آینده‌ ارز‌های دیجیتال؛ از پیش‌بینی افزایش قیمت تا وضعیت مبهم در بلند‌مدت

ارزهای دیجیتال یا رمزارزها چند سالی است که محل بحث و گفت‌وگوی کارشناسان اقتصادی است  و این سؤال مطرح است که آیا این ارزها در آینده نه چندان دور می‌توانند مانند پول‌های رایج در فعالیت‌های اقتصادی نقش‌آفرینی کنند یا خیر؟ برخی از کشورها در ابتدای ظهور این ارزها آنها را پذیرفته و برخی هم بعد از حدود دوازده سال هنوز آن‌ها را نپذیرفته و کماکان با آن‌ مخالفت می‌کنند. اینکه ایران در این میان چه سیاستی را باید اتخاذ کند، نیز بحثی جذاب برای کارشناسان اقتصادی است. ایکنا در این زمینه با حبیب شهبازی گیگاسری، عضو هیئت علمی دانشگاه سید جمال الدین اسدآبادی گفت‌وگویی انجام داده‌ که در ادامه آمده است.

ایکناـ امروزه جایگاه رمزارزها یا همان ارزهای دیجیتال در اقتصاد جهانی چیست؟

اگر بخواهیم پیشینه‌ای از این ارزهای دیجیتالی ارائه کنیم، باید اشاره کنم که حدود ده یا دوازده سال پیش اولین‌بار این ارزها تحت عنوان یک کالای قیمتی مطرح شد؛ از این جهت کالای قیمتی می‌گویم که کسی به عنوان پول که واسط خرید و فروش باشد به آن نگاه نمی‌کرد. با یک جست‌وجوی ساده متوجه می‌شوید که ابتدا گروه کامورا این کار را کرد و در ادامه ساتوشی که هیچ وقت هم شناسایی نشد آن را مطرح کرد و کم کم متوجه شدند می‌توان آن را به عنوان واسط خرید و فروش هم قرار داد که اسم آن را ارز یا پول دیجیتال گذاشتند. از آنجا که حالت فیزیکی نداشت و شکل و شمایل خاصی هم نداشت و به صورت کد بود، در فارسی به آن رمزارز گفته می‌شود.

یعنی دستگاهی بود که یک سری از معادلات را حل می‌کرد که چندین مزیت داشت؛ سقف نداشت و نیازی هم به پشتوانه دولتی نبود و هرکس بدون نیاز به واسطه می‌توانست به آن دسترسی داشته باشد و مهم‌تر از آن اینکه در شرق آسیا مخصوصاً در بازارهایی که پولشویی راحت بود، مانند بازارهای هنگ کنک و کره جنوبی، به شدت پذیرفته شده بود اما برخی از کشورها از جمله آمریکا همچنان آن‌ها را به عنوان یک ارز آن را قبول ندارند.

ارز‌های دیجیتال اولین‌بار از بیت‌کوین شروع شد و اکنون هفت هزار ارز دیجیتال داریم که تولید می‌شوند، اما یکی از مهم‌ترین آنها همان بیت‌کوین است.

ایکناـ دلیل اینکه آمریکا با آن مخالف می‌کند سیطره دلار است؟

بخشی از آن سیاست است و بخشی هم به این دلیل است که وقتی پول جدیدی را تعریف می‌کنید، جدای از مسائل سیاسی قدرت اقتصادی‌تان را به نوعی تنزل می‌دهید. به علاوه اینکه ارزهای دیجیتال برای پولشویی و قاچاق‌چیان مواد مخدر بسیار جذاب است. توجه کنید یکی از راحت‌ترین راه‌های خرید و فروش مواد مخدر تبادل پول نقد با مواد است اما جابجایی پول نقد مشکلاتی دارد. دوم اینکه پول‌هایی که رد و بدل می‌شود همه دارای سریال‌ هستند و قابل ردگیری است، بنابراین این روش منتفی است. یکی از راه‌هایی که برای قاچاقچیان مواد مخدر لذت‌بخش است، معاوضه مواد مخدر با طلا یا ارز دیجیتال است؛ نقل و انتقال طلا هم طبق قوانینی که وجود دارد به راحتی صورت نمی‌گیرد، اما ارزهای دیجیتال ساده‌ترین راه است.

