نقش زبان مستمع در برقراری ارتباط با تلاوت / آیا برای حضور قاریان در محافل لابی‌گری وجود دارد؟ + فیلم
قاری ممتاز کشورمان درباره اهمیت زبان مستمعان در ارتباط‌گیری آنها با تلاوت در محافل انس با قرآن گفت: ارتباط مستمع با تلاوت ارتباطی به فارس یا عرب‌زبان بودن ندارد. شاید بسیاری از مخاطبان عرب‌زبان باشند و متوجه آیات تلاوت‌شده نشوند و تا زمانی که به تفسیر مراجعه نکنند، آنها را درک نکنند.
در ادامه سلسله‌گفت‌وگوهایی با موضوع «محافل قرآنی؛ از موانع تا فرصت‌ها» طی روزهای گذشته اولین آن با عنوان «حال و روز ناخوش محافل قرآنی زیر سایه بی‌توجهی مدیران» منتشر شد. در ادامه نظرات سیدجاسم موسوی، یکی از قاریان ممتاز کشورمان از استان خوزستان، را جویا شدیم. او که این روزها منتظر پخش و داوری چهل‌وسومین دوره مسابقات سراسری قرآن است تا نتیجه تلاش خود را ببیند، در بسیاری از محافل داخلی و خارجی به ارائه هنر خود پرداخته است.
این قاری ممتاز در گفت‌وگوی اسکایپی خود با خبرنگار ایکنا به بررسی نقش زبان مستمعان در ارتباط‌گیری با تلاوت پرداخته است. موسوی بر این باور است که زبان هیچ نقشی در این ارتباط ندارد، چه بسا یک مستمع عرب‌زبان نیز نتواند با تلاوت ارتباط برقرار کند و برای درک بهتر به تفسیر آیات مراجعه می‌کند. او همچنین به بحث لابی کردن در دعوت از قاریان برای حضور در محافل قرآنی اعتقاد ندارد و چنین شائبه‌هایی را ناشی از حمایت نکردن نهادها از محافل قرآنی می‌داند. حمایت‌هایی که لزوماً مادی نبوده و می‌تواند از طریق تعریف نظام‌نامه برای محافل باشد. مشروح این گفت‌وگو در ادامه آمده است.
ایکنا - جناب موسوی در ابتدا تعریفی از یک محفل انس با قرآن ارائه دهید و شاخص‌های یک محفل قرآنی چیست؟
اگر منظور از محفل انس با قرآن معنای عام آن باشد، محفل می‌تواند در منزل و با جمع خانواده هم باشد، اما در معنای خاص و معنای رایج، محفل انس با قرآن، برنامه‌ای است که در یک مناسبت خاص چند قاری در مکانی جمع شوند و به تلاوت بپردازند و مردم نیز تلاوت قاریان را گوش کنند.
ایکنا - در کشورهای دیگر هم چنین تعریفی از محفل وجود دارد یا با تعریف دیگری مواجهیم؟
در کشورهای دیگر هم چنین تعریفی وجود دارد. در آنجا در مناسبت‌های خیلی خاص‌تر به اجرای محفل می‌پردازند. کشورهایی مانند اندونزی و بنگلادش هر ساله در مناسبت‌هایی همچون میلاد پیامبر(ص) محافل بسیار بزرگ و بین‌المللی برگزار می‌کنند که در تقویم سالانه تعریف شده است. این رویدادی بین‌المللی است که به نام محفل «حُسن تلاوت» برپا می‌شود و قاریانی از دیگر کشورها نیز به تلاوت می‌پردازند.
اگر بخواهیم مقایسه‌ای داشته باشیم، باید به محافل دهه هفتاد، که قاریان مصری به ایران می‌آمدند، برگردیم. حال و هوای محافل کشوری همچون اندونزی در حال حاضر شبیه حال و هوای محافل انس با قرآن دهه هفتاد ایران است، در صورتی که محافل ایران اینگونه نیست. در آن دهه در ایران و در حال حاضر در اندونزی فقط کافی بود، اعلام می‌شد محفلی در حال برگزاری است، اگر یک نفر دیرتر می‌آمد، جایی برای نشستن پیدا نمی‌کرد.
