جامعه با حرف‌زدن اخلاقی نمی‌شود/ عالم واقعی اسیر تشریفات نمی‌شود

به گزارش ایکنا، محسن جوادی، معاون فرهنگی سابق وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، 17 آبان در نشست «بیان تجربیات پژوهشی» که از سوی پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: سال 60 دیپلم گرفتم و وارد حوزه شدم و هشت سال به خوبی درس خواندم و بهره درسی خوبی از این مدت کسب کردم. بحث اصلی بنده فقه و اصول بود ولی فلسفه را هم خواندم؛ از توفیقاتی که خداوند را بابت آن سپاس می‌کنم مباحثه دروس با حضور افرادی بود که امروز جزء افراد سرآمد در عرصه تحقیق و پژوهش است. از سال 68 وارد دانشگاه علوم قضایی قم شدم و از ابتدا علاقه به فلسفه اخلاق داشتم و در مقطع دکتری به دانشگاه تربیت مدرس رفتم و در برخی دانشگاه‌ها مانند مفید و ... تدریس کردم و تمرکز جدی بر دروس حوزوی نداشتم گرچه آنها را رها نکردم.

وی افزود: از سال 77 و بعد از گذراندن یک دوره شش ماهه فرصت مطالعاتی، وارد کار اجرایی شدم و به عنوان معاون در دانشگاه قم مشغول فعالیت شدم. ابتدا ابراز بی‌علاقگی کردم ولی چون اصرار کردند پذیرفتم و به همین دلیل تمرکز علمی بنده کمتر شد ولی رشته دکتری فلسفه اخلاق و برخی رشته‌های دیگر را ایجاد کردیم که امیدوارم مفید باشد.

معاون سابق فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان کرد: در این دوره هم تصمیماتی داشتم و چیزهایی تمنا کرده بودم ولی برخی موارد عوامل با بنده یار نبود و نتوانستم انجام دهم. معتقدم یکی از کارهایی که می‌تواند به پژوهشگر عمق بدهد این است که متون تخصصی اصیل را انتخاب کرده و دقیقا بخواند و با آن درگیر شود. مثلا بخشی از اسفار را بخواند چون ممکن است کسی نتواند همه آن را بخواند و خود بنده هم، همه را نخوانده‌ام. در عرصه فلسفه اخلاق یکی دو اثر خوب است خوانده شود؛ از جمله اخلاق نیکوماخس و تهذیب الاخلاق.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: یکی از مشکلاتی که محققان ما دارند پراکندگی در مطالعه است مثلا شفای ابن سینا وسعت زیادی دارد و نمی‌توان همه آن را خواند و اگر کسی یک موضوع را بخواهد پیگیری کند خیلی باید جست‌وجو کند یا در بحث عدالت مطالب پراکنده است و این خلا را باید با کارهای گروهی برطرف کرد که برخی کشورها انجام داده وموفق هم بودند.

احیای فرهنگ مباحثه در حوزه

معاون سابق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: یکی از ویژگی‌های حوزه، مباحثات طلبگی بود ولی این صفت خوب در حال کمرنگ شدن است و باید آن را احیاء کنیم؛ پلاتینگا در دهه 80 به ایران آمد و بنده در خدمت وی بودم؛ ایشان می‌گفت من یک مقاله‌ای را که می‌نویسم اول در جمع دوستانم می‌خوانیم و آنها اشکالات را می‌گیرند و به تدریج آن را برطرف می‌کنم ولی ما عمدتا مخفی می‌کنیم که البته شاید یکی از دلایل آن بحث کپی رایت باشد. الان مقاله بدون عمق زیاد داریم که پیامدهای منفی زیادی برای دانش در کشور دارد.

جوادی بیان کرد: نکته دیگر اینکه زکات علم، نشر آن است که دو معنا دارد؛ ما با ثروت این کشور درس خوانده‌ایم و باید علم را نشر دهیم و ادای دین بکنیم که معنای سطحی از آن روایت است؛ معنی عمیق‌تر این است که با ارائه دانش، علم انسان زیاد شده و داده‌های وی چکش‌کاری شده و بر دانش انسان افزوده می‌شود؛ بنابراین چقدر بد است که کسی برای یاد دادن حقوق گزاف بطلبد و منت بگذارد زیرا اول خودش را از رشد بیشتر علمی محروم کرده است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: نکته دیگری که باعث رشد علمی و تحقیقی انسان است این است که  به رشد علمی دیگران کمک کرده و زمینه را برای آنها فراهم کنیم و از موفقیت دیگری در علم نهراسیم و خودگذشتگی داشته باشیم و بدانیم همه موفقیت‌ها در عوامل ظاهری مانند درس خواندن و ... نیست بلکه عوامل غیبی خیلی نقش دارد.

جوادی افزود: ما چون قصد داریم با زبان دنیای جدید وارد عرصه‌های تحقیقی شویم بنابراین باید منطق و زبان فرهنگ عربی و انگلیسی را بدانیم، کسی که وارد دنیای جدید می‌شود باید زبان و فرهنگ آن قوم را بداند و این هم صرفا با ترجمه ممکن نیست بلکه ظرافت‌هایی وجود دارد؛ البته چون استعداد انسان محدود است سراغ یک زبان برود.

