تقریب مذاهب مسئله استراتژیک جهان اسلام است
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی کرج گفت: شاید برخی که نگاه سطحی و ناظر به منافع دنیایی و ملی دارند مسئله تقریب مذاهب را مسئله‌ای تاکتیکی بدانند مثل برخی از اهالی سیاست اما اگر نگاه عمیق و عالمانه به این مسئله داشته باشیم در این صورت یک مسئله استراتژیک است.
هر چند جوان است و هنوز دفتر چهارمین دهه از زندگی‌اش گشوده نشده ولی حدود ۱۵ سال از عمر خود را صرف مطالعه و تحقیق در حوزه فلسفه عرفان اسلامی و الهیات کرده است.
پس از سال‌ها تلاش و ممارست، امروز به عنوان عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج سعی دارد مسیر علاقه‌مندان این حوزه را روشن کند. می‌گوید اوایل سالهای دانشجویی و وقتی که درک و شناختی از مفهوم درست تقریب مذاهب نداشته، برای تغییر مذهب هم‌کلاسی‌های اهل سنت خود تلاش زیادی می‌کرده اما گذر زمان و ورود به مسیر درست شناخت مذاهب اسلامی او را به این باور رسانده که تفاوت‌هاست که افراد را در کنار هم نگه می‌دارد و تقریب مذاهب است که می‌تواند کشتی اسلام را از امواج سهمگین عبور و در مسیر آرامش سوق دهد.
برای آشنایی بیشتر با دیدگاه و نگرش حجت‌الله مرزانی در خصوص مفهوم تقریب مذاهب اسلامی و ضرورت توسعه این فرهنگ، گفت‌وگوی ایکنا با ایشان را می‌خوانید:
ایکنا- دیدگاهتان در ابتدای ورود به دانشگاه تقریب مذاهب اسلامی چه بود و آیا پس از پایان تحصیل تغییری در دیدگاهتان ایجاد شد؟
وقتی وارد دانشگاه شدم مثل برخی دیگر از دانشجویان که عرق مذهبی بیشتری داشتند در پی تغییر مذهب دانشجویان اهل سنت بودم اما در نهایت آنچه عملا اتفاق افتاد که اتفاق مبارکی هم بود، تجربه شناخت بیشتر از یکدیگر و در کنار آن زندگی مسالمت‌آمیز، دوستانه و صمیمانه در کنار دانشجویان دیگر به ویژه دانشجویان اهل سنت بود که درحال حاضر بسیاری از آنها دوستان صمیمی من هستند.
ایکنا- رسالت اصلی دانشگاه تقریب مذاهب اسلامی چیست و آیا توانسته است به این رسالت جامه عمل بپوشاند؟
وظیفه اصلی دانشگاه در عنوان دانشگاه و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی که دانشگاه به نوعی زیرمجموعه آن است مشخص شده است و آن تقریب و نزدیک‌سازی عملی و البته فکری پیروان مذاهب اسلامی در سایه حصول شناخت بیشتر از یکدیگر است. به نظر من این هدف تا حد قابل قبولی محقق شده و البته جای کارهای بیشتر وجود دارد.
ایکنا- برخی تصور می‌کنند که تقریب مذاهب به معنای یکی‌شدن مذاهب است در صورتی که بین تقریب و یکی‌شدن مذاهب تفاوت زیادی وجود دارد لطفا در این‌باره توضیح دهید.
در بحث رابطه میان دو گروه از جمله دو مذهب یا فرقه دینی و در اینجا مذاهب اسلامی چند حالت ذهنی قابل متصور است. در یک سو همان وحدت و یکی‌شدن مذاهب در نظر و عمل قرار می‌گیرد که به معنای رفع همه اختلافات و رسیدن به دیدگاه‌ها و آرای واحد و کنش‌های یکسان در موضوعات و حوزه‌های مختلف است. در طرف مقابل نیز تقابل، دشمنی و تنازع قرار می‌گیرد که با تاکید بر اختلافات و برجسته‌سازی آنها و بی‌توجهی به اشتراکات به وجود می‌آید. حالت دیگر بی‌توجهی و به تعبیر عرفی بی‌خیال‌شدن نسبت به یکدیگر است و در نهایت تقریب و نزدیک‌سازی مذاهب اسلامی مطرح می‌شود که به معنای توجه و تمرکز بر اشتراکات و در گام بعد تلاش برای حل اختلافات تا حدممکن است که البته با توجه به عوامل مختلف این نزدیک‌سازی و تقریب در برخی موارد اگر چه ممکن و مطلوب است اما در مواردی نیز احتمالا نشدنی است که در این موارد باید مواجهه منطقی و اخلاقی با این موارد داشت و از نظر من این معنا، معنای برگزیده و معقول در حوزه تعامل مذاهب اسلامی است.