اینکه بخواهیم دلایل و عوامل کاهش حرارت محافل را بازگو کنیم نیاز به زمان و نشست‌های بیشتری دارد. در کشوری همچون اندونزی این پرشور بودن حتی در شرایط فعلی که محافل به صورت مجازی برگزار می‌شود، حفظ شده است و در محافل مجازی نیز چندین هزار نفر به صورت آنلاین مستمع هستند.
ایکنا - به بحث مخاطب اشاره کردید. به نظر می‌رسد محافل قرآنی در کشور با چالشی به نام کاهش مخاطب در محافل مواجه است و در همین تعداد کم هم شور و هیجانی وجود ندارد. چرا وضعیت محافل به اینجا کشیده شد؟
شاید یکی از دلایل، درگیری‌ها و مشغولیت‌های ذهنی مردم نسبت به گذشته باشد. عوامل دیگری هم وجود دارد که شاید نشود اینجا مطرح کرد. البته ذکر این نکته هم لازم است که در جلسات قرآنی که نوعی از محافل انس با قرآن است، مخاطب حرفه‌ای پای تلاوت حضور می‌یابد، در چنین محافلی شور و حرارت و برقراری ارتباط قاری و مستمع بیشتر است، بنابر این این شور و هیجان در مجموعه محافلی که جلسات تخصصی قرآن است، وجود دارد. نمی‌خواهم بگویم در محافل دهه هفتاد 100 هزار نفر حضور می‌یافتند و الان هزار نفر می‌آید، تفاوت در این سطح نیست، اما موضوعی وجود دارد و آن هم اینکه هیجانی که در گذشته برای تلاوت قاری ایجاد می‌شد، الان وجود ندارد.
نقش پرشور کردن محفل برای قاریان وجود دارد. قاری یکی از ارکان اصلی تشکیل محفل است وقتی برخی از قاریان قبل از حضور در محفل نرخ تعیین می‌کنند، معلوم است بر ذهنیت برگزارکننده محفل و عامه مردم تأثیر می‌گذارد. هر چند من نفی نمی‌کنم که باید به قاری اهمیت داده شود، چرا که یک قاری سال‌های بسیاری زحمت کشیده و هنری را آموخته است و باید از این هنر تجلیل شود؛ اما اینکه قاری بخواهد قبل از تلاوت نرخ تعیین کند، درست نیست.
ایکنا - برخی اعتقاد دارند بخشی از دلایل کاهش مخاطب محافل به کیفیت تلاوت قاریان بازمی‌گردد. نقش سطح تلاوت قاریان در جذب مخاطب چگونه است؟
صددرصد خیلی مهم است. من دوباره به آن فضایی بازمی‌گردم که قاریان مطرح مصری به ایران می‌آمدند. وقتی نام «راغب مصطفی غلوش» را می‌شنوید، کافی است تا در مدت زمان اندکی محل برگزاری محفل مملو از جمعیت شود و با حضور چنین قاریانی جایی برای قاری نوجوانی همچون من که در زمان کودکی این حس و شور و هیجان را تجربه کرده‌ام، باقی نمی‌ماند. این به ویژه برای مستمعان حرفه‌ای مهم‌تر است.
ایکنا - با وجود این محافلی در کشور برگزار می‌شود که قاریان بین‌المللی و صاحب‌نام در آن حضور دارند، اما کماکان چالش مخاطب وجود دارد؟
بله، این موضوع وجود دارد و بخشی از علت آن را در سؤال قبل پاسخ دادم، هر چند منظور من از مخاطب در آنجا نوع حرفه‌ای آن بود و نه مخاطب عام.