فروتنی؛ لازمه رشد علمی

وی ادامه داد: مسئله دیگر در این زمینه لزوم فروتنی علمی است، فروتنی علمی باید در ذات انسان ایجاد شود و با ادا درآوردن ممکن نیست، بنابراین باید سعی کنیم دیالوگ علمی را با نهایت فروتنی بپذیریم، البته برخی گفت‌وگوها صرفا تعارفات است که این مصداق گفت‌وگو نیست، حتی وقتی گفت‌وگوی بین‌الادیانی است باز نباید تعارف داشته باشیم، گفت‌وگو یعنی قبول دیگری و فروتنی.

جوادی اظهار کرد: از دیگر تجارب بنده نهراسیدن از مواجهه با دیگران است و از اینکه در کنفرانس‌های مختلف از جمله در کشورهای دیگر شرکت کند، کنفرانسی در دانشگاه آمستردام برگزار شد و کسانی چون پلاتینگا و ... هم در آن حضور داشتند، بنده هم مطلبی در نقد پلاتینگا نوشتم (و البته زبان انگلیسی روان و خوبی هم نداشتم) و شرکت کردم؛ در این کنفرانس با پلاتینگا آشنا شدم و ابتدا هم می‌ترسیدم مطلب را ارائه دهم و حتی تصمیم داشتم برگردم ولی خداوند کمک کرد و بر ترس خود غلبه کردم و بعد از ارائه مطلب، خود او از من سؤالاتی پرسید و گفت که مقاله شما خوب است و کمک کرد تا نقائص مطلب را اصلاح کنم.

جوادی بیان کرد: از موضوعات دیگری که معتقدم باید در آن دقت کنیم تنوع علوم امروزی است بنابراین باید بعد از مدتی که در علوم پایه تحصیل کردیم دنبال علاقه خود برویم و آن را نادیده نگیریم، البته نیاز بیرونی نقش مهمی در انتخاب انسان دارد مثلا پزشکی به خاطر نیاز بیرونی پرمشتری است و گرنه همه علاقه ندارند پزشک شوند ولی باز معتقدم نباید صرفا به بازار توجه داشته باشد و کاملا علاقه خود را نادیده بگیرد.

پرهیز از تشریفات

وی اضافه کرد: از دیگر مواردی که انسان باید در زندگی رعایت کند دسترسی آسان و دور از تشریفات است و عالمان راستین همیشه اینطور بودند و زحمتی برای دیگران نداشتند؛ دسترسی سخت و دم و دستگاه و تشریفات اولا ذهن پژوهشگر را درگیر می‌کند و دوم در ارتباط او حتی با عالمان هم تراز هم گفت‌وگو نمی‌کند و ارتباط با دانشجو و طلبه هم قطع می‌شود. تشریفات یعنی اینکه انسان خود را اسیر یکسری خصوصیات نادرست نکند تا دیگران نتوانند به او نزدیک شوند؛ این نوع خصلت‌ها فضائل اخلاقی انسان را هم دچار خدشه و تخریب می‌کند و قلبی که خراب شود علم هم در آن لانه نخواهد کرد.

معاون فرهنگی سابق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: نمی‌گویم که همه اخلاق بخوانند ولی همه باید اخلاقی تصمیم بگیرند، اخلاق فقط به درد آخرت ما نمی‌خورد و در دنیا هم برای ما مفید است و بقای زیستی ما هم درگرو همین اخلاق است. الان مشکلی که در کشور داریم این است که همه به خود اجازه می‌دهند در برخی موضوعات مانند اخلاق اظهارنظر کنند در صورتی که در مهندسی و پزشکی دخالت نمی‌کنند، در صورتی که اخلاق هم تخصصی است.

وی با طرح این سوال که همه می‌دانیم و می‌گوییم دروغ بد است ولی چرا نمی‌توانیم آن را در ادارات و در سراسر جامعه پیاده کنیم، گفت: چون روش آن را نداریم، اخلاق بنیاد دینی دارد ولی یکطرف آن هم علم است، علم فقط این نیست که فقط هنجاری حرف بزنیم بلکه علمی است که در آن اخلاق و زیست‌شناسی و روان‌شناسی و ... است یعنی به جای اینکه فقط از امانتداری حرف بزنیم باید آن را یاد دهیم.

جوادی تصریح کرد: فلسفه اخلاق و مباحث اخلاقی بیش از حد نیاز در تئوری فربه شده است ولی محققان و عالمان باید بدانند که سهمی هم برای مردم دارند و باید تلاش کنیم که اگر خودمان اخلاقی شده‌ایم دیگران را هم جلو ببریم و از این کار خوشحال شویم. در این شرایط سخت بیشتر از جوانان مراقبت کنیم. البته گاهی ما از منظر شخصی به ترویج اخلاق می‌اندیشیم ولی برخی مواقع از منظر جایگاه حقوقی، در بعد شخصی بهترین راه این است که به الگوهای اخلاقی تبدیل شویم و بتوانیم اخلاقی زندگی کنیم، زندگی اخلاقی مسئله مانند نوری است که آهسته به اطراف هم پراکنده می‌شود.

وی در پایان افزود: این موضوع با حرف زدن هم تحقق نمی‌یابد و نتیجه نمی‌گیریم بلکه در عمل و بسط زندگی اخلاقی فرد باید دیده شود؛ البته اگر جایگاه و سمتی داریم باید از توانمندی خود استفاده کنیم، باید به جای کلی‌گویی وارد میدان شویم و مصادیق را اجرا کنیم و سازمان‌ها و فرایندها را طوری طراحی کنیم که فضایل اخلاقی را رشد بدهد و رذائل را بکاهد.