انواع ارتباط انسان با قرآن

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی گرجیان، مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به برپایی محافل عزاداری سرور و سالار شهیدان در این ایام و لیالی، اظهار کرد: پیامبر(ص) و اهل‌ بیت(ع) در نظام تکوینی عالم هستی از جایگاه ویژه برخوردارند و در این میان، جایگاه وجود مقدس حضرت سیدالشهدا(ع) خاص‌تر است، همچنان که امام صادق(ع) در مورد ایشان فرمودند: «کُلُّنا سَفنُ النِّجاة وَ لکِن سَفینةُ جَدِیَّ الحُسَیْن أَوسَع وَ فی لُجَجِ البِحار أَسْرَع»؛ حضرت در این حدیث اهل‌ بیت(ع) را کشتی و راه نجاتی در دنیای پرتلاطم قلمداد می‌کنند اما می‌فرمایند که کشتی نجات امام حسین(ع) هم سریع‌تر و هم وسیع‌تر است.

وی با ذکر اینکه جذبه حضرت سیدالشهدا(ع) باعث می‌شود که همه قسم اقشار جامعه در محفل عزای حسینی حاضر شوند، ادامه داد: گاه افرادی در این محافل حضور می‌یابند که حتی اهل نماز و مسجد نیستند اما ویژگی و جاذبه حضرت به گونه‌ای است که همه می‌آیند. اهل‌ بیت(ع) و سیدالشهدا(ع) قرآن ناطق هستند و انسان به واسطه رفاقت با این بزرگواران می‌تواند اهل قرآن باشد.

بایسته‌های اهالی قرآن

گرجیان در ادامه در خصوص بایسته‌های اهالی قرآن، توضیح داد: ساکن کوی قرآن و ساکنان کوی دیگر باید با یکدیگر تفاوت‌هایی داشته باشند‌، تفاوت نخست آن است که انسان با قرآن ارتباط تذکری و شهودی دارد. قرآن ذکر است و همه ما به لحاظ فطرت و سرشت اهل قرآنیم زیرا همان‌گونه که یکی از معانی قرآن جمع یعنی جامع همه اسما و صفات الهی است انسان نیز تمامی صفات الهی را در فطرت خود دارد؛ لذا انسان نسخه تکوینی و قرآن نسخه تبیینی اسما و صفات الهی است.

این نویسنده و پژوهشگر قرآن با تصریح اینکه انسان‌ها در عالم سرشت و الست با قرآن مأنوس بوده‌ایم، افزود: قرآن نازل شد تا آنچه را می‌دانستیم به یادمان بیاورد، قرآن در جان ماست و دین و توحید و مبانی دینی و اصول خمسه همگی فطری هستند. امام علی(ع) در خطبه دوم نهج‌البلاغه می‌فرمایند که خداوند پیامبران را فرستاد تا نعماتی را که انسان‌ها فراموش کرده‌اند به آنان تذکر دهند.

گرجیان تأکید کرد: همانطور که قرآن کریم تذکار است، سیدالشهدا(ع) نیز تذکار هستند، زیرا هر ساله در محفل عزای حسینی همه مردم از هر قشری به صف می‌شوند و شعائر دینی را بر پا می‌دارند و بر همین اساس بود که امام خمینی(ره) فرمودند این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.

وی ارتباط انسان با قرآن را ارتباط هدایتی دانست و گفت: کسی که اهل قرآن باشد اهل هدایت است و افراد مأنوس با قرآن هدایت‌مند هستند، قرآن پاک و پاک‌کننده است و ما باید به محضر قرآن برسیم و آداب معاشرت با آن را رعایت کنیم تا مشمول هدایت تکوینی قرآن شویم. همچنان که امام حسین(ع) که قرآن ناطق هستند هدایتگر و شاهراه هدایت‌اند و در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «أنتمُ الصِّراطُ الأقومُ وشهداءُ دارِالفناءِ وشفعاءُ دارالبقاء».

آداب ارتباط ظاهری با قرآن

گرجیان ارتباط دیگر انسان با قرآن را ارتباط اتمام‌حجتی دانست و بیان کرد: قرآن حجت را بر انسان تمام می‌کند همچنان که انبیا نیز برای همین منظور آمدند. ارتباط ما با قرآن گاه ظاهری است یعنی برای آن احترام قائلیم و اجازه توهین و جسارت به آن نمی‌دهیم، بدون وضو آن‌ را لمس نمی‌کنیم حال آنکه قرآن فرموده است که «لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» (واقعه/۷۹)، یعنی انسان باید درون پاک داشته باشد تا قرآن با او سخن بگوید و به تعبیر امام علی(ع)، انسان با قرآن استنطاق داشته باشد.

این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: ارتباط شنیداری با قرآن نیز در رده ارتباط ظاهری با این کتاب آسمانی است که آدابی دارد و در موقع شنیدن قرآن نباید به کار دیگری مشغول باشیم. در ارتباط دیداری با قرآن نیز توجه داشته باشیم حتی اگر آیات را از حفظ هستیم چشم را از حظ دیدن آیات نورانی قرآن محروم نکنیم، قرآن را تنها با چشم تلاوت نکنیم بلکه بر زبان بیاوریم؛ لذا به حظ السمع و حظ البصر در موقع تلاوت قرآن کریم توجه داشته باشیم و با همه وجود در محضر قرآن باشیم تا جلوه‌گری کلام خدا را به خوبی درک کنیم و حظ ببریم.