ایکناـ  در ایران بانک مرکزی ارزهای دیجیتال را به رسمیت می‌شناسد و درصدند که استفاده از آنها را قانونی کنند، هرچند هنوز قانونی در این زمینه نداریم.

هیئت دولت مصوبه‌ای مبنی بر اینکه تولید رمزارزها قانونی است، دارد اما مصوبه‌ای مبنی بر اینکه استفاده از آن قانونی است نداریم. مثلاً الان نمی‌توانیم با بیت کوین خریدهای روزانه‌مان را انجام دهیم، بلکه فقط تولید رمزارزها را قانونی کرده آن هم برای فروش در خارج از کشور. چون احساس می‌کند ارزآوری دارد و برای دورزدن تحریم‌ها می‌تواند مفید باشد.

ایکناـ اما الان ظاهراً درصددند که این کار را نهایی کنند و در کمیسیون اقتصادی مجلس هم روی آن بحث شده و منتظر دولت هستند که در این زمینه اقدام کند. اگر این امر قانونی شود چه فواید و ضررهایی برای اقتصاد دارد؟

در چند سال پیش که هنوز فشارهای تحریم زیاد نبود در سخنرانی‌ که داشتم گفتم که یکی از راه‌های برون‌رفت از وضعیتی که داریم، مبارزه جدی با فساد است. منظور هم مبارزه کاریکاتوری نبود بلکه مبارزه جدی با فساد یعنی مبارزه سیستماتیک و نهادینه بود. نه اینکه چند نفر را بگیریم و حکم اعدام و زندان بدهیم، بلکه باید مانند انگلیس و هلند که برای مبارزه با فساد اداری سیستمی را طراحی کرده‌اند، عمل کنیم. دومین نکته که در آن زمان گفتم توسعه ارزهای دیجیتال بود؛ معتقدم که در ده سال آینده جدای از اینکه ما باید به سمت این ارزها برویم، دنیا هم به سمت آنها خواهد رفت؛ یعنی اگر به سمت آن نرویم عقب می‌مانیم.

اما ایرادات این ارزها چیست؟ ابتدا اینکه پایه ارزهای دیجیتال تولید نیست؛ خلق ارزش شیوه‌های مختلف دارد که یکی از بهترین شیوه‌ها تولید است. شما تولید ارزش ناخالص دارید یا تولید ناخالص ملی اما بعضی وقت‌ها با گردش مالی هم خلق ارزش می‌شود. در ارزهای دیجیتال مبنا تولید نیست که در بلند مدت با مشکل مواجه خواهد شد. البته این خاص ما نیست بلکه دنیا هم به مشکل خواهد خورد.

دوم همانطور که گفته شد ارزهای دیجیتال بهشت پولشویی است و فضایی را برای کارهای غیر قانونی فراهم می‌کند که قابل رصد نیست. مثلاً در حال حاضر خروج تا ده هزار یورو از کشور مجاز است؛ یعنی شما نمی‌توانید بیشتر از ده هزار یورو در جیبتان بگذارید و از کشور خارج شوید. اگر بیشتر بخواهید باید از طریق سیستم صرافی انجام شود. سیستم صرافی هم از کشور مبدأ و هم در کشور مقصد رصد می‌شود که از کجا آمده است. الان این حجم وسیعی که به ترکیه می‌روند و ملک می‌خرند، همه از طریق ارز دیجیتال انجام می‌شود؛ یعنی پول را به بیت‌کوین تبدیل می‌کنند و بعد در ترکیه آن را به لیر یا دلار تبدیل می‌کنند و با آن ملک و ... خریداری می‌کنند. در واقع یکی از راه‌هایی که ارز از کشور خارج می‌شود همین راه است؛ راهی که به هیچ عنوان قابل رصد نیست لذا در بلند مدت کشور مشکل تولید پیدا خواهد کرد و پولشویی بسیار خواهد شد.

