پرسش محفوظات در حفظ معجزه می‌کند/ مرحله‌ «تثبیت» نداریم

فاطمه افشار ایرانی، عضو شورای آموزش مهد قرآن کریم استان قزوین، در گفت‌وگو با ایکنا از قزوین اظهار کرد: در مورد روش حفظ باید بگوییم که حفظ قرآن چند تعریف دارد نخست آنکه حفظ می‌تواند به‌صورت ترتیبی، موضوعی و یا سوره‌محور باشد که در حفظ ترتیبی فرد از جزء یک تا ۳۰ قرآن را حفظ می‌کند، در حفظ موضوعی نیز موضوعات خاصی را به‌عنوان محور حفظ قرار می‌دهد و آیات مرتبط را حفظ می‌کند و حفظ سوره‌محور نیز سوره‌هایی که انس بیشتری دارد را حفظ می‌کند.

وی ادامه داد: حفظ قرآن کریم اصول خاص و روش ثابت و یکسان دارد؛ اگر کسی می‌خواهد حفظ موفقی داشته باشد باید از این مسیر عبور کند که هشت مرحله است. اگر علاقه‌مندان این مراحل را طی کنند به حفظ مطلوب خواهند رسید.

عضو شورای آموزش مهد قرآن کریم استان قزوین تصریح کرد: یک تعریف تکنیکی و فنی از حفظ داریم و آن این است که حفظ قرآن قله‌ای دارد؛ به لحاظ فنی انتظار از یک حافظ قرآن این است که در درجه اول آنچه را که می‌خواند بداند چیست و با معانی آیات مأنوس باشد. یک حافظ قرآن کریم همیشه باید به محفوظات خود مسلط باشد و آمادگی پاسخگویی به همه محفوظاتش را داشته باشد، اگر کسی می‌گوید حافظ پنج جز قرآن کریم است وقتی بدون مقدمه از او پرسش می‌کنند نباید بگوید که فرصتی برای مرور نیاز دارد و در لحظه پرسش بدون معطلی پاسخ سؤال را بدهد.

تلاوت با لحن و تجوید زیبا

افشار ایرانی بیان کرد: سومین انتظاری که از یک حافظ می‌رود این است که با لحن و تجوید خوب قرآن کریم را تلاوت کنند. برای هر چیزی زینتی است و برای قرآن صدای نیکوست و از یک حافظ این انتظار می‌رود قرآن را با صدا و تجوید خوب تلاوت کند تا دلنشینی آیات را مضاعف کند.

وی تشریح کرد: یک حافظ برای رسیدن به سه هدف ذکر شده، باید هفت تا هشت مرحله حفظ را طی کند. مرحله نخست مطالعه ترجمه آیات است اما برخی از دوستانی که در این سال‌ها کار کردیم می‌گویند مرحله یک ضرورتی ندارد. اما حافظانی که قصد حفظ آیات را دارند باید در ابتدا معانی آیات را مطالعه کرده باشند و اگر تفسیر آیات را هم بخوانند عالی است اما ترجمه واجب است چون باید بدانند آیه‌ای را که حفظ می‌کنند چه می‌خواهد بگوید.

عضو شورای آموزش مهد قرآن کریم اشاره کرد: مرحله دوم که برای حفظ قرآن باید طی کنند و جزو مراحل اصلی حفظ کردن است این است که ترتیل آیاتی که قصد حفظ آن را دارند را گوش کنند تا مقدمه‌ای برای حفظ باشد. مرحله سوم نیز یکی از مراحل اصلی شروع حفظ جدید است، حفظ را باید در سه گام «تقطیع و تکرار»، «پیوند قطعات و آیات»، «تکمیل و تحویل» انجام دهند. «تقطیع» یعنی آیه‌ای که می‌خواهیم حفظ کنیم را یکجا حفظ نکنیم به قطعات کوچک‌تر تقسیم کنیم. در مرحله بعد آیات را پیوند داده و آن را برای کسی بخوانیم و تحویل دهیم.

انتقال محفوظات به حافظه بلندمدت

وی توضیح داد: مرحله چهارم گردنه حفظ کردن است که شامل مرور حداقل ۱۰ درس جدید می‌شود، اگر در این مرحله کوتاهی کنیم به قله حفظ نخواهیم رسید، اغلب حفاظ که به قله حفظ نمی‌رسند نتیجه عمل نکردن به این مرحله است بنابراین حافظان باید در طول روز ۱۰ درس آخر را مرور کنند. توصیه می‌کنیم متوسط ۲۰ درس را مرور کنند؛ برای مثال وقتی حافظی روزی یک آیه را حفظ می‌کند تا ۲۰ روز هر روز ۲۰ آیه آخری را که حفظ کرده مرور کند تا محفوظات انجام شده به مرور و در طول این ایام از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه میان‌مدت و سپس به حافظه بلندمدت منتقل شود تا به‌صورت کامل در حافظه حافظ قرآن کریم جای گیرد.

