مروری بر محورهای سیره تبلیغی امام رضا(ع)

نهال اسلام توسط پیامبر(ص) غرس شد و ایشان تا پایان عمر به تبلیغ دین پرداختند، مسئله تبلیغ به قدری اهمیت داشت كه در چندین آیه از قرآن كریم به آن اشاره شده است. پس از پیامبر(ص)، رسالت تبلیغ دین بر دوش امامان نهاده شد که بنابر موقعیت زمانی و مكانی از روش‌های متعدد برای تبلیغ دین بهره می‌بردند. امام رضا(ع) به‌عنوان هشتمین امام، هنگامی‌ به امامت رسیدند كه جهان اسلام چه از لحاظ جغرافیایی و چه از لحاظ فرهنگی، قابل مقایسه با پیش نبود. بنابراین، طبیعی بود كه شیوه‌های تبلیغی امام با توجه به مخاطبان خویش، متفاوت باشد. به بهانه همزمانی روز تبلیغ و اطلاع‌رسانی دینی با سالروز ولادت ثامن‌الائمه علی بن موسی الرضا(ع)، در گفت‌وگو با یک مدرس دانشگاه، گوشه‌ای از سیره‌ تبلیغی امام هشتم(ع) تبیین شده است.

حسن احمدیان دلاویز، مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشگاه جامعةالمصطفی قم در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، با مطرح کردن هفت محور مهم و اصلی تبلیغ دین در سیره عملی و تبلیغی امام رضا(ع)، اظهار کرد: نخستین محور در مسئله تبلیغ، عامل بودن مبلغ به گفتار خویش است که امام(ع) این موضوع محوری را مورد تأکید و توجه داشتند؛ کسی که دیگران را به کاری دعوت و تشویق می‌کند نباید در گفتار و کردارش دوگانگی وجود داشته باشد.

وی ادامه داد: در قرآن کریم نیز به مسئله عامل بودن تأکید شده و خداوند در آیه ۲ سوره مبارکه صف‌، افراد غیر عامل را مورد مؤاخذه قرار می‌دهد و می‌فرماید يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ، ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا چیزی به زبان می‌گویید که در مقام عمل خلاف آن می‌کنید؟ پیداست که مطابقت گفتار و رفتار برای مبلغ بسیار اساسی و مهم است.

احمدیان تربیت اصحاب و شاگردان را محور دوم سیره تبلیغی امام رضا(ع) برشمرد و توضیح داد: آن حضرت افرادی را تربیت می‌کردند که به‌عنوان شیعه واقعی درس‌آموخته مکتب امام، دیگران را به اسلام دعوت کنند. لذا شیفتگان علم و دانش در محضر ایشان زانوی ادب به زمین می‌زدند و پس از بهره‌گیری از محضر حضرت، خودشان عهده‌دار تبلیغ دین و بسترساز پیشرفت تمدن اسلامی می‌شدند.

این مدرس دانشگاه به شمار شیعیانی که از محضر امام رضا(ع) بهره‌مند شدند اشاره و تصریح کرد: این افراد در منابع متأخر تا ۳۱۲ نفر بیان شده است که همگی در نشر فرهنگ شیعی و آموزه‌های قرآن و اهل‌بیت(ع) نقشی بی‌بدیل داشتند.

احمدیان با یادآوری محور سوم سیره تبلیغی امام رضا(ع)، گفت: پاسخ به سؤالات و رفع شبهات دیگر محور مهم بود چرا که امام(ع) به‌عنوان پایه اعتقادی جامعه اسلامی مورد مراجعه گروه‌های فراوانی از افراد اعم از مسلمانان و پیروان دیگر مذاهب بودند؛ در آن دوران شبهات اعتقادی فراوانی از سوی دشمنان در جامعه ترویج می‌شد که مردم برای یافتن پاسخ شبهات به امام(ع) مراجعه می‌کردند و ایشان با پاسخ و روشنگری مانع از نهادینه شدن شبهات در ذهن افراد می‌شدند و از به بیراهه کشیده شدن افراد و ایجاد نحله‌های انحرافی یا پیروی از اعتقادات باطل جلوگیری می‌کردند.

احیا و تعظیم شعائر دینی؛ شیوه مهم تبلیغ دین

مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشگاه جامعةالمصطفی قم بیان کرد: امام رضا(ع) از طریق احیا یا اهتمام در تعظیم شعائر دینی و توصیه دیگران به برپایی آن به دنبال تبلیغ دین بودند؛ آن حضرت تا جایی که شرایط اجازه می‌داد شعائر دینی را برپا می‌کردند از جمله پاسداشت عید غدیر خم، عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) را در دستور کار داشتند و مسائل جزئی را مانند آشکار گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در نمازهای یومیه و... مورد توجه قرار می‌دادند.

احمدیان بهره‌گیری از سازمان وکالت را یادآور شد و بیان کرد: هر چه به زمان امامت امام عصر(عج) نزدیک‌تر می‌شویم، عرصه تبلیغ بر ائمه هدی(ع) از سوی حکومت‌ها تنگ‌تر می‌شد، لذا امام رضا(ع) با تداوم سازوکار تعیین وکیل و نماینده در میان مردم حضور مؤثرتری داشتند و ۱۰ وکیل و نماینده در مناطق گوناگون فرستاده بودند که به تبلیغ دین و تشیع می‌پرداختند.

این مدرس دانشگاه گفت: اخلاق‌مداری و تبلیغ مبتنی بر عطوفت و مهرورزی محور مهم دیگر در سیره تبلیغی امام است؛ آن حضرت همواره برخوردی محترمانه و منطقی با مخاطبان خود اعم از مسلمانان و غیر مسلمانان داشتند و این شیوه تبلیغ اخلاق‌مدارانه سبب جذب افراد به دین می‌شد.

احمدیان محور هفتم سیره تبلیغی امام رضا(ع) را یادآور شد و تصریح کرد: شیوه مناظره و مباحثه که بیشتر ناظر بر پیروان دیگر مکاتب و ادیان بود، شیوه محوری دیگری است که ایشان برای تبلیغ دین مورد توجه قرار می‌دادند؛ در زمان حضور امام(ع) در خراسان، شرایط مهیا بود تا رهبران دیگر ادیان در فضایی مناسب و منطقی محضر ایشان حاضر شوند و به مباحثات سازنده علمی و مذهبی و عقیدتی بپردازند.

مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشگاه جامعةالمصطفی قم گفت: این مناظرات تأثیر خوب و مثبتی بر افکار عمومی داشت و بسیاری از حضار از دیگر ادیان تحت تاثیر عظمت علمی و معنوی امام رضا(ع) قرار می‌گرفتند تا جایی که تغییر عقیده و رویکرد می‌دادند و به سمت اسلام جذب می‌شدند. مخاطب‌سنجی، بهره‌گیری از تشبیه و تمثیل، استناد به منابع مورد پذیرش طرف مقابل، بهره‌گیری از استدلال‌ها و براهین عقلی، بهره‌مندی از آیات و روایات و شرح صدر، انصاف و دوری از تعصب از مهم‌ترین اصول و مشخصه‌های مناظرات امام رضا(ع) با صاحبان دیگر فرق دینی است که سبب متمایل شدن طرف‌های مناظره به سمت امام و پذیرش دین اسلام می‌شد.