پرچم عزای امام حسین(ع)؛ فراتر از جغرافیای عقاید + فیلم

پرچم نشانه، نماد و معرف یک اجتماع و واقعه و ماه محرم سرشار از نشانه‌های نمادین و حماسه‌ساز است که جلوه‌گاه پیروزی حق و برخاسته از دل فرهنگ شیعی و یکی از بزرگترین وقایعی است که موجب شد اسلام راستین و نهضت شیعه ادامه پیدا کند. ماه محرم فرا رسیده و مردم با برگزاری مراسم عزاداری حماسه تاسوعا و عاشورای حسینی را زنده نگه می‌دارند و با افراشتن پرچم حسینی، این عشق و شور را به نمایش گذاشته و این روز عظیم را گرامی می‌دارند.

وقتی پرچم عزای امام حسین(ع) در کوی و برزن برافراشته می‌شود یعنی محرم نزدیک است و در واقع نصب پرچم به‌نوعی یک تقویم تصویری است که حتی کودکانی که فارغ از تقویم روز و سال هستند این نماد را درک کرده و با حال و هوای محرم آشنایی دارند. از طرفی مساجد و حسینیه‌های سطح شهر در این ایام نیز با پرچم‌های مزین به نام امام حسین(ع) و سایر ائمه اطهار سیاهپوش شده و مهیای حضور عزاداران سید و سالار شهیدان می‌شوند.

باید گفت این شور تنها در ایران و کشورهای مسلمان نیست، بلکه عزاداری برای امام حسین(ع) فراتر از جغرافیای عقاید در کشورهای اروپایی و کشورهایی با ادیان مختلف نیز برگزار می‌شود که این سیاهپوشی با پرچم جغرافیای عظیمی را در بر می‌گیرد.

پرچم‌دوزی برای امام حسین(ع) در ایران پیشینه و قدمتی طولانی دارد و این پیشه به‌ویژه در مشهد نیز از گذشته‌های دور مورد توجه بوده و در واقع شغل آبا و اجدادی محسوب می‌شود که معمولاً افراد جوان این حرفه، از پدران و پدربزرگان خود آن را آموخته‌اند.

بازار امام رضا(ع) از جمله بازارهایی است که هنرمندان در عرصه پرچم‌دوزی در این بازار فعالیت می‌کنند، البته بازارهای دیگری هم در سطح شهر وجود دارند که افرادی در این حوزه مشغول فعالیت‌اند.

خبرگزاری ایکنای خراسان رضوی با دو نفر از هنرمندان این صنف گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم.

امیر صانع از هنرمندان فعال در این حوزه در گفت‌وگو با ایکنا اظهار کرد: از سنین نوجوانی با توجه به اینکه پیشه جد مادری‌ام گلدوزی بود به این هنر علاقه‌مند شدم و از آنجا که امکانش فراهم بود نزد دایی خود این حرفه را با جدیت آغاز کردم و در حال حاضر حدود 25 سال است که به این کار مشغولم. از سن 15 سالگی در ابتدا با گلدوزی روی سجاده و جانماز کارم را آغاز کردم و سپس پرچم‌دوزی را به‌صورت حرفه‌ای دنبال کردم و همچنان نیز مشغولم و دو برادر کوچکترم نیز در این کار فعال هستند.

وی در خصوص رونق بازار این هنر تصریح کرد: در واقع فعالان این حوزه در طول سال فعالیت دارند، اما عمده رونق بازار و فروش تولیدات یک ماه قبل از آغاز ماه محرم است، اما در طول سال کارهای سفارشی را نیز انجام می‌دهیم.

صانع گفت: عمده کار ما گلدوزی روی پارچه مخمل است و در حال حاضر به‌دنبال آن هستیم که این هنر را به‌روز کنیم تا آثار خلق شده از تکرار خارج شود، البته که هنر امروز با گذشته تفاوت‌هایی دارد، برای نمونه در انتخاب نوع رنگ نخ برای خلق اثر در گذشته بیشتر از رنگ‌های سبز و قرمز استفاده می‌شد، اما در حال حاضر خودم به شخصه از رنگ‌های دیگر مانند بنفش هم در گلدوزی استفاده می‌کنم که البته شاید اگر هیئتی قدیمی آن را ببیند نپسندد، اما این ریسک را پذیرفتیم و این سبک کار را انجام دادیم که البته مشتریان خود را نیز دارد.

وی افزود: سفارش‌های ما بیشتر از هیئت‌های مذهبی تبریز است، زیرا سلیقه آنها کارهایی با سایز بزرگ، پر تراکم و با کیفیت بالاست، لذا آنها پرچم‌های خاصی را سفارش می‌دهند. تا قبل از فیلترینگ اینستاگرام نیز از ایرانی‌های مقیم سایر کشورها سفارشاتی داشتیم، اما پس از آن به هنر ما لطمه وارد کرد و تعداد کارگاه‌ها و افرادی که با ما کار می‌کردند رو به افول رفت و آسیب دیدند.

برپایی حسینیه خانوادگی در ونکوور

صانع ادامه داد: ما سفارش کار از ونکوور کانادا داشتیم که وقتی در اینستاگرام برایم پیام آمد از آنها درخواست کردم عکسی از  فضایی که کار را برای آن سفارش داده بودند ارسال کنند و جالب این بود که آن خانواده یک اتاق 9 متری در منزل شخصی خود را تبدیل به حسینیه و سرتاسر آن را سیاهپوش کرده و تعدادی پرچم سفارش داده بودند تا آن را با ذکر نام امام حسین(ع) مزین کنند و در واقع یک حسینیه برای خانواده خود برپا کرده بودند. 

این هنرمند فعال در حرفه پرچم‌دوزی افزود: البته از کشورهای انگلیس، پاکستان، شهرهای شیعه‌