تفاوت بین موسیقی تلاوت با اجرای نغمات موسیقی در تلاوت

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشستی با حضور احمد ابوالقاسمی، و غلامرضا شاه‌میوه اصفهانی، از قاریان و داوران بین‌المللی قرآن شب گذشته، 26 بهمن‌ماه به صورت لایو اینستاگرامی از طریق صفحه احسن‌الحدیث به نشانی ahsanolhadith_ir برگزار و پخش شد. سیدیوسف درود، مدرس قرآن، اقدام به پرسش‌هایی پیرامون مباحث تلاوت کرد که در ادامه می‌خوانید:

درود: به نظرتان روش سنتی و جدید یا همان علمی و کلاسیک در آموزش صوت و لحن چه تفاوت‌هایی دارند؟

شاه‌میوه: معلمی، یک بحث مجزا از سایر رشته ‌است، ما قاری‌های خوبی داریم که هیچ‌گاه معلم‌های خوبی نشدند و معلم‌های خوبی نیز داریم که هیچ وقت قاری‌های در سطح بالایی نشدند. البته جمع این دو هم اتفاق افتاده از جمله استاد ابوالقاسمی، دوستانی که می‌خواهند در این دوره شرکت کنند بدانند عشق به معلمی ویژگی اول است.

موضوع بعدی این است که افراد برای اینکه معلم خوبی در بخش صوت و لحن باشند، باید یکسری مقدمات را داشته باشند از جمله اینکه با مفاهیم اولیه و پایه به خصوص در حوزه سبک‌شناسی آشنا باشند، چون با سلایق مختلف در آموزش مواجه هستیم و افرادی که هم شرکت می‌کنند تمایلات متفاوتی دارند و به سبک‌های مختلفی علاقه دارند.

دیگر اینکه توانمندی راهنمایی شاگردان را داشته باشند، برخی ذاتاً این توانایی را دارند و برخی دیگر نیز ندارند، در مجموع برای اینکه یک نفر چه به سبک کلاسیک و چه علمی بخواهد کار کند باید این ویژگی‌ها را داشته باشد، من برای تسریع در فرایند رسیدن به معلمی صوت و لحن، دوره‌ها را بیشتر از کلاس‌های سنتی می‌پسندم« چون معمولاً در شیوه‌های سنتی زمان طولانی‌تری طی می‌شود.

اصل موضوع میزان پرده‌های صوتی متعلم است

ابوالقاسمی: علاوه بر اینکه استاد باید سبک‌ها را بشناسد حتی به نظرم هیچ گرایشی نیز نباید به سبک‌ها داشته باشد، از طرف دیگر باید متعلمین خود و استعدادهای آن‌ها را نیز بشناسد و این دو را به هم وصل کند، به نظرم مهم‌ترین اتفاق در آموزش صوت و لحن همین تشخیص است. در جلسات سنتی گاهی اساتید خیلی خوب راهنمایی می‌کنند ولی گاهی نیز دیده‌ام که دست به آزمون و خطا می‌زنند، باید ارزیابی قاطعی از صدا شود، حتی در میزان توانمندی ذهنی افراد نیز حرف دارم، به عنوان مثال گاهی قاری عمل‌های موسیقایی را در یک زمان کوتاه اجرا می‌کند، سرعت ذهن و روحیه جسارت نیز باید در نظر گرفته شود، البته اصل موضوع همان میزان پرده‌های صوتی است که در یک متعلم وجود دارد.

درود: یعنی به نظر شما در آموزش صوت و لحن امکان دارد استاد با ارزیابی غلط، متعلم را از هدف دور کند؟

ابوالقاسمی: یک فروشگاه بزرگ لباس را در نظر بگیرید که یک نفر فروشنده است و دقیقاً می‌داند که تمام لباس‌هایی که در فروشگاه دارد چیست، به شما نگاه کند می‌تواند تشخیص دهد که چه لباسی مناسب شما است، این فرد واسطه بین شخص و محصول می‌شود، معلم حرفه‌ای نیز همین است، تمام ابعاد تلاوت‌ها را می‌شناسد و وقتی یک نوجوان و جوانی می‌آید او را ارزیابی می‌کند و به او نسخه‌ای می‌دهد.

