نگارش کتاب «محالِ خورش رستم و شال» در زنجان

به گزارش ایکنا از زنجان، به نقل از روابط عمومی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان زنجان، کتاب «محالِ خورش رستم و شال (طارمِ خلخال)» توسط نویسنده زنجانی مهدی محمدی در حال نگارش و تدوین است. این کتاب شامل تک‌نویسی (مونوگراف) در خصوص اماکن، تاریخی ـ فرهنگی منظومه سرزمینی طارم (شهرها و روستاهای بخش طارم سفلی، شهرستان طارم و شهرستان خلخال) به‌ویژه از نقاطی نظیر آب‌بر، برندق، شیزر، چَوَرزَق، نیارک، هزار رود و هشتجین است.

منظومه سرزمینی طارمِ خلخال که در بعضی کتب تاریخی به «طارمِ اَعلی» ذکر شده، تا اواخر قاجاریه به صورت یکپارچه بوده و «سرزمین طارم، با گستره جغرافیایی از لوشان تا خلخال» بوده و در مسیر زمان به تدریج منفک شده و در حال حاضر شهر لوشان جزء استان گیلان، بخش طارم سفلی جزء استان قزوین و شهرستان طارم جزء استان زنجان است.

مهدی محمدی، نویسنده کتاب «محالِ خورش رستم و شال (طارمِ خلخال)»  گفت: موضوع این کتاب در خصوص منظومه سرزمینی «طارمِ خلخال» یا «طارمِ اَعلی» است که مشتمل بر بخش خورش رستم، دهستان شال و قسمت‌های شمال‌غربی دهستان دَرّام و چند روستا در محدوده بخش چَوَرزَق است.

این نویسنده زنجانی تصریح کرد: منظور از عنوان کتاب محال به معنای «محله‌ها» مجموعه روستاها و شهرهای بخش خورش رستم و همچنین شهرها و روستاهای بخش طارم سفلی، شهرستان طارم و شهرستان خلخال است. در این منطقه از آذربایجان 100 روستا وجود دارد که دارای اشتراکات فرهنگی بسیاری هستند، از همین رو بر آن شدم که تحقیقاتی درباره این خطه انجام دهم.

وی با اشاره به اینکه زبان غالب در این منطقه ترکی آذربایجانی بوده و گویش مردمان معدودی از روستاها هم، تاتی و کُردی کرمانجی است و اغلب مردم این منطقه شیعه و اقلیتی هم مذهب شافعی (اهل سنت) هستند، افزود: بخشی از مطالب کتاب مربوط به این موضوعات است که در آن نحوه شکل‌گیری این گویش و علت گرایش مردم به سنت بیان شده است. تعدادی از مردم این منطقه شامل دیز، کَجَل، گیلوان، طهارم دشت، کهل دشت، گلوزان گویش «تاتی» دارند. در بخشی از کتاب نیز با تحقیق از اهالی منطقه و همچنین بزرگان علت شکل‌گیری این گویش بیان شده است.

محمدی در تشریح سایر موضوعات این کتاب نیز گفت: معرفی زیارتگاه بابا غیب در روستای دَمدُل، مقبره شیخ کَشفی در روستای دایوکَندی و هچنین زیارتگاه سید احمدمعراجی (عارف مشهور به صاحب کرامات معنوی) در روستای سفیدآب از جمله موضوعات این کتاب است.

وی با بیان اینکه از دیگر بخش‌های این کتاب بحث پوشش منطقه است و تشریح جزئیات آن است، گفت: این بخش هم مختص معرفی لباس محلّی و سنّتی بانوان سرزمین طارم، مشهور به تومان کؤینک و یایلیق است که شامل روسری و پیراهن بلند، روسری کوچک که زیر روسری باند به دور سر بسته (لَچَک) و نوعی کت (آرخالیق) است.

این نویسنده زنجانی با اشاره به اینکه بخشی از این کتاب نیز مربوط به موسیقی منطقه است، اضافه کرد: قدمت موسیقی آشیقی به ٧٠٠٠ سال می‌رسد و این موسیقی در سرزمین طارم قدمت دیرینه دارد. آشیقی به معنای بیان آهنگین ِ سخنان نغز و پندآموز است. ستون اصلی آشیقی، داستان‌سرایی است و مفاهیم اجتماعی، اخلاقی، عرفانی و دنیوی از این طریق به مردم منتقل می‌شود.

محمدی افزود: از جمله هنرمندان صاحب نام موسیقی آشیقی سرزمین طارم، می‌توان مرحوم آشیق علی آقا، مرحوم آشیق سهراب عسگری، مرحوم آشیق انعام‌اله نشاطی، مرحم آشیق قوت پایدار، مرحوم استاد آشیق صفر اسلامی، استاد آشیق مسلم عسکری، استاد آشیق سواد عزیزی، استاد آشیق بیژن اسلامی و استاد آشیق ارژنگ اسلامی را برشمرد.

وی ادامه داد: پیوستگی فرهنگی و قومی مردم منظومه سرزمینی طارم (شهرستان خلخال، شهرستان طارم و بخش طارم سفلی) با سایر مردم با زبان ترکی آذربایجانی از یک سو و ارتباط آن با مناطق کردنشین و گیلک نشین و تهران از سویی دیگر زمینه شکل‌گیری نوعی از موسیقی محلی ویژه را فراهم آورده که به موسیقی طارمی معروف است.

محمدی ابراز کرد: انگیزه و هدف از نگارش این کتاب، تصویر درست و مأموریت اهل قلم آگاه‌سازی نسل‌هاست؛ نگرش صحیح بر پایه اشتراکات تاریخی ـ فرهنگی است که به همگرایی و مودّت منجر خواهد شد.

وی بر کنکاش دقیق علمی پیرامون روستاها و شهرهای منظومه سرزمینی طارم تأکید کرده و از محققان و صاحب‌نظران دعوت کرد با نگارش و تدوین کتاب‌هایی فاخر با محتوای اختصاصی از اماکن تاریخی - فرهنگی طارم، بصورت مونوگراف (تک‌نویسی) مبادرت کرده و به ویژه در مورد شهرهای هشجین، آببر، چَوَرزَق، سیردان، لوشان و همچنین دهستان‌های برندق، شال، دَرّام، نیارک، چوقور و روستاهای هزاررود، شیزر، شیت به تألیف و انتشار کتاب همت گمارند.

این نویسنده زنجانی در پایان این گفت‌وگو ضمن تأکید بر حفظ هویت اصیل در این منطقه از مادران طارمی خواست تا علاوه بر آموزش فارسی به فرزندان خویش زبان مادری (ترکی، تاتی و...) هم بیاموزند.