افشار ایرانی با تأکید بر اینکه کلمه‌ای به‌ عنوان «تثبیت» را برای هیچ از مراحل حفظ درنظر نمی‌گیریم، اضافه می‌کند: اگر مرحله چهارم به درستی انجام شود تثبیت صورت گرفته و محفوظات به حافظه بلندمدت منتقل خواهد شد.

وی تصریح کرد: مرحله پنجم دوره محفوظات قبل از ۲۰ درس است؛ یکی از مراحل مهمی که در آن باید یک قاعده را رعایت کنیم این است که باید کل محفوظات یک حافظ در بازه زمانی سه تا ۱۰ روز مرور شود. اگر کل محفوظات ۱۰ جز باشد باید در فاصله سه تا ۱۰ روز مرور کنیم در این صورت حافظ در یک ماه سه بار محفوظات خود را مرور خواهد کرد.

عضو شورای آموزش مهد قرآن کریم تشریح کرد: مرحله ششم مباحثه است و یکی از مراحل مهم حفظ محسوب می‌شود؛ حافظ خوب حافظی است که محفوظات خود را تحویل دهد که این امر انواع مختلف دارد؛ یک مدل این است که آیه به آیه یا صفحه به صفحه بخواند؛ به‌عنوان تجربه شخصی بهترین روش در مباحثه پرسش است و حافظان محفوظات را از هم بپرسند. مباحثه در رده کودکان خوب جواب می‌دهد. این مرحله در حفظ افراد معجزه می‌کند، وقتی در معرض پرسش باشیم اشکالات حفظ مشخص خواهد شد، حافظان باید حداقل سه روز در هفته این کار را انجام دهند تا به قله دست پیدا کنند.

اشکالات را شناسایی کنیم

وی افزود: مرحله هفتم آخرین مرحله بوده و رفع اشکالات است. زمانی که حفظ می‌کنیم شاید حفظ اولیه ضعیف باشد و اشکالات را شناسایی کنیم و در طول مرورها برطرف کنیم تا به‌عنوان اشکال ثابت نماند.

افشار ایرانی خاطرنشان کرد: برخی از افراد مرحله‌ای را به‌عنوان گام هشتم مطرح می‌کند که طی آن حافظان محفوظات خود را می‌نویسند؛ بنده به‌شخصه روی این مرحله تأکید نمی‌کنم چون شخصیت افراد متفاوت است؛ برخی‌ها با نوشتن محفوظات را به کاغذ منتقل می‌کنند و در ذهن نمی‌ماند و عده‌ای هم اگر ننویسند در ذهنشان ماندگار نخواهد شد بنابراین اجرای این مرحله با توجه به شخصیت افراد توصیه می‌شود.

وی یادآور شد: مراجعاتی داریم که مادران از ۲.۵ سال می‌خواهند فرزندشان حفظ قرآن کریم را شروع کند، طبق روایات برای بچه‌ها نباید زیر ۷ سال آموزش داشته باشیم؛ اگر مورد استثنایی مثل محمدحسین طباطبایی باشد بحث فرق دارد. حفظ قرآن کریم را برای کودکان بالای هفت سال توصیه می‌کنیم و برای کودکان نیز بهتر است از سوره‌های کوچک و نکات اخلاقی شروع کنیم. البته باید بگویم که تأکیدی نداریم که بچه‌ها حفظ ترتیبی انجام دهند.

عضو شورای آموزش مهد قرآن کریم تصریح کرد: بعضی‌ها می‌گویند ترجمه و مفاهیم برای بچه‌ها لازم نیست برای مثال در حفظ سوره‌های کوچک مانند توحید از ترجمه‌هایی مثل ترجمه ملکی استفاده کنیم که قرآن را به زبان ساده بیان کرده است و برای کودکان و نوجوانان می‌تواند جذاب باشد.

افشار ایرانی در پایان با تأکید بر اینکه انتظار می‌رود یک حافظ قرآن کریم عامل به قرآن باشد، بیان کرد: حافظ خوب بودن ارتباطی به رده سنی ندارد و این هنر مربی است که مفاهیم را چگونه منتقل کند، اگر با بچه‌ها کار می‌کند با بازی و سرگرمی آیات را بیاموزند؛ کتبی تدوین شده که در آن آمده است برای آموزش آیه مدنظر چه بازی را با کودک انجام دهند تا مفاهیم را منتقل کنند.