مثلاً کسی را می‌بینم که بم و اوج خیلی خوبی دارد چون اُکتاو خیلی خوبی دارد، من به او پیشنهادهای زیادی می‌دهم، یک نفر می‌آید که اصلاً بم ندارد  و او را در راه دیگری هدایت می‌کنم.

برای هر انسانی، یک محدوده طلایی در صدا وجود دارد

شاه‌میوه: مثال فروشگاه بسیار مثال خوبی بود، بعضی از معلم‌ها آنقدر به روحیات و صوت شاگردشان نزدیک می‌شوند که می‌توانند پیشنهاد دهند که اگر تو این کار را کنی پیشرفت می‌کنی، دوستان معلم صوت و لحن توجه کنند که برای هر انسانی یک گستره یا محدوده طلایی در صدایش وجود دارد که بهترین جای صدای اوست، ممکن است که این فرد بتواند به بعضی از نت‌های بالاتر از محدوده صدای خود اشاره کند، اما این در حد اشاره است و نمی‌تواند در آنجا مانور داشته باشد، خیلی مهم است که یک نفر بتواند این را تشخیص دهد.

ابوالقاسمی: در دوره‌های کوتاه‌مدت مثلاً دوساله همه اینها را می‌توان در نظر گرفت و پکیج کاملی را برای متعلمان طراحی کرد.

درود: واقعاً یک فرد می‌تواند در طول دو سال خودش را به سطح قرائت مطلوبی برساند؟

ابوالقاسمی: منظورمان کسانی است که استعداد دارند، بله آن‌ها بیشتر از دو سال نیاز ندارند، البته با مدل آموزشگاهی یعنی مثلاً سه جلسه در هفته.

درود: در کشورهای موفق در قرائت قرآن مثلاً در مصر چگونه عمل می‌شود؟

شاه‌میوه: در کشور مصر تا قبل از اینکه عصر ارتباطات باشد، به همان روش سنتی اول حفط را در مکتب‌خانه‌ها انجام می‌دادند و بعد اگر کسی دارای صدای خوبی بود به جاهای دیگر برای یادگیری قرائت هدایت می‌شد؛ اما در حدود 10 سال قبل شبکه‌ای تلویزیونی در مصر افتتاح شد که کار آن برگزاری مسابقات قرآن و آموزش بود، که در آن از متد آموزشی جدید استفاده می‌کنند، آن‌ها نیز از روش‌های ما در ایران استفاده می‌کنند، دیگر دوران قدیم که یک نفر به صورت سنتی نزد یک استاد خصوصی کار کند، تمام شده، الان دیگر آنجا اینطور نیست.

تا یک دهه پیش سواد عمومی صوت و لحن در معلمان قرآن متوسط رو به پایین بود، اساتید خوبی داشتیم اما آموزش‌ها خیلی کلاسه‌بندی شده نبود، از یک دهه قبل جوانانی تربیت شدند و جلسات خیلی خوبی در این رابطه وجود داشت، کارهایی هم که در مؤسسه احسن‌الحدیث  تهران می‌شود در ادامه همان روند است. به طور خوشبینانه شاید 100 نفر معلم صوت و لحن نداشته باشیم که همان‌ها هم خیلی تخصصی نیستند.

درود: فضای مجازی می‌تواند کیفیت لازم را برای معلمی ایجاد کند؟

ابوالقاسمی: کار معلمی سخت است و خوشبختانه منابع زیاد است که به وسیله آن‌ها می‌توانند خیلی خوب اطلاعات اولیه را کسب کنند و به همین دلیل باید دوره، یک آزمون ورودی داشته باشد.

شاه‌میوه: این قضیه که به صورت مجازی در خدمت دوستان هستیم دو مزیت دارد، یکی بحث مسیرها و راه‌های دور است که این قضیه را تسهیل می‌کند و یکی هم این بحث است که در حال حاضر کم‌هزینه‌ترین روش همین است،  اما یک ایرادی دارد و آن اینکه افرادی که از دل این دوره‌ها بیرون می‌آیند ممکن است چون حضوری نبوده و آموزش سینه به سینه نبوده، نواقصی در کار ایجاد شود، به نظرم هر چند ماه یک بار باید به صورت حضوری برای رفع اشکال نزد اساتید بروند، این بخش قضیه را باید خود دوستان همت کنند.

