریم.
انتهای پیام