ایکناـ چرا دولت و مجلس تلاش می‌کنند که استفاده از ارزهای دیجیتال را قانونی یا به تعبیری نهادینه کنند. آیا تنها بهانه دور زدن تحریم‌ها می‌تواند برای این امر کافی باشد؟

سیاست دور زدن تحریم در عرصه اقتصادی یک یا دوسال است که کلاً کنار گذاشته شده است، بنابراین بحث سیاست دور زدن تحریم نیست، بلکه سازگاری با تحریم یا رفع تحریم است؛ یعنی دور زدن تحریم در عرصه اقتصادی یک سیاست شکست خورده است چرا که در سیاست دورزدن تحریم شما یک کالا را به سه یا چهار برابر قیمت می‌خریدید که در واقع تحریم را دور نزده بودید بلکه تحریم را با چند برابر قیمت پذیرفته بودید. پس هدف دولت و مجلس این نیست که تحریم را دور بزنند، بلکه هدفشان این است که از دنیا عقب نمانند.

توجه کنید روسیه مبارزه با ارزهای دیجیتال را شروع کرده بود اما شکست خورد و الان مجوز داده است. اولین رمز ارزی هم که در روسیه شروع به تولید کرد تلگرام بود. بنابراین روسیه یعنی کشور دوست و همسایه ما آن را پذیرفته و پذیرش این امر هم دل‌بخواهی نیست بلکه پیش خواهد آمد. حدود یک  سال پیش پیش‌بینی کردم که ارزهای دیجیتال رشد خواهند کرد که همین‌طور شد. البته معتقدم شتابش گرفته خواهد شد.

باید این نکته را هم توجه کرد که برخی از سرمایه‌دارهای دنیا هم پشت این ارزها قرار گرفته‌اند و به طور مثال ایلان ماسک، مالک شرکت تسلا یک ارز در حدود یک یا دو دلاری را به میزان یک میلیارد دلار خرید و وقتی که او این کار را کرد، ارزش آن ارز بالا رفت و وقتی قیمت بسیار بالا رفت، آن را به بازار عرضه کرد. فکر می‌کنم که یک میلیارد دلارش در کمتر از یک ماه به پنج میلیارد دلار تبدیل شد؛ یعنی بدون اینکه کاری بکند پولش چند برابر شد. تا الان گران‌ترین این ارزها بیت‌کوین است که در ایران هم خیلی مشتری دارد.

ایکناـ  آیا مشکلات فقهی ارزهای دیجیتال حل شده است؟

پاسخ به این سؤال در تخصص من نیست و علما باید در این زمینه نظر بدهند اما تا جایی که اقتصاد اسلامی خوانده‌ام مصداق ربا نیست. در بازار بورس هم همین اتفاق می‌افتد اما با این تفاوت که مبنای بازار بورس تولید است؛ یعنی رابطه پول – کالا – پول است، اما در اینجا رابطه صرفاً حل معادله ریاضی است. آیا این را تولید در نظر می‌گیرید، که به نظرم هست. البته تولیدی که منجر به خوراک شود نیست، اما واقعیت این است که مشکلی از مشکلات ریاضی را حل می‌کند. بنابراین به نظرم مصداق ربا نیست اما به هر حال متخصصان این حوزه باید نظر بدهند.

ایکناـ نکته پایانی؟

در ایران چند ارز هستند که خیلی جذابند. جذاب‌ترین آنها بیت کوین، دیتریوم و تتر است. مثلاً قیمت بیت‌کوین حدودا 157 هزار دلار است که قیمت خیلی بالایی است. فکر می‌کنم که درباره این ارزها در خریدهای حجیم باید دقت بیشتری داشت، مثلا اگر من بخواهم ارز بخرم یک سبد می‌خرم. پیش‌بینی این است که هرچند مقداری از شتاب افزایش قیمت کم شده، اما به سمت تابستان که می‌رویم به دلیل اینکه کرونا کمتر خواهد شد، فضای گردشگری بیشتر می‌شود و همچنان ساختارهای تولیدی در کشورهای مختلف که ناشی از کرونا آسیب دیده‌اند، ترمیم نشده‌، دوباره افزایش قیمت خواهیم داشت.