ایکنا- آیا تقریب مذاهب مساله استراتژیک جهان اسلام است یا مسئله تاکتیکی؟
اگر تفاوت این دو را در این بدانیم که در مسائل استراتژیک این‌گونه مسائل همواره به عنوان یک امر اصیل، نهایی و همیشگی مورد توجه هستند در حالی که مسائل تاکتیکی جنبه ابزاری و مقطعی و در راستای مسائل و اهداف دیگر قرار دارند در این صورت شاید برخی که نگاه سطحی و ناظر به منافع دنیایی و ملی دارند آن را مسئله‌ای تاکتیکی بدانند مثل برخی از اهالی سیاست اما اگر نگاه عمیق و عالمانه به این مسئله داشته باشیم در این صورت یک مسئله استراتژیک است.
ایکنا- امروز دشمنان اسلام تلاش می‌کنند که وحدت بین مسلمانان را کم‌رنگ کنند به نظرتان تقریب مذاهب تا چه حد می‌تواند برای مقابله با این هجمه موثر باشد؟
اگر به معنای برگزیده از تقریب مذاهب اسلامی توجه کنیم تحقق این معنا نه تنها ممکن و شدنی بلکه لازم و ضروری است. این ضرورت هم مستند به دلایل نقلی- قرآنی و روایی- و هم مستند به دلایل عقلی، تجربی و تاریخی است. از جمله دلایل نقلی و قرآن توجه به آیات « وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً وَ کُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا کَذلِکَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ: و همگی به ریسمان خدا - قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت چنگ زنید، و پراکنده نشوید و نعمت(بزرگِ) خدا را بر خود به یاد آورید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دل‌های شما الفت ایجاد کرد، و به برکتِ نعمتِ او برادر شدید و شما بر لبِ حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد. این چنین خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید.(آل عمران: 103) و «وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لاَ تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُکُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ: و(فرمان) خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید و نزاع(و کشمکش) نکنید تا سست نشوید و قدرت(و شوکت) شما از میان نرود و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت‌کنندگان است».(انفال: 46) است.
توجه به تفاسیر علمای مسلمان در تفسیر این دو آیه به خوبی بر تقریب و نزدیک‌شدن مسلمانان و دوری از اختلاف و تنازع تاکید می‌کند. علاوه بر قرآن در سنت و روایات نیز این امر به وضوح قابل مشاهده است. از جمله بهترین نمونه‌ها در این ارتباط، توجه به سنت و سیره پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) و امیرالمومنین علی(ع) است. سخنان فراوان و تلاش عملی درخشان حضرت علی(ع) در دوره 25 سالهای که از مقام امامت ظاهری و خلافت جامعه اسلامی دور بودند خود از بهترین شواهد لزوم وحدت در میان جامعه اسلامی و میان فرق گوناگون است. امیرالمومنین در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه در ضرورت وحدت چنین می‌فرماید: «با اكثريت همراه شويد، كه دست خدا همراه جماعت است، و از تفرقه بپرهيزيد كه موجب آفت است. آن كه از جمع مسلمانان به يك سو شود بهره شيطان است، چنانكه گوسفند چون از گلّه دور ماند نصيب گرگ بيابان است. آگاه باشيد، هركه مردم را بدين شعار بخواند او را بكشيد هرچند زير عمامه من باشد».
همچنین بررسی تاریخ اسلام نشان می‌دهد که هر زمان جامعه اسلامی به‌دور از فرهنگ تقریب بوده وضعیت خوبی نداشته و چه بسا وضعیت تاسف بار نیز بوده است در حالی که در دوره‌ای که تمدن اسلامی تکوین یافته و استمرار داشته فرهنگ موجود فرهنگی بدور از تنازعات و درگیری‌های مذهبی بوده است.
