آیا روضه افسردگی را درمان می کند؟

چندی پیش در برنامه «حسینیه معلی» که برنامه استعدادیابی در زمینه مداحی است و از شبکه ۳ سیما پخش می‌شود، کارشناس روحانی برنامه در خصوص تاثیرات روضه بر درمان افسردگی اظهار نظرات عجیب و جنجالی داشت. 

حجت‌الاسلام کرمی در این برنامه گفت: «به تمام دنیا اعلام می کنم، هر کسی که افسردگی یا دیپرشن دارد، هرکسی که احساس می‌کند به آخر خط رسیده، اگر می‌خواهد انبساط و ابتهاج پیدا کند و خوب بخندد و زندگی‌اش را پیدا کند، تنها راه علاجش، گریه بر مصائب امام حسین(ع) است و هیچ راه دیگری ندارد. اگر من جای مراکز درمانی و روانپزشک‌ها و ...‌ بودم، به کسانی که به آخر خط رسیده‌اند و دچار نیهیلیسم شدند و به پوچی رسیدند، می‌گفتم که نسخه‌ای که من تجویز می‌کنم این است که جایی را پیدا کنید تا برای امام حسین(ع) خوب گریه کنید».

در بررسی این اظهارات لازم است نکاتی مدنظر قرار گیرد:

1. هر اشک و گریه‌ای الزاما نشان ناراحتی و هر خنده‌ای الزاما دلالت بر ناراحتی ندارد. چه بسا افرادی که برای فرار از غم می‌خندند و چه بسیار افرادی که از سر ابتهاج درون، اشک می‌ریزند. گریه بر مصائب حضرت سیدالشهداء(ع) نشانه افسردگی نیست و افرادی که بر مصائب حضرت گریستند، نیک این تجربه زیبا را احساس کردند که ابتهاجی درونی قلب آنان را فرا می‌گیرد.¹ 

2. مشکل اصلی در این تجویزهای همگانی برای جهانیان،‌ به تاثیر آن آموزه‌های دینی (مانند روضه،‌ ذکر،‌ مستحبات و ...) برنمی‌گردد بلکه مشکلات روانشناختی که اشخاص دارند، موانعی در اثربخشی این آموزه‌های دینی محسوب می‌شود.

به عبارت دیگر تا وقتی که شخص نسبت به این آموزه‌ها برداشت‌های اشتباه (یا به اصطلاح ایمیج) دارد،‌ در چرخه معیوبی قرار می‌گیرد که با کارکردهای اصلی این رفتارهای مذهبی (یا به اصطلاح مفاهیم کانسپتی) نمی‌تواند ارتباط برقرار کند و نتیجه آن می‌شود که با انجام آنها،‌ از مفیدبودن دین نااُمید می‌شود. به همین خاطر در رویکردهایی مانند «درمان معنوی خداسو»،‌ ایمیج‌زدایی از مفاهیم دینی اولویت دارد.²

3. همانگونه که فقه، اصول، رجال و درایه علوم تخصصی هستند، روانشناسی نیز علمی تخصصی است. همانگونه که اظهار نظر در یک موضوع فقهی از سوی فردی غیرمتخصص، امری نسنجیده محسوب می‌شود و موج اعتراض به‌حق فقها را مبنی بر «اجتناب از اظهارنظر غیرکارشناسی» به همراه دارد،  بیان فردی غیرمتخصص درباره علمی که به آن احاطه ندارد، امری نسنجیده است که عقلا آن را تایید نمی‌کنند. 

4. عدم توجه به تخصص‌محوری و پخش آن از رسانه ملی آسیب را دوچندان می‌کند. تصور کنید شخصی که از اختلالی مانند افسردگی رنج می‌برد یا زندگی برای او معنایش را از دست داده و چنین توصیه‌ای را بشنود. اگر این نسخه شما توانست او را نجات دهد که اجرتان محفوظ. اما اگر این نسخه برایش اثربخش نبود و او را به سمت شدت بیشتر اختلال سوق داد چطور؟ 

فقط برای یک لحظه(نه بیشتر) فکر کرده‌اید اگر این نسخه شما عمل نکرد و فرد به خودکشی فکر کرد، چه جوابی در محضر خدا دارید؟ (از این جهت ماجرا را به قضاوت الهی حواله می‌دهم چون بسیار بعید می‌دانم نسبت به این اظهارات نسنجیده، مایل باشید به کسی پاسخگو باشید). 