ابوالقاسمی: چون تربیت معلم مهم است می‌تواند تلفیقی از این دو باشد و هر هفته نیز یک جلسه حضوری حدود شش ساعته داشته باشیم.

درود: چهل و سه سال از انقلاب اسلامی می‌گذرد، حال و هوای قرآنی کشور چطور است؟ چه قسمت‌هایی بهتر شده و چه قسمت‌هایی دچار ضعف است؟

شاه‌میوه: به برکت انقلاب اسلامی در بسیاری از حوزه‌ها پیشرفت‌های خیلی خوبی داشته‌ایم، هر چند هنوز قانع نشده و راضی نیستیم، قاری‌های بسیار خوبی را داریم که هم پای قاریان مصری هستند و حتی از آن‌ها بیشتر هم استقبال می‌شود، قاری‌های ما دائماً به کشورهای مختلف دعوت می‌شوند، پس انقلاب اسلامی خیلی در بحث پیشرفت‌های قرآنی نقش داشته منتهی همیشه افراط و تفریط‌هایی داریم، یکی از آسیب‌های جدی ما این است که شخص هنوز نمی‌تواند قرآن صحیح بخواند اما مدعی داوری در مسابقات کشوری است و در صفحات مجازی اقدام به آموزش می‌کند.

بین موسیقی تلاوت با اجرای نغمات موسیقی در تلاوت تفاوت است

یا بعضی از قاریان ما از اصالت فاصله گرفته‌اند، بین موسیقی تلاوت با اجرای نغمات موسیقی در تلاوت تفاوت است. موسیقی تلاوت درست است که مبتنی بر مقامات عربی است، اما برگرفته از آهنگ درونی آیات است و اساس بداهه‌خوانی تلاوت همین است، یعنی نمی‌توانید فرمت ثابتی از یک مقام را در همه آیات اجرا کنید، پس آن چیزی که باید با تجوید هماهنگ شود، نغمات هستند نه اینکه تجوید را در استخدام نغماتی که در ذهنمان داریم به کار بگیریم.

درود: بحث معنامحوری در تلاوت چندی است که مطرح شده است. چطور ایرانی‌ها که کمتر با معانی قرآن آشنا هستند می‌توانند به ضرباهنگ آیات پی ببرند؟

شاه‌میوه: متأسفانه ابعاد قرائت معنامحور هنوز کاملاً تبیین نشده اما با توجه به الگوهایی که داریم یک شمای کلی از بحث معنامحوری می‌توانیم ترسیم کنیم، عیار توجه به معنا در برخی قاریان بسیار زیاد و کاملاً بارز است، اگر یک شنونده حرفه‌ای باشید لذت بیشتری می‌برید، یک شنونده عامی که خیلی برداشت عمیقی از معنا ندارد، شاید خیلی لذتی از این تلاوت نبرد.

یک مسئله دیگر اینکه بحث خشوع در تلاوت را باید از این نوع قرائت جدا کرد، با اینکه خشوع لذت معنوی را در شنونده ایجاد می‌کند، بعضی از قاریان ما از نغماتی استفاده می‌کنند که حتی اطرافیان می‌خندند، در کجای آن خشوع است؟ می‌توان فهمید که یک قاری در حین خواندن به معنا توجه دارد یا ندارد.

ابوالقاسمی: بخش عمده‌ای از معنامحوری در صدا اتفاق می‌افتد، حتی در موضوع معنامحوری می‌توان در نظر گرفت که آیا صدای این شخص با مفهوم آیات هماهنگی دارد یا نه؟

درود: پس جدا از تکنیک‌ها قاری باید به مفاهیم آیات آشنا باشد؟

شاه‌میوه: وقتی می‌خواهید سرود حماسی بخوانید باید با صدای پرقدرت و بالا بخوانید و از حجم کامل صدا استفاده کنید، بنا بر این صوت می‌تواند بسیار در مفاهیم نقش داشته باشد، مثلاً در جایی که خطاب یک نفر به خداوند است، باید خشوع در صدا باشد.