تبیین نظریات زبان‌شناسی ‌شناختی در گفتمان قرآن

به گزارش ایکنا، نشست علمی - تخصصی «کارکرد معنایی نظریه‌های حوزه زبان‌شناسی شناختی در گفتمان قرآن کریم» شامگاه 31 اردیبهشت‌ماه از سوی انجمن علمی - دانشجویی دانشکده علوم قرآنی آمل با ارائه سیده‌فاطمه سلیمی، استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم به صورت زنده با حضور دانشجویان قرآنی برگزار شد.

در ابتدای این برنامه فاطمه سلیمی، به بیان مفاهیم انتزاعی پرداخت و گفت: مفاهیم انتزاعی، مفاهیمی غیر ملموس، معنوی و نامحسوس هستند که برای ملموس شدن، باید بین آن امر معنوی و تجارب مادی ارتباط برقرار شود. دانش زبان‌شناسی شناختی که در این راستا به کار گرفته می‌شود، تغییر معنای یک واژه را در قالب الگویی نظام‌مند، تحلیل می‌کند. در واقع این دانش، به بحث اندیشیدن مرتبط است، چرا که ابتدا یک مفهوم را پردازش کرده و سپس آن را در قالب یک تعبیر مانند استعاره، به امری محسوس و قابل دیدن تبدیل می‌کند.

وی در ادامه به نظریات مطرح شده در زبان‌شناسی شناختی اشاره کرد و افزود: در زبان‌شناسی شناختی، سه نظریه «شبکه شعاعی»، «بازتاب استعاره مفهومی» و «آمیختگی مفهومی» که همه برای مفهوم شناسی یک واژه مورد استفاده قرار می‌گیرند، مطرح است.

سلیمی در تبیین نظریه شبکه شعاعی بیان کرد: این دیدگاه در مقابل زبان‌شناسی عام که یک نگاه سنتی به معنا داشته است، به وجود آمد. بر طبق این نظریه، ممکن است در کنار یک معنا، معانی دیگری هم زمان برای آن واژه به وجود بیاید. در این حالت، هر واژه یک اصل واحد و یک معنای مرکزی، کانونی و آغازین دارد که از آن، معانی دیگری توسعه پیدا می‌کند؛ از پیشگامان این نظریه می‌توان «ایوانز»، «لیکاف» و «بروگمان» را نام برد.

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم تصریح کرد: در نظریه شبکه شعاعی، دو بحث مطرح می‌شود؛ مبحث معناشناختی تاریخی که به بررسی معانی مختلف یک واژه در طول زمان می‌پردازد و معناشناسی توصیفی که به تحلیل معنای واژه در همان زمان و در داخل یک متن با سیاق‌های مختلف می‌پردازد. به عنوان نمونه در قرآن کریم با توجه به سیاق آیات، شأن نزول، زمان و مکان نزول، مخاطب و موقعیت اجتماعی و فرهنگی، در سیاق یک زمان به بررسی معنای یک واژه پرداخته می‌شود، مثل واژه «تقوا» که قبل از نزول قرآن به معنای حفظ و صیانت بوده و پس از نزول، توسعه یافته و به معنای «ورع» و «اجتناب» نیز به کار رفته است در حالی که معنای کانونی و مرکزی حفظ، در همه آن‌ها وجود داشته است.

سلیمی در ادامه به نظریه استعاره مفهومی نیز اشاره کرد و افزود: مفاهیم مختلفی در قرآن وجود دارد که معنوی و انتزاعی هستند. فضائل و رذائل اخلاقی که در قرآن مجید بیان شده، قابل لمس و تجربه نیستند و خداوند برای محسوس کردن این مفاهیم انتزاعی، از مفاهیم مادی مانند استعاره و تشبیه استفاده نمود تا درک این امور آسان‌تر شده و انسان به آن رغبت داشته باشد یا از آن دوری نماید. در واقع خداوند با تصویرسازی، مقصد و نتیجه آن عمل را برای ما طراحی می‌نماید مانند خوردن مال یتیم که خداوند آن را به خوردن آتش تشبیه کرده و خسارت‌های جبران ناپذیری برای انسان به دنبال خواهد داشت.

وی در پایان در خصوص تبیین نظریه آمیختگی مفهومی گفت: این دیدگاه که یک انگاره چندفضایی است، در راستای ساخت معنای نوظهور و به جهت نیاز ذهن انسان به مدل‌های تلفیقی برای انسجام اطلاعات و نیز تولید نگاشت فضاهای ذهنی درباره تفکر در جهان، بسیاری از مفاهیم دینی و اخلاقی بازسازی شده و تعابیر جدیدی از متن متبلور می‌شود.

یادآور می‌شود در پایان این نشست علمی که از بستر فضای مجازی به صورت زنده پخش شد، به سوالات دانشجویان پاسخ داده شد.