شیوه حضرت زینب(س) برای انتقال پیام عاشورا؛ وادار کردن دشمن به پاسخگویی

به گزارش ایکنا، نشست «معرفت حسینی» با محوریت نقش زنان در واقعه عاشورا شامگاه 24 مردادماه به همت خانه قرآن و عترت سیده نفیسه(س) برگزار شد.

در این نشست، فاطمه عقیلی، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب درباره چرایی حضور زنان در واقعه عاشورا گفت: برای پی بردن به چرایی حضور زنان در واقعه عاشورا باید چند مطلب را موردبررسی قرار دهیم. نخست اینکه اولین حضور جدی زنان در تاریخ‌ اسلام در قیام عاشورا شکل گرفت و به همین دلیل عایشه عبدالرحمن، اندیشمند مصری در کتاب «قهرمان کربلا» به این موضوع پرداخت و نقش زنان را در قبل و بعد از حادثه عاشورا مورد بررسی قرا داد. استاد شهید مرتضی مطهری نیز در کتاب حماسه حسینی به نقش زنان در حادثه عاشورا پرداخته و می‌گوید: «حادثه کربلا یک تاریخ انسانی است یعنی تاریخ زوج است نه‌ فرد، مذنث است، نه مذکر و نه مؤنث، مذکر و مؤنث است نه مذکر محض.»

این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: دومین مطلب برای پی بردن به نقش زنان در حادثه عاشورا مقوله مشارکت آنان در این واقعه تاریخی است و باید اذعان کرد که نقش اصلی و سازنده حادثه عاشورا بر عهده زنان علی‌الخصوص حضرت زینب(س) بود. سومین مطلب چگونگی ورود زنان در جامعه است که باید به ابعاد سیاسی و اجتماعی حضور آنان اشاره کرد. از منظر اسلام مشارکت اجتماعی زنان در صورتی‌ که برای انجام وظایف محوله و بر اساس موازین تعیین‌ شده از سوی شارع باشد، نه‌تنها اشکالی ندارد بلکه چه‌بسا ضرورت هم خواهد داشت. قرآن کریم زنان را در کنار مردان دعوت به انجام مسئولیت‌های اجتماعی می‌کند و اعلام می‌کند که همه زنان و مردان در برابر مسئله‌ای که در جامعه رخ می‌دهد مسئول هستند.

جایگاه ممتاز مسئولیت‌های اجتماعی زنان در اسلام

وی با بیان این مطلب که «قضیه بیعت برای نخستین بار به زنان در جامعه اسلامی یک شخصیت اجتماعی داد» اظهار کرد: بسیاری از موارد مانند خطبه حضرت زهرا(س) که در مسجد پیامبر خواندند این موضوع را به ما گوش زد می‌کند که حضور زنان در حادثه عاشورا امر خارق‌العاده‌ای نبوده چراکه مطابق موارد یاد شده در اسلام جایگاه ممتازی برای مسئولیت‌های اجتماعی زنان در نظر گرفته‌ شده است.

عقیلی گفت: حال سؤالی که مطرح می‌شود این است که چرا امام حسین(ع) با خانواده و همسر و فرزندان و دختران وزنان قوم خود به کربلا وارد شدند؟ برای پاسخ به این سؤال باید این موضوع را از دو جنبه مورد بررسی قرار دهیم؛ اول اینکه امام حسین می‌خواستند برای صلح و اصلاح امت به عراق وارد شوند و این انتقال از یک کشور به کشور دیگر مستلزم حضور خانواده بود. دوم اینکه امام حسین(ع) با علم به این موضوع که می‌خواهد در کربلا حادثه عاشورا رخ دهد همراه خود خانواده را آوردند که در هر دو حالت امام غرض و هدف خاصی داشتند.

نقش بی‌بدیل شهادت و اسارت در قیام عاشورا

این عاشوراپژوه افزود: به‌ طور کلی بنابر نظر متفکران برای استخراج هدف غایی هر قیام باید چرایی و چگونگی شیوه قیام را مورد بررسی قرار داد. در طراحی شیوه قیام عاشورا دو جنبه اساسی شهادت و اسارت جلوه‌گری خاصی دارد که هر دوی این‌ها بر عهده امام حسین(ع) و حضرت زینب(س) و دیگر زنان واقعه است.

این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب در ادامه به حضور زنان در جنگ‌های تاریخی اشاره کرد و گفت: اگر به تاریخ جهان نگاهی بیندازیم متوجه خواهیم شد که حضور زنان در جنگ‌ها خیلی کم‌رنگ بوده است و تنها در پشت جبهه‌ها به پرستاری و خدمات‌رسانی به جنگجویان بسنده می‌شود اما حضور پررنگ زنان در واقعه عاشورا نشان از هدف والای امام حسین(ع) دارد و بنابر همین دلیل می‌توانیم عنوان کنیم که اسارت نقش مهمی در این حادثه دارد گرچه تلخ و دردناک است اما خود اسارت مسئله اساسی بقای قیام عاشوراست.

عقیلی بیان کرد: هدف امام حسین(ع) اصلاح امت بود لذا بر این اساس باید خیلی دقیق و حساب‌ شده عمل می‌کردند و به همین منظور ایشان زنان را وارد معرکه کردند. یکی از مهم‌ترین اهدافی که حضرت داشتند این بود که این واقعه به گوش تمامی جهانیان رسیده تا آنان را به سمت راه صحیح هدایت کنند.

