کتاب«بازارهای مشتقه؛ مهندسی مالی و مدیریت ریسک» منتشر شد

به گزارش ایکنا، کتاب «بازارهای مشتقه؛ مهندسی مالی و مدیریت ریسک» اثر رابرت ال. مک دانلد به همت محمدرضا رستمی، فریده ولی‌زاده و جعفر کمری ترجمه و از سوی سازمان سمت با قیمت 154 هزار تومان منتشر شد.

حسین عبده تبریزی در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته آورده است: «با آنکه دویست سال از تشکیل بازارهای مشتقه می‌گذرد، اما در دو دهۀ اخیر سرمایه‌گذاران به این بازارها توجه و اقبال بیشتری نشان داده‌اند و این در پیِ بی‌ثباتی نظام‌های مالی، جهانی‌شدن، و عدم اطمینان قانونی پیش آمده است. مشتقه‌ها ابزارهایی نوین و بسیار پیچیده در سبد دارایی سرمایه‌گذاران‌اند که بازار جهانی بسیار گسترده‌ای دارند و در دو دهۀ اخیر این بازار در کشورهای پیشرفته، و همچنین اقتصادهای نوظهور رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است. مشتقه‌ها از دو منظر سرمایه‌گذاران و اقتصاد ملی حائز اهمیت‌اند: 1) سرمایه‌گذار با استفاده از مشتقه ریسک خود را کاهش می‌دهد و سبد سرمایه‌گذاری خود را متنوع می‌کند؛ 2) از سوی دیگر تنوع سرمایه‌گذاری با ابزارهای مشتقه در سطح جهانی پاسخی به تورم یا انقباض پولی است.

شکل‌گیری مشتقات از بزرگ‌ترین تحولات مالی پس از انقلاب صنعتی به‌ویژه در 20 سال اخیر است که به مدیریت ریسک بازار کمک شایانی نموده است. امروزه «ریسک‌پناهی» بخشی غیر قابل اجتناب از تجارت جهانی و بازار سرمایه است. «ریسک‌پناهی پویا» که به معنای شکل‌دادن و کنترل دائم سبد سرمایه‌گذاری است، چیزی نیست که در مدیریت سبد دارایی‌ها بتوان از آن چشم‌پوشی کرد.»

وی در ادامه می‌نویسد: «در ایران بازار مشتقات چندان گسترش نیافته است: موارد انتشار اوراق مشتقه محدود است؛ از اختیار تبعی برای عرضۀ سهام به‌طور گسترده استفاده می‌شود؛ انتشار اوراق بهادار به پشتوانۀ مطالبات رهنی در سطح محدودی انجام شده است؛ و در بازار سکه و زعفران نیز از قراردادهای آتی استفاده می‌گردد. حتی از همین موارد هم چندان استقبال نمی‌شود. بنابراین، می‌توان گفت بازار سرمایۀ ایران از مزیت‌های متعدد مشتقات برای پوشش ریسک استفادۀ شایانی نکرده است، برای مثال به دلیل نرخ بالای تورم هرگز نتوانسته‌ایم بازار آتی یا اختیار معاملۀ ارز را تعریف کنیم. این حوزه نیاز زیادی به کار، تحقیق و اجرا دارد.»

عبده تبریزی درباره وضعیت بازارهای مشتقه در ایران یادآوری می‌کند: «در سال‌های پیش رو، بدون شک بنگاه‌های بزرگ ایرانی بانک‌ها را ظرف مناسبی برای سرمایه‌گذاری و تأمین مالی خود نمی‌یابند و به سمت بازار سرمایه خواهند رفت. از این‌رو، این بنگاه‌ها استفاده از مشتقات را برای ادارۀ ریسک اقتصاد کلان فعالیت‌های خود ضروری می‌یابند. مدیران این بنگاه‌ها که در آینده از مشتقات استفادۀ بیشتری خواهند کرد، به‌ویژه در حیطۀ ارز و نرخ سود، باید با محصولات مشتقه کاملاً آشنا شوند.

قابل پیش‌بینی است که شرکت‌های مالی نیز به‌طور گسترده در بازار مشتقات شرکت کنند. آن‌ها باید از همان آغاز کار بدانند که چگونه مشتقات می‌توانند به بازار سرمایه صدمه بزنند؛ از این‌رو باید از بُعدهای منفی آن اجتناب کرد تا بتوان مشتقات را به‌درستی در خدمت کنترل ریسک و توسعۀ بازار قرار داد.»

 عبده تبریزی درباره فواید و مضرات بازارهای مشتقه نیز آورده است: «باید دربارۀ ابزارهای مشتقه قضاوتی عادلانه داشت؛ حتی در بحران ۲۰۰۸ که «سوآپ نکول اعتباری» نقش عمده‌ای در تحرکات سفته‌بازانه و عمیق‌کردن بحران داشت و ریسک سیستمیک بازار را شعله‌ور کرد، مشتقات دیگر مثل سوآپ نرخ بهره و سوآپ نرخ ارز در گسترش بحران هیچ نقشی نداشتند و حتی تا حدی به کنترل بحران کمک کردند. بنابراین، همه چیز بستگی به این دارد که چگونه به‌درستی از مشتقات به‌ویژه در مدیریت ریسک استفاده شود.

