لازمه تغییر سیمای شهری؛ اصلاح سازوکار زندگی با اولویت یاد خدا و آرامش

به گزارش ایکنا، با توجه به رشد سریع شهرنشینی در کشور که از دهه‌های گذشته آغاز شده است، باید به این موضوع اندیشید که آیا این مقوله با موازین تاریخی و اسلامی این سرزمین هماهنگی دارد یا شهرها بدون در نظر گرفتن شرایط اجتماعی از لحاظ تمدن شهری، که به معماری اصیل ایرانی ـ اسلامی متکی است، بر مبنای سبک‌های غیرایرانی و غیربومی رشد می‌کنند. البته تاریخ این مرز و بوم گواه محکمی در مورد سبک باشکوه ایرانی ـ اسلامی در ایجاد تمدن شهری است، اما متأسفانه طی دهه‌های اخیر و با توسعه‌ای شاید ناهمگون در زمینه گسترش حوزه شهری، شاهد بزرگتر شدن بیش از پیش شهرهای صنعتی و مدرن بدون احتساب مبانی و معماری سنتی و بومی، که الهام‌گرفته از سبک ایرانی ـ اسلامی است، هستیم.

سرعت توسعه ناهمگون شهرهای کشور به ویژه کلان‌شهرهایی مانند تهران، که نزدیک به یک‌پنجم جمعیت کشور را در خود جای داده، باعث غفلت از حفظ سنت‌ها و موجب فراموشی سبک‌های تأثیرگذار ایرانی ـ اسلامی در طراحی و معماری ساختار شهرها شده است.

بدین منظور با سیدامیرحسین گرکانی، رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی، دکترای معماری و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، در مورد بررسی کالبدی شهر ایرانی ـ اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌‌خوانید.

ایکنا ـ برای دستیابی به شهری که توانایی برطرف کردن تمامی نیازهای مادی و معنوی مردم را داشته باشد، چه باید کرد؟

باید پس از آگاهی از نیازهای مادی و معنوی مردم و اولویت‌بندی آنها، توانایی شهرها را در برآوردن آنها سنجید و اقدامات لازم را برای توانمندسازی شهرها انجام داد. چنین فرایندی به بهترین نحو از طریق مشارکت مردم محقق می‌شود؛ چراکه به نیازهای خود و اولویت‌ها بهتر از هرکسی واقف‌اند و در نهایت مهمترین ملاک موفقیت در رفع نیازها، رضایتمندی‌شان است. شرط انجام چنین اقداماتی، وجود تمایل و توانایی نزد مردم و مسئولان مربوطه است. رفع نیازهای مردم باید در اولویت قرار گیرد و مشارکتشان به صورت واقعی به رسمیت شناخته و زمینه‌های لازم برای این امر فراهم شود.

ایکنا ـ طبق تجربه چند صد ساله ایرانیان در معماری شهری، سیمای یک شهر ایرانی ـ اسلامی، که شرایط روز را نیز مد نظر داشته باشد، چه ویژگی‌هایی دارد؟

تحقق شهر ایرانی ـ اسلامی امری در حوزه برنامه‌ریزی است تا کالبدی. سازوکار جاری در شهر باید مطابق با الزامات زندگی مطلوب شکل گرفته باشد و کالبد زمینه‌ای را برای انجام این فعالیت‌ها فراهم می‌کند. اگر به این نحو زندگی بها داده نشود و در زندگی روزمره فرهنگ ایرانی ـ اسلامی جاری نباشد، سیمای کالبدی نمی‌تواند نقشی ایفا کند. به طور مثال حفظ حریم خانواده، در شرایطی که سوداگری در حوزه مسکن رواج دارد و به بهانه شرایط اقتصادی برای افزایش تراکم شهرها و ایجاد واحدهای 20 تا 30 متری برنامه‌ریزی می‌شود، امکان‌پذیر نیست.  

ایکنا ـ با توجه به تفکر مدرن امروزی در ایجاد بافت شهری، آیا می‌توان از تجربیات گذشتگان در ایجاد بنای شهری امروز بهره برد؟

قطعاً آموختن از گذشتگان ضروری است؛ چه تجارب موفق و چه ناموفق. برخی مسائل امروزی ناشی از بی‌توجهی به الزامات زیست‌محیطی است. بسیاری از مشکلاتی که در حوزه شهرنشینی و شهرسازی امروزی وجود دارد نیز ناشی از همین مورد است. در گذشته مردمان این سرزمین با امکانات محدود راه حل‌هایی را برای غلبه بر این مسائل اندیشیده بودند که به مرور زمان غنی‌تر شد و به دوره‌های جدیدتر رسید و راهکارهای قابلی بود که متأسفانه به راحتی کنار گذاشته شد. مسئله آب یکی از این موضوعات است. سنجش مستمر تجارب مشابه گذشته نیز بسیار اهمیت دارد و جلوی تکرار اشتباهات را می‌گیرد. 

ایکنا ـ آیا سیمای شهری امروز حس آرامش و به یاد خدا بودن را به جامعه منتقل می‌کند؟

این موضوع بیشتر درونی و متأثر از آموزش و جریانات زندگی روزمره است. سیمای شهری تابعی از این جریانات محسوب می‌شود. وقتی تغییر دستوری سیمای شهری مطابق با واقعیات جامعه و تمایلات افراد نباشد، نتیجه‌ای جز ظاهرسازی و ترویج دورویی ندارد. اصلاح سازوکار زندگی به شکلی که در آن آرامش مردم و یاد خدا در اولویت قرار گیرد، به مرور موجب تغییر سیمای شهری نیز خواهد شد. بنابراین، اگر سازوکار زندگی اصلاح شود، منجر به دستیابی به سیمای شهری مطلوب خواهد شد.

ایکنا ـ با توجه به توضیحاتی که ارائه دادید، دلیل انبساط خاطر مردم از مشاهده سیمای شهرهای قدیمی ایران در چیست؟

البته این امر عمومیت ندارد و باید منظور از سیمای شهرهای قدیمی نیز روشن باشد. آنچه با عنوان آرامش از آن یاد می‌کنیم، با دارا بودن ضرباهنگ کند تغییرات، در گذشته با دشواری‌هایی همراه بود که افراد آشنا با این مقوله با یادآوری آن احساس خوشایندی پیدا نمی‌کنند. از سوی دیگر برخی بافت‌های شهری مرمت‌شده امروز، که با هدف جذب گردشگران آراسته شده‌اند، هرگز در زمان جاری بودن زندگی واقعی، چنین شرایطی نداشتند، اما به ‌طور کلی احساس رضایت خاطر می‌تواند ناشی از یادآوری خاطرات خوش گذشته یا جریان یک زندگی فرضی با سازوکار انسانی و طبیعی باشد که به فضاهای مورد نیاز آن در کالبد بها داده شده و مطابق با مقتضیات آن آراسته شده است.

ایکنا ـ امکان تحقق سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی در معماری شهری کشور تا چه میزان وجود دارد؟

بله، این امر کاملاً تحقق‌پذیر است، مشروط بر اینکه سیاستگذاری‌های کلان در بخش‌های مختلف به طور منسجم به سمت تحقق سازوکار زندگی ایرانی ـ اسلامی(با احترام به شیوه‌های زندگی و خرده‌فرهنگ‌های زنده در سکونت‌گاه‌های این سرزمین) پیش رود.