گرجیان با تأکید بر اینکه قرآن نماد پیامبر(ص) است و وقتی به محضر قرآن می‌رسیم گویی در محضر پیامبر خدا هستیم، گفت: وقتی کسی به خدمت پیامبر(ص) می‌رسد خود را پاک و پاکیزه و آراسته می‌کند و آداب را رعایت می‌کند؛ همین وضعیت برای حضور در مجلس سیدالشهدا(ع) حکم‌فرماست و نباید بدون وضو به این مجلس برویم و همانطور که در مجلس قرآن سخن بیهوده و بی‌ربط نمی‌گوییم در محفل عزای حسینی نیز نباید کلام گزافه بر زبان جاری کنیم.

ارتباط باطنی با قرآن

وی تصریح کرد: ارتباط باطنی با قرآن به معنای پذیرش قلبی و تمسک عملی به این کتاب آسمانی است، انسان اگر قرآن بخواند اما نسبت به برادر مؤمن خود کینه و دشمنی داشته باشد به قرآن عمل نکرده است؛ ارتباط باطنی با قرآن ارتباط معرفتی است که با مطالعه و یادگیری تفسیر آیات محقق می‌شود. گله‌مندی از مهجوریت قرآن در نزد مسلمانان ناظر به همین ضعف در ارتباط باطنی با آن است. قرآن در روز قیامت دست نخورده باقی مانده است زیرا ما کاری با آن نداریم، اگرچه به برکت انقلاب اسلامی ارتباطات با قرآن ازدیاد یافت اما این میزان بسیار کم است.

گرجیان با تأکید بر اینکه انسانیت ما منوط به ارتباط با قرآن کریم است، ادامه داد: انسان اگر با قرآن نباشد «صِبْغَةَ اللَّهِ» یعنی رنگ الهی ندارد. علاوه بر فهم مفاهیم آیات، تدبر در آن نیز مهم است. گاه باید قرآن را با سرعت کمتر اما با دقت در مفاهیم و معارف آیات مطالعه کنیم.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) با یادآوری ارتباط عاطفی با قرآن به‌عنوان یکی از انواع ارتباطات با این کتاب آسمانی، بیان کرد: انسان باید قرآن را دوست داشته باشد البته این محبت در وجود انسان نهادینه است اما باید شعله‌ور شود و تذکار صورت بگیرد؛ انسان در برابر آیات الهی خضوع و خشوع دارد و قرائت قرآن برایش خاص و ویژه است. خداوند با نزول قرآن انسان را تکریم کرد و آن را بر کوه نازل نفرمود که اگر این اتفاق افتاده بود، به تعبیر آیه ۲۱ سوره مبارکه حشر، اگر ما این قرآن (عظیم الشأن) را (به جای دلهای خلق) بر کوه نازل می‌کردیم مشاهده می‌کردی که کوه از ترس و عظمت خدا خاشع و ذلیل و متلاشی می‌گشت. 

گرجیان تأکید کرد: هر چیزی در عالم میزانی دارد و در زیارتنامه حضرت علی(ع) می‌خوانیم «السلام علیک یا میزان الاعمال» یعنی ایشان در روز قیامت مقیاس سنجش اعمال هستند، همچنین فرزندان بزرگوار ایشان و قرآن کریم میزان سنجش اعمال انسان‌ها هستند و لذا خوب است که معانی آیات را با جان و وجودمان تطبیق دهیم و خودمان را بر طبق قرآن بسنجیم و میزان کنیم. قرار است وجود جامع انسان با وجود جامع قرآن یکی شود و انسان به قرآن برسد.

شرایط ارتباط انسان با قرآن

وی توفیق الهی را یکی از شرایط ارتباط انسان با قرآن در سبک زندگی اسلامی دانست و توضیح داد: توفیق در عربی به معنی جمع‌الاسباب است تا انسان به هدفش برسد و لذا بر اساس بها به دست می‌آید. انسان اگر توفیق یابد که دست و پا، چشم و گوش و اندیشه را مدیریت کند با قرآن و اهل‌ بیت(ع) سنخیت خواهد یافت و از این گنجینه‌های ارزشمند بهره‌مند می‌شود.

گرجیان ادامه داد: برخورداری انسان از فطرت سالم یکی دیگر از شرایط ارتباط با قرآن است، همانطور که انسان به تعبیر قرآن در آیه ۲۴ سوره عبس باید در طعامش دقت کند، در مورد غذای روح نیز باید همین دقت را داشته باشد و اندیشه خود را مدیریت کند. اگر درون طاهر نباشد با قرآن مطهر سنخیت نمی‌یابد، انسان اگر طاهر نباشد قرآن در معرفتش را بر روی او می‌بندد یعنی فرد آیه قرآن را می‌خواند اما درک نمی‌کند و تأثیر نمی‌گیرد.

وی با تصریح اینکه ارتباط با قرآن در سبک زندگی قرآنی آثاری دنیوی در پی دارد، افزود: یکی از این آثار، نظم در کار است و انسان قرآنی نظام‌مند عمل می‌کند، اصول اخلاقی را رعایت می‌کند، فرد قرآنی در طمأنینه و آرامش قرار دارد و روحانیت را تجربه می‌کند، قرآن کلام خداست و بی‌نهایت است و طبیعت انسان جز با اتصال به خداوند و بی‌نهایت به آرامش واقعی نمی‌رسد، قرآن مصونیت‌بخش است و بصیرت و آگاهی را ارتقا می‌دهد.