مقتلی منسجم و فارغ از اغراق

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ کتاب «مُثیر الاحزان» اثری در نقل مصائب واقعه عاشوراست که به تناسب، از تاریخ و زندگی امام حسین(ع) سخن گفته است. این کتاب را عالم شیعی، جعفر بن ابی ابراهیم، معروف به ابن نما حلی (متوفای ۶۸۰ قمری) تألیف کرده است. از این کتاب که با عنوان مقتل ابن نما نیز یاد شده، ترجمه‌ای به زبان فارسی با عنوان «در سوگ امیر آزادی» از سوی علی کرمی به همت انتشارات حاذق منتشر شده است.

 

مؤلف تلاش کرده مقتلی در حد وسط بنویسد، چون بعضی از کتب مقاتل بسیار طولانی بوده و در مقابل، بعضی دیگر نیز بسیار مختصر است. علامه مجلسی در بحار الانوار و شیخ تقی الدین ابراهیم کفعمی در مصباح، از این منبع استفاده کرده و آن را ستوده‌اند.

 

این اثر، شامل مقدمه‌ای در فضائل اهل بیت پیامبر(ص) و فضیلت ذکر مصائب و گریه بر آن‌ها و دارای سه بخش است؛ بخش اول گزیده‌ای از زندگی نامه امام حسین(ع) و سیر تحولات تاریخی در به‌وجود آمدن حادثه کربلا از حرکت امام از مدینه تا ورود به کربلا است. بخش دوم وقایع روز عاشورا است تا شهادت امام(ع) و آغاز اسارت اهل بیت آن حضرت. در پایان این بخش روایاتی در پیشگویی شهادت امام و واقعه عاشورا آمده و بخش سوم داستان اسیران تا بازگشت آن‌ها به مدینه را در بر دارد. در این قسمت خطبه‌های امام زین‌العابدین(ع) و سایر اهل بیت(ع) در کوفه و شام و... ذکر شده است.

 

 

ابن نما فقط به بیان روایات تاریخی پرداخته و تحلیلی از خود ارائه نداده و در مقام پژوهش درباره علل و عوامل این نهضت دگرگون‌ساز و شگرف و شمارش انگیزه‌های آن نیز نیست. وی گزارش مقتل را به صورت ذکر یک جریان منسجم آورده و اسناد روایات را به طور کامل ذکر نکرده است.

 

ابن نمای حلی و پدر و جد پدری‌اش شیعه بودند، پدرش جزء اساتید وی بوده است؛ یکی از برادران وی علامه حلی است و مشهورترین اثر باقی مانده از ابن نما همین کتاب «مثیرالاحزان» است که برخی آن را به پدرش نسبت داده‌اند. محمدعلی مدرس تبریزی نیز گفته است که شهید ثانی احتمال داده؛ مثیرالاحزان و ذوب النضار از آثار او نیست، بلکه تألیف نوه‌اش است که همنام او بود. اما علامه امین در اعیان الشیعة این سخن را نادرست شمرده و این دو کتاب را از آثار او دانسته و گفته است که اصلاً معلوم نیست که او نوه‌ای همنام خودش داشته‌است.

 

سعید طاووسی مسرور پژوهشگر تاریخ تشیع درباره این کتاب گفته است: برخی معتقدند مثیر الاحزان از روی لهوف نوشته شده است، ولی گویا واقعیت این است که برعکس است. لهوف از روی مثیرالاحزان نوشته شده و تفصیل پیدا کرده است. آثاری مانند لهوف و مثیرالاحزان درگیر مقوله اغراق نمی‌شوند، ولی داستان‌پردازی در آن‌ها وجود دارد. در همان دوره اغراق را هم در آثاری نظیر مناقب آل ابی‌طالب ابن شهرآشوب مشاهده می‌کنیم.

 

 

 

در برشی از کتاب آمده است: پس از پیکار و شهادت جانسوز او (عمرو انصاری)، بریر یا قرآن‌پژوه مبارز و اصلاح‌طلب گام به میدان جهاد نهاد. او مردی دانشور و دانشمند پرواپیشه و پارسا و آراسته به ارزش‌های انسانی و اخلاقی بود. قرآن تلاوت می‌کرد و جان را به ارزش‌های آن عطرآگین می‌داشت، به گونه‌ای که به او بزرگ و سالار تلاوتگران و حاملان و عمل کنندگان و مرزبانان قرآن می‌گفتند. آری، آن تلاوتگر پارسا به میدان آمد و از سپاه اموی عنصر کوردلی به نام «یزید بن معقل» در برابر او ایستاد. سخن از حق و باطل به میان آمد و آن دو رزمنده دلیر عهد کردند تا در میدان جنگ پیش از چکاچک شمشیرها، به مباهله برخیزند از خدای توانا بخواهند تا آن را که بر باطل و بیداد است، به دست آن کسی که در راه حق و عدالت است از پا درآورد. پس از این مباهله بود که دست به قبضه شمشیر بردند و در پیکاری سخت، «بریر» پیروز شد و خدا یزید بن معقل را به دست او نابود ساخت تا یکبار دیگر روشن شود که کدامین اردوگاه، بر حق و عدالت است و کدامین آن‌ها بر باطل و بیداد؛ و او همچنان به پیکار دلیرانه خویش ادامه داد تا به وسیله عنصر تجاوزکاری به نام «کعب» به شهادت رسید.