رسالت معنوی حافظان سلامتی

ندا هاشمی‌پور موسوی، هماتولوژیست و مدیکال انکولوژیست برای تبیین ضرورت توجه به اخلاق پزشکی یادداشتی با عنوان «رسالت معنوی حافظان سلامتی» نوشته و در اختیار ایکنا قرار داده است که در ادامه می‌خوانید:

«سلامتی، نعمت بزرگی است که هیچ‌چیز لذت‌بخشی با آن برابری نمی‌کند و داشتن و نگهداری از آن، آرزوی هر انسانی است؛ بنابراین، علم پزشکی به‌عنوان حافظ این سلامتی، برترین صناعات به شمار می‌رود. در حقیقت، پزشکی، حرفه‌ای است که با حیات انسان‌ها که برترین و ارزشمندترین دارایی آن‌هاست، ارتباط دارد. از همین رو، مسئولیت و وظیفه پزشکان به‌مراتب سنگین است و ایجاب می‌کند که حافظان سلامتی ویژگی‌های خاصی داشته باشند.

همواره باید به یاد داشت که پزشکی، یک رسالت معنوی است، نه یک حرفه مادی. از دیدگاه مردم و بیماران، پزشکان موفق، آن‌هایی هستند که بیشترین آمار شفابخشی را دارند، نه بیشترین ارقام درآمد. همدلی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک پزشک خوب است لذا تأکید می‌شود که ناتوانی در همدلی و در نتیجه بی‌توجهی، بی‌دقتی و کوتاهی در ارائه خدمات پزشکی کامل و کافی و به‌موقع به بیماران، اکثر موارد شکایات پزشکی را تشکیل می‌دهند که در بسیاری از موارد، امکان حل شکایات و ادعا‌های بیماران و همراهان ایشان با همدلی، همدردی، تواضع و جبران مادی، وجود دارد.

اگر پزشکان عامل شفابخشی الهی به بیماران هستند، باید جایگاه و شایستگی چنین مرتبه اخلاقی و معنوی را همواره حفظ کنند. شاغلان حرفه پزشکی در طول تاریخ همواره پرچم‌داران اخلاق حرفه‌ای و الهام‌بخش توسعه اخلاقی جوامع بشری بودند. هنجار‌های اخلاق حرفه‌ای پزشکی، طی هزاران سال در بستر تاریخ و در اسناد تاریخی فراوان از جمله در سوگندنامه‌های پزشکی، بالیده و تکامل‌یافته‌اند؛ سوگندنامه‌هایی که طی سده‌های متمادی، پرآوازه‌ترین نوشتار‌های این حوزه بودند. همه این سوگندنامه‌ها، پندنامه‌ها و دستورالعمل‌ها به فراخور زمان و پیچیدگی‌های موجود در حرفه‌ی پزشکی، کوشیدند افزون بر برشمردن فضایل اخلاقی مورد انتظار از شاغلان حِرَف پزشکی استانداردها، اصول و قواعد اخلاقی موردنیاز حرفه‌مندان پزشکی را به نحوی اختصاصی، به اطلاع آن‌ها برسانند.

از همین رو چهار اصل اخلاق کلاسیک، شامل خودمختاری(Autonomy)، سودمندی(Beneficence)، نا زیانمندی(Non Malificence) و عدالت(Justis)، اصول و مبنی شناخته‌شده «اخلاق پزشکی» هستند که توسط اعضای کمیته اخلاق و ژنتیک پزشکی سازمان جهانی بهداشت طی جلسات متعددی، تنظیم، مصوب و در گایدلاین‌های WHO، از سال ۱۹۹۵ میلادی به همه کشــور‌ها اعلام‌شده است. ارتباط اخلاق پزشکی با ارزش‌ها و هنجار‌ها تنگاتنگ است، در جامعه هرچه که اخلاق پزشکی پررنگ‌تر شود باید هنجار بیشتر باشد یا فضای اجتماعی نسبت به آن هنجار‌ها به‌گونه‌ای باشد که پاسخ ارائه کرده و این پاسخ منجر به این مسئله شود که پزشک اخلاق را بیشتر رعایت کند.

امروز در اخلاق پزشکی نوین یکی از مباحث شر نرسانی است یعنی ما در قدم اول به فرد شر و ضرری وارد نکنیم. اصل دوم بحث خیررسانی است به‌نوعی که اگر قدم اول بحث سلبی را مطرح می‌کند که شر به کسی نرسانیم اصل دوم ایجابی است و اینکه خیری هم برسانیم، مورد سوم که بسیار متأثر از جنبش‌های مدنی دهه‌های شصت و هفتاد میلادی است، ناظر بر مسئله حق جنسیت، نژاد و رنگین‌پوستان است.

از آنجایی‌ که دین اسلام یک مکتب غایت‌گرا و وظیفه گراست و غایت نهایی در کار‌های اخلاقی رستگاری و قرب الهی است و انسان دارای دو ساحت وجودی جسم و روح بوده و صاحب کرامت و عزت می‌باشد و فلسفه وجودی او رسیدن به تکامل و قرب الهی است به همین جهت اخلاق پزشکی در اسلام در چهارچوب پارامتر‌های است که در دین مبین اسلام بیان‌ شده است و در آن به رعایت تقوی الهی، احساس تکلیف و مسئولیت در مقابل خود، خدا، جامعه، تعالی روح و مراتب وجودی او و نیت و انگیزه الهی و همچنین لذایذ معنوی تأکید شده است که خود این متغیر‌ها می‌تواند بهترین ضمانت اجرایی اصول و موازین اخلاقی در حرفه پزشکی باشد و می‌تواند نیرو‌های پزشکی را از تردید و بحران در مراحل تصمیم‌گیری و اجرای پروژه‌ها و سوژه‌های خود درآورده و جبران‌کننده ضعف‌ها و کمبود‌های دیگر مکاتب اخلاقی باشد که نوعاً مبتنی بر خواسته‌های انسانی، لذایذ دنیوی و بهبود زندگی مکانیکی انسان‌ها هستند.

در اخلاق پزشکی نباید به دنبال شابلون واحد نباشیم، اما وجود یک راهنما و مرجع استنادی مانند آن چیزی که از آن به‌عنوان «راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای شاغلین حِرَف پزشکی و وابسته‌ سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران» مصوب هجدهم مردادماه ۱۳۹۷، شورای عالی سازمان نظام پزشکی یاد می‌شود می‌تواند یاریگر پزشکان باشد تا از این ۱۴۰ ماده برای تنظیم روابط خود با ارکان مختلف نظام سلامت و جامعه استفاده کنند.

در پایان به شعری از مولانا بسنده می‌کنم که می‌فرماید: گفتم به طبیب دارویی فرمایی/ نبضم بگرفت از سر دانایی/ گفتا که چه درد می‌کند بنمایی/ بردم دستش سوی دل سودایی».