ایکنا- درحال حاضر چه موانعی برای تحقق وحدت اسلامی و تقریب مذاهب وجود دارد و برای رفع آنها چه راهکاری می‌توان ارائه داد؟
این موانع به دو دسته موانع درونی( ناظر به جوامع اسلامی) و بیرونی(ناظر به دشمنان اسلام و مسلمین) تقسیم می‌شوند. در دسته اول مهم‌ترین مانع تحقق وحدت اسلامی جهل، ناآگاهی و عدم اطلاع از یکدیگر و به تعبیر قرآنی عدم تعارف است که به تعبیر امام علی(ع) این جهل می‌تواند منجر به دشمنی و تنازع شود که امروز بارزترین آنها در ظهور جریاناتی همچون داعش و سایر گروه‌های تکفیری مسلمان قابل مشاهده است. در این حوزه راهکار اصلی شناخت متقابل در ابتدا و تلاش برای تقریب با تاکید بر اشتراکات و تعاملات علمی در فضایی منطقی و بدور از هیاهو بین علمای مسلمان از مذاهب مختلف است که رسالت دانشگاه مذاهب اسلامی نیز در این راستا قرار می‌گیرد. اما مانع بیرونی نیز دشمنان اسلام و مسلمین هستند که در راس آنها استکبار و صهیونیسم جهانی قرار گرفته است که فرهنگی سلطه‌جویانه و قوم‌گرایانه داشته و تقریب و وحدت مسلمانان را با توجه به ظرفیت عظیم فرهنگ اسلامی که ماهیتی ضد سلطه و ضد استکباری دارد ذاتا برنمی‌تابند. در این حوزه نیز وحدت مسلمانان و جوامع اسلامی در عرصه عمل نقش اساسی در مواجهه درست با فرهنگ استکباری و سلطه‌جویانه دارد.
ایکنا- چه راهکارهایی را برای تقویت اشتراکات بین مذاهب اسلامی وجود دارد که تاکنون مغفول مانده است؟
به نظر من پیروان مذاهب اسلامی هر چقدر تلاش بیشتری در راستای شناخت کامل‌تر و درست‌تر از یکدیگر داشته باشند تقریب مذاهب اسلامی نیز راحت‌تر صورت می‌گیرد بر این اساس تلاش برای گسترش ارتباطات علمی و تشکیل مجامع علمی در نقاط مختلف جهان اسلام همچون دانشگاه مذاهب اسلامی می‌تواند در این زمینه بسیار راهگشا و موثر باشد. همچنین نخبگان و علمای جهان اسلام باید به یک فهم مشترک و راهبرد واحد در این حوزه برسند تا بر اساس آن، تقریب در عمل به گونه‌ای روشمند و علمی دنبال شود. در کنار این موضوع، تشکیل اجتماعات مختلف با حضور مسلمانان نظیر آنچه در جریان حج مشاهده می‌شود با موضوعات مختلف اقتصادی، فرهنگی، سیاسی نیز می‌تواند در این مسیر مفید و موثر باشد.
ایکنا- کشور ما به عنوان یک کشور اسلامی تا چه حد توانسته در حوزه تقریب مذاهب و تعامل میان مذهبی پیش برود و سهم خود را به عنوان جزئی از جامعه اسلامی ادا کند؟
برای پاسخ دقیق و کامل به این سوال باید نگاهی مقایسه‌ای داشت و این نگاه مقایسه‌ای بر اساس اطلاعات و داده‌های واقعی به دست آمده از وضعیت سایر کشورهای مسلمان در این زمینه میسر می‌شود که من اطلاعات دقیق و کاملی در این حوزه ندارم اما به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی در این زمینه اقدامات شایسته و قابل توجهی داشته است که تشکیل دانشگاه مذاهب اسلامی در تهران، راه‌اندازی شعبات آن در نقاط مختلف کشور، تشکیل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و برگزاری کنفرانس وحدت اسلامی از جمله این اقدامات است.
ایکنا- سوال آخر : آیا خاطره‌ای از دوران دانشگاهتان دارید که به طور ویژه به تفاوت بین مذاهب مربوط شود؟
به نظرم مهم‌ترین خاطره همان تجربه«زیست مسالمت آمیز و برادرانه» در کنار دانشجویان هم وطن از اقوام و مذاهب دیگر اسلامی و نیز دانشجویان خارجی مسلمان در فضای دانشگاه و خوابگاه بود که عملا نشان داد تقریب امری کاملا شدنی و در دسترس است.
انتهای پیام