پس، با اینکه مشتقه‌ها بازارهای کارآمدتری را برای دارایی‌های مبنا ایجاد می‌کنند اما در عین حال ظرفیت بر هم زدن سازوکار بازارها را نیز دارند، چون مشتقات امکانات بیشتری را برای اتخاذ مواضع سفته‌بازانه در بازار در اختیار می‌گذارند. دلیل اصلی نگرانی دربارۀ بازار مشتقات این است که به‌راحتی می‌توان اوراق را زیر قیمت نگاه داشت؛ یعنی دست‌کاری قیمت در بازار مشتقات ساده‌تر از بازار دارایی‌های مبناست. مشتقات به لحاظ اثر اهرمی، به‌سادگی حجم را گسترش می‌دهند و با حجم بالا ساده‌تر به ابزار سفته‌بازی بدل می‌شوند. البته، در سمت مثبت ماجرا همین تأثیر اهرمی است که سبب حمایت مشتقات از معاملات کلان می‌شود. توان اهرمی مشتقات، شمشیری دولبه است. در نهایت بزرگ‌ترین خطری که مشتقات ایجاد می‌کنند، پیوندزدن و همبسته‌کردن بازارها به یکدیگر است؛ ارتباطی که بین بازارها ایجاد می‌کنند باعث می‌شود یک رویداد خارج از کنترل، به‌سادگی به بحران مالی عمده‌ای تبدیل شود چون ارتباط بازارها و امکان سرایت را افزایش می‌دهند.»

وی درباره این کتاب نیز توضیح می‌دهد: « کتاب‌های ابزار مشتقه باید بتوانند به ما کمک کنند تا تدابیر و سیاست‌هایی را که باید در این حوزه اتخاذ کنیم، به‌درستی و به‌وضوح بشناسیم. جهان در مجموع از بازارهای مشتقه بهره برده هرچند مصائب آن را نیز تحمل کرده است. اینکه در ایران چگونه از مشتقات استفاده کنیم وابسته به این است که چقدر خوب آن‌ها را بفهمیم و چگونه از آن‌ها استفادۀ کارآمد داشته باشیم، نه اینکه آن را صرفاً ابزار سفته‌بازی کنیم.»

نویسنده در پیشگفتار این اثر آورده است: «علوم نوین مالی و بازارهای آن را بدون آگاهی از مشتقات نمی‌توان به‌خوبی درک کرد. در این کتاب تلاش شده است تا ابزارهای مشتقه موجود معرفی شوند تا شما با نحوۀ استفاده از آن‌ها آشنا شوید، نحوۀ قیمت‌گذاری آن‌ها را بدانید و دریابید که چگونه ابزارها و مفاهیم پایۀ مشتقات در علوم مالی مفید واقع می‌شوند.

مشتقات بی‌شک موضوعی تحلیلی است اما در این کتاب تلاش شده است تا خواننده به توانایی درک فرمول‌ها دست یابد. فرض بر این است که خواننده مفاهیم اولیۀ مالی از قبیل ارزش فعلی، و مفاهیم آماری مقدماتی مثل میانگین و انحراف معیار را می‌داند. کوشیده‌ام کتاب برای خوانندگانی با پیش‌زمینه و تجارب مختلف مفید باشد، از این‌رو از سطوح مختلف ریاضی بهره برده‌ام. از محاسبات ارزش فعلی در فصل‌های اول تا نهم استفاده شده و تقریباً از دیفرانسیل و انتگرال در هیچ بخشی از کتاب استفاده نشده است.»

کتاب شامل پنج بخش به‌علاوۀ پیوست‌هاست. در بخش اول مفاهیم پایه‌ای مشتقات معرفی می‌شود: فصل اول: قراردادهای فرارو و اختیارات خریدوفروش؛ فصل دوم و سوم: بررسی ابزارهای اولیه و برخی راهبردهای سرمایه‌گذاری و هج‌کردن، فصل چهارم: استفاده از مشتقات به‌منزلۀ ابزار مدیریت ریسک و علت اهمیت شرکت‌ها به مدیریت ریسک. این فصل‌ها بر درک قراردادها و راهبردها متمرکز است نه بر قیمت‌گذاری.

در بخش دوم به بررسی قیمت‌گذاری قراردادهای آتی، قراردادهای فرارو و قراردادهای سوآپ پرداخته می‌شود. طبق این قراردادها شما متعهد به خرید یک دارایی با قیمتی ازپیش‌تعیین‌شده در آینده هستید. قیمت ازپیش‌تعیین‌شده چیست و چگونه تعیین می‌شود؟ در فصل پنجم به این قراردادها پرداخته می‌شود. در فصل ششم مباحث مرتبط با کالاهای اساسی بیان می‌شود و در فصل هفتم نگاهی به اوراق قرضه و قراردادهای فرارو نرخ بهره انداخته می‌شود. در فصل هشتم نشان داده می‌شود که قیمت قرارداد سوآپ چگونه می‌تواند از قیمت‌های قراردادهای فرارو مشتق شود.

در بخش سوم به مطالعه قیمت‌گذاری اختیار پرداخته می‌شود. در فصل نهم قبل از بیان سازوکارهای قیمت‌گذاری اختیار، مطالبی دربارۀ اختیارات ارائه می‌شود. در فصل‌های دهم و یازدهم مدل قیمت‌گذاری دوجمله‌ای اختیار بیان می‌شود و در فصل دوازدهم فرمول بلک­ شولز و نمادهای یونانی اختیار معامله مطرح می‌شود. در فصل سیزدهم به هج‌کردن و قیمت‌گذاری و همچنین به دلتا­ هج‌کردن که سازوکار مورد استفادۀ بازارسازها برای مدیریت ریسک موضع معاملاتی اختیار است، اشاره می‌شود. در فصل چهاردهم به تعدادی از اختیارات نامتعارف از قبیل آسیایی، آستانه‌ای، مرکب و ارزی پرداخته خواهد شد.

گزارش از خداداد خادم