5. چه در حوزه و چه در دانشگاه افراد دلسوزی هستند که سعی می‌کنند سرمایه‌ها و دستاوردهای معنوی دین را در قالب پژوهش‌های علمی و مستند به جامعه علمی دنیا معرفی کنند. همان‌هایی که با سختی و مشقت، رنج پژوهش را به جان می‌خرند تا تاثیرات و زیبایی‌های دین اسلام را به جهانیان معرفی کنند و امام رضا(ع) برایشان دعا می‌کنند.³

6. می‌دانم شما هم درد تبلیغ دین دارید و می‌خواهید از گنجی که در سفره قرآن و عترت یافتید، مردم دنیا را که تشنه هدایت هستند، بهره‌مند کنید. این احساس حریص بودن به هدایت مردم را به حکم تبعیت از سنت پیامبر اکرم(ص) درک می‌کنم.⁴ اما خود ایشان همه ما را به این آیه هشدار دادند که «هان اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خدا بترسيد و سخن سنجيده بگوييد»⁵، یعنی سخنی که همچون سد، محکم و نفوذناپذیر باشد و جلوی شبهه را بگیرد و به اصطلاح مو لای درز آن نرود. آیا این ادعای شما که از سر علاقه به ساحت اهل بیت(ع) بود، اینگونه است؟ و جالب اینکه خطاب اصلی خداوند در این آیه، مومنان هست. امیدوارم در وهله اول خودم و شما و همه مومنان آنگونه سخن بگوییم که زیبایی‌های کلام اهل بیت(ع) را گسترش دهیم و زنهار که بدون تفکر، سخنی بگوییم که باری اضافه برای مکتب آنها باشیم.⁶

7. برخلاف باور رایج که نیهیلیسم را در پوچ‌گرایی و رسیدن به ته خط و خودکشی می‌دانند، در دنیای مدرن نیهیلیسم آنچنان توسعه پیدا کرده و مظاهر پر رنگ و لعابی دارد که دامنه آن از نیهیلیسم منفعل به نیهیلیسم فعال، گسترده شده است. این دامنه به حدی متنوع و به ظاهر جذاب است که حتی برخی از برنامه‌های استعدادیابی صدا و سیما که بدون فکر و تامل از برنامه‌های غربی کپی شده، خود مصداقی از حرکت در پروژه نیهیلیسم است. ای کاش دانسته می‌شد که عوض کردن دکور و استفاده از نمادهای ایرانی _ اسلامی، روح حاکم بر این برنامه‌ها را استحاله نمی‌کند.

پاورقی

1. کتاب «اکسیر اشک بر امام حسین(ع)»،‌ نوشته محمد اسدی گرماوردی، انتشارات عمادزاده.
2. کتاب «درمان چندبعدی معنوی؛‌ یک رویکرد خداسو برای مشاوره و روان‌درمانگری»،‌ نوشته مسعود جان‌بزرگی،‌ انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
3. «امام رضا(ع) فرمودند: خدا رحمت کند بنده‌ای را که امر ما را زنده می‌نماید». راوی پرسید: چگونه امر شما را زنده نماید؟ فرمود: «علوم ما را فرا بگیرد و آنها را به مردم بیاموزد که اگر مردم، محاسن و زیبایی‌های کلام ما را بدانند از ما پیروی می‌کنند». عیون اخبار الرضا، ج1، ص 307.
4. «لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُفٌ رَحِيم: یقیناً پیامبری از جنس خودتان به سویتان آمد که به رنج و مشقت افتادنتان بر او دشوار است، اشتیاق شدیدی به [هدایتِ] شما دارد، و نسبت به مؤمنان رؤوف و مهربان است»،‌ سوره توبه، آیه 128.
5. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا»، سوره احزاب،‌ آیه 70.
6. امام صادق (ع): «يا مَعشَرَ الشِّيعَةِ، إنّكُم قد نُسِبتُم إلَينا، كُونُوا لَنا زَينا، و لا تَكُونُوا عَلَينا شَينا: اى گروه شيعيان! شما منسوب به ما هستيد. پس مايه زينت ما باشيد و مايه زشتى (بد نامى) ما نباشيد.

یادداشت از سیدمیلاد اوصیا، روان درمان‌گر معنوی