این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اضافه کرد: اگر حضرت زینب(س) در حادثه عاشورا حضور نداشتند، معلوم نبود واقعه عاشورا چگونه به گوش ما می‌رسید و امروز عاشورا مانند سایر وقایع حادثه‌ای جریان ساز برای تاریخ بشریت محسوب نمی‌شد. این بانوی باعظمت در نهضت کربلا و حفظ این قیام نقشی عظیم داشت. امام حسین(ع) پدیدآورنده نهضت بود، ولی ادامه‌دهنده نهضت حضرت زینب(س) بودند.

نقش غیرقابل‌انکار حضرت زینب(س) در واقعه عاشورا

عقیلی در ادامه به نقش غیرقابل‌انکار حضرت زینب(س) در واقعه عاشورا پرداخت و گفت: حضرت زینب پس از شهادت امام حسین(ع) و یاران ایشان در کربلا، در کوفه و شام، رسالت خویش را به‌خوبی انجام داد و با استفاده از فرصت‌ها، ضربه‌های کاری بر دشمن وارد ساخت. حضرت زینب(س) با خطبه‌های آتشین خویش، تبلیغات دروغین بنی‌امیه را خنثی کرد. ایشان مردم کوفه را به خاطر پیمان‌شکنی‌شان، از خواب غفلت بیدار ساخت و نیز هیاهوی تبلیغات دروغین یزید در میان مردم شام را برملا و زمینه انقلاب را در کوفه و شام فراهم کرد، به‌گونه‌ای که یزید با دستپاچگی از کار خود اظهار ندامت نمود و اهل‌بیت پیامبر(ص) را با احترام فراوان به مدینه بازگرداند.

این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اضافه کرد: حضرت زینب(س) در واقعه عاشورا از شیوه‌ای برای انتقال پیام و رساندن حقانیت خود به گوش جهانیان استفاده کردند که اسم آن شیوه پاسخگویی بود. ایشان بسیار هوشمندانه دشمن را وادار به پاسخگویی می‌کردند. شیوه پاسخگویی انسان را به درون خود فرو برده تا بتواند راه درست را انتخاب کند و در مسیر حقانیت گام بردارد.

وی افزود: به‌ طور کلی زنان نقش بسیار مهمی در کربلا ایفا کردند و براساس عقیده بسیاری از پژوهشگران جهان اسلام تمامی مردانی که در حادثه عاشورا نقش‌آفرینی کردند در دامان یک زن بزرگ شدند، از مادران معصومین گرفته تا مادران اصحاب و یاران حضرت. پس اولین مورد نقش‌آفرینی زنان در حادثه عاشورا به‌صورت غیرمستقیم اتفاق افتاد.

عقیلی در ادامه از نقش زنان در به ثمر نشاندن نهضت عاشورا سخن به میان آورد و گفت: مطلب بسیار مهم دیگر این است که اگر امام حسین(ع) از حضور زنان استفاده نمی‌کردند و با چندین برابر جمعیت از مردان جنگی بهره‌جویی می‌کردند، تمامی مفسران و تاریخ‌نویسان عنوان می‌کردند که هدف امام حسین برای ورود به کربلا تنها جنگیدن بوده بنابراین سهم حضور مستقیم زنان در حادثه عاشورا غیرقابل‌انکار است و به‌گونه‌ای غایت اصلی این واقعه بوده است.

تأثیر روشنگری حضرت زینب(س)

این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: در طول تاریخ، انقلاب‌های فراوانی به وقوع پیوسته و افراد بسیاری ازخودگذشتگی و فداکاری کرده‌اند اما با گذشت زمان، از یادها فاصله گرفته‌اند. ولی نهضت عاشورا با مرور زمان، پیوسته در دل‌های مسلمانان، ماندگار شده است. بدون شک حضرت زینب(س)، از جمله شخصیت‌های تأثیرگذار این نهضت عظیم است که در ماندگاری و جاودانی آن نقشی بی‌بدیل داشته و این نقش در طول مسیر عبور کاروان اسرا تا شام و حتی در مجلس یزید نیز که به‌ظاهر در جنگ با امام حسین(ع) پیروز شده بود چنان پررنگ و باصلابت تداوم یافت که در میان هیاهو و تبلیغات دروغین یزید و دستگاه حاکم وی، منجر به رسوایی بنی‌امیه شد و ضمن به لرزه درآوردن پایه‌های حکومت جابر یزید، زمینه انقلاب را در کوفه و شام فراهم کرد.

عقیلی در پایان این نشست گفت: پیام عاشورا را فقط زنان می‌توانستند با این جزئیات به گوش جهانیان برسانند و نباید فراموش کنیم که اگر زنان در واقعه کربلا حضور نداشتند ارتباط عاطفی بین تمامی مردم جهان با قیام عاشورا برقرار نمی‌شد لذا تمامی این اتفاقات مدیون حضور زنان است و از طرف دیگر نباید از نقش زنان در جلوگیری از شهید شدن حضرت سجاد(ع) چشم‌پوشی کنیم. اساساً مدیریت اصلی نهضت حسینی و انتقال پیام واقعه تاریخی عاشورا بر عهده زنان بوده و مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آنان حضرت زینب(س) بودند که با روشنگری خود به این نهضت رنگ و عطری جاودانه بخشیدند و اسارت را به آزادی تبدیل کردند و در قالب اسارت، به اسیران واقعی درس حریت و آزادگی دادند.