ایکنا - این محافل در شرایط فعلی چه کارکردی می‌توانند داشته باشند؟ آیا می‌توان از محافل انس با قرآن کارکردهایی را به جز استماع صرف انتظار داشت؟
اگر از لحاظ تَعَبُّدی و معنوی بخواهیم بررسی کنیم به هر حال محافل قرآنی مروج سبک زندگی اسلامی و تعمیق باورهای دینی در جامعه هستند. اگر از لحاظ حرفه‌ای نگاه کنیم محافل انس با قرآن جایگاهی برای ارائه هنر یک قاری است، هنری که برای به دست آمدن آن سال‌های سال تلاش نهفته است. بنابراین یکی از کارکردهای محافل همین ارائه و عرضه هنر قاری به جامعه است.
ایکنا - سؤال من بیشتر ناظر بر این موضوع بود که آیا محافل ظرفیت این را دارند که نکات دیگری را از آن برداشت کنیم، نکاتی همچون سبک زندگی و ....؟
با کمی سلیقه به خرج دادن حتماً می‌شود، چنین کاری را انجام داد. به عنوان مثال وقتی قرار است یک قاری در محفلی آیات مشخصی را تلاوت کند، می‌توان در راستای همان آیات، تولید محتوا انجام داد. مثلاً برای آیاتی که در مورد پیامبر(ص) است، می‌توان موشن‌گرافی، اینفوگرافی یا فیلمی از آن آیات تهیه و در محفل پخش کرد.
ایکنا - کمتر شاهد اضافه کردن چنین الحاقاتی به محافل هستیم، یعنی محافل عمدتاً با تلاوت شروع می‌شود و با تلاوت هم به پایان می‌رسد. علت اینکه کمتر به اضافه کردن کارهای چندرسانه‌ای در محافل پرداخته شده است چیست؟
این کار بسیار به ندرت انجام می‌گیرد. من در محافلی که در محیط‌های دانشگاهی داشته‌ام شاهد چنین اقداماتی بوده‌ام. این یک کار سلیقه‌ای است که بستگی به نیاز و سلیقه برگزارکننده محفل دارد.
ایکنا - محافل انس با قرآن در کشور از شرایط مطلوبی برخوردار است؟
در حال حاضر بحث کرونا پیش‌آمده و بسیاری از مجالس حضوری تعطیل شده است و مشخص نیست که این وضعیت تا چه زمانی ادامه خواهد داشت. بحث برگزاری محافل مجازی مدت زمانی به خوبی دنبال شد و اساتید بسیار فعال بودند که عمدتاً یکی دو ماه بعد از شیوع ویروس کرونا بود اما رفته‌رفته این محافل کاهش یافت. این جو در خارج از کشور و با گذشت چندین ماه از شیوع کرونا همچنان پررنگ است و روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند. کشورهایی همچون هندوستان و اندونزی و جدیداً هم کشور عراق بسیار فعال شده‌اند.
استقبال مخاطب از محافل مجازی در ایران خوب بود و به همین علت بسیاری از محافل مجازی که در دوران کرونا شکل گرفت بعد از کرونا هم ادامه خواهد یافت. محافل مجازی فاصله‌ها را بسیار کم کرده است، حتی مسابقات قرآن هم به صورت مجازی برگزار می‌شود و یک شرکت‌کننده از دورترین مناطق کشور بدون هیچ سفری در بالاترین سطح مسابقات قرآن کشور حضور می‌یابد. خیلی از جلسات قرآن حتی اگر حضوری هم باشد می‌تواند به صورت آنلاین پوشش داده شود تا سایرین نیز استفاده کنند. شاید مشغله‌هایی که وجود دارد و بازگشایی مدارس که بسیاری از معلمان قرآن مشغول کار آموزش در مدارس هستند، یکی از دلایل باشد، ایکنا می‌تواند این موضوع را مورد بررسی قرار دهد که چرا جلسات مجازی مشترک بین اساتید به گستردگی روزهای آغازین شیوع کرونا نیست؟
ایکنا - میزان حمایت از محافل قرآنی در کشور به چه صورت است و چه حمایت‌هایی از یک محفل می‌توان کرد؟
بسیاری از محافل از سوی نهادهای دولتی برگزار می‌شود و محفل خصوصی چندانی نداریم، لذا نهادهای دولتی از محافل حمایت دارند. حتی از محافل خصوصی نیز که برگزار می‌شود به یک نهاد و سازمان متصل است و صرف همین برگزاری نشان‌دهنده حمایت نهادها از محفل است.
ایکنا - نهادهای دولتی در قبال فعالیت‌های قرآنی وظایفی دارند. با توجه به راحتی برگزاری محافل انس با قرآن، بسیاری از نهادها سعی می‌کنند که تمام وظیفه خود برای حمایت از فعالیت‌های قرآنی را در قالب برپایی محافل خلاصه کنند. چنین وضعیتی برقرار است؟
شاید آنهایی که وظایف مشخص شده‌ای در مورد محافل قرآنی و مسابقات دارند واضح و تعریف‌شده هستند، جالب است که برخی از سازمان‌ها وظیفه سازمانی در قبال قرآن ندارند، اما به علت علاقه مسئولان سازمانی، محافلی را برگزار می‌کنند. به طور کلی برگزاری محفل از سوی هر نهاد و سازمانی کمک به رشد و ترویج قرآن کریم در کشور است.
ایکنا - گفته می‌شود که مستمع غیر عرب‌زبان با تلاوت ارتباط برقرار نمی‌کند. نظر شما چیست؟
به هیچ وجه اینگونه نیست و ارتباط مستمع با تلاوت ارتباطی به بحث زبان مادری ندارد. شاید بسیاری از مخاطبان عرب‌زبان باشند که متوجه آیات تلاوت شده، نشوند و تا زمانی که به تفسیر مراجعه نکنند آن را درک نکنند.
ضرب‌المثل معروفی در این زمینه وجود دارد «سخنی که از دل برآید لاجرم بر دل نشیند»، اگر قاری در تلاوت از حس و حال درونی خود کمک بگیرد و با هدف تقرب تلاوت کند صددرصد بر مخاطب چه عرب و چه غیر عرب تأثیر خواهد گذاشت.
ایکنا - در حال حاضر محافل کشور کمتر از 100 نفر مستمع دارد. اگر به حرف شما استناد کنیم، علت این ارتباط برقرار نکردن، درونی نبودن تلاوت قاری و بدون هدف تقرب بوده است. در حالی که اغلب کارشناسان، فارس‌زبان بودن مستمعان را علت ارتباط برقرار نکردن با تلاوت بیان کرده‌اند.
علت استقبال نکردن از محافل و ارتباط برقرار نکردن با تلاوت جداست، علت‌هایی وجود دارد و نمی‌توان آن را به راحتی بازگو کرد و شاید بازگو کردن آنها مشکلاتی به همراه داشته باشد. الان هیچ نهاد و سازمانی نداریم که قاریان را درجه‌بندی کند و بگوید این 100 قاری مورد تأیید هستند و در محافل از آنها استفاده شود.
ایکنا - سؤالی که در مورد حمایت نهادها از محافل قرآنی پرسیدم ناظر به این موضوع هم بود، اینکه نهادی نظام‌نامه‌ای را برای محافل و قاریانی که می‌توانند در محافل تلاوت کنند تعریف نمی‌کند.
هر نهادی نمی‌تواند چنین کاری را انجام دهد یا قاریان را درجه‌بندی کند. نهادهایی این وظیفه را برعهده دارند و یکی از آنها شورای عالی قرآن است که این کار را با عنوان اعطای مدرک تخصصی به قاریان انجام می‌دهد، اما این مورد را مطرح نکرده است که در محافل قرآنی از این قاریان استفاده شود.
ایکنا - این صحبت‌های شما نشان می‌دهد که نهادها حتی از طریق تعریف نظام‌نامه‌ها می‌توانند در کیفیت بخشیدن به محافل دخالت کنند. درست است؟
بله؛ نهادهای قرآنی به صورت عام در بحث هزینه و کمک‌های مادی می‌توانند حمایت کنند، اما برخی نهادهای خاص که وظیفه سیاستگذاری کلان دارند با اعمال برخی قوانین و دستورالعمل‌ها در کیفیت‌بخشی محافل اثرگذار خواهند بود و در واقع نقش حمایتی آنها از طریق سیاستگذاری خود را نشان خواهد داد.
ایکنا - غیر از چالش مخاطب، که اغلب به آن اذعان دارند، چه چالش‌های دیگری محافل قرآنی کشور را تهدید می‌کند؟
مشکلی که بسیاری از برنامه‌های جمعی در ایران با آن مواجه است، بحث سیستم صوتی است. محافل انس با قرآن در کشور نیز با مشکل سیستم صوتی مواجه هستند. سیستم صوتی یکی از ارکانی است که قاری می‌تواند بر اساس آن تلاوت خوب یا ضعیفی ارائه دهد. اهمیت دادن به این بحث بسیار کم‌رنگ شده و آنچنان مورد توجه نیست، لذا یکی از چالش‌ها این موضوع است. شاید به صورت مقطعی در برخی موارد رفع شده باشد، اما به صورت دائم فکری برای آن نشده است. کشورهای دیگر به خصوص در کشورهای حوزه خلیج فارس به این موضوع بسیار اهمیت می‌دهند و تمام مساجد از سیستم صوتی بسیار قوی بهره‌مند هستند.
ایکنا - شما از جمله قاریانی هستید که بیش از اجرای محفل در داخل کشور، در خارج محفل داشته‌اید. تاکنون در چه کشورهایی برای اجرای محفل دعوت شده‌اید؟
خدا توفیق داده تا از کودکی با تلاوت قرآن کریم مأنوس باشم. برای تبلیغ فرهنگ قرآنی و تلاوت قرآن تا کنون در کشورهایی همچون، فرانسه، بلژیک، سنگال، چین، روسیه، سوریه، قطر، امارات و عراق اجرای محفل داشته‌ام. علاوه بر این در قالب کاروان نور در سفر به کشور عربستان نیز به تلاوت قرآن کریم پرداخته‌ام.
ایکنا - شائبه‌ای که در مورد محافل انس با قرآن وجود دارد این است که برای دعوت از قاریان لابی‌هایی وجود دارد.
من چنین چیزی را قبول ندارم و ندیده‌ام، اگر هم وجود داشته باشد، بسیار کم‌رنگ است و از سوی نهادهایی که متولی امر قرآنی نیستند، صورت می‌گیرد. تا بحث درجه‌بندی قاریان برای محافل به صورت جدی پیگیری نشود این شائبه و شائبه‌هایی از این دست وجود خواهد داشت.
در کشور مصر مرکزی به نام «نقابه‌القراء» وظیفه دارد از قاریان آزمون بگیرد و آنها را درجه‌بندی کند، بر اساس درجه‌بندی صورت گرفته هر قاری در یک مسجد به تلاوت می‌پردازد. همین قاری در مسجدی که برای او در نظر گرفته شده تلاوت اذان‌گاهی انجام می‌دهد و این تلاوت تبدیل به یک محفل انس با قرآن می‌شود. اگر تلاوت‌ها را گوش داده باشید مجری اعلام می‌کند «نماز صبح را اقامه می‌کنیم قاری پیش از اذان فلان قاری است». در این تلاوت اذان‌گاهی جمعیت نیز نشسته است و تلاوت را گوش می‌دهند. شما نگاه کنید در مصر چنین فرهنگی هست که حتی نماز صبح نیز ظرفیت تبدیل شدن به یک محفل شورانگیز قرآنی را دارد. ما در محافل باید بیشتر به این سمت برویم که هم قاریان، تخصص پیدا کنند و وظیفه داشته باشند در یک موعد تلاوت قرآنی داشته باشند، ضمن اینکه مستمعان خاصی هم این تلاوت را بشنوند و برای عموم مردم هم پخش رسانه‌ای شود. اگر این موضوع سیستمی پیش برود و قانونی داشته باشد، بسیار خوب خواهد بود.
ایکنا - در پایان اگر نکته خاصی باقی‌مانده است، می‌شنویم.
از ایکنا به خاطر ترتیب این گفت‌وگو قدردانی می‌کنم و ممنونم که سال‌هاست به عنوان صدای قرآنی‌ها فعال است.
گفت‌وگو از تیمور کاکایی
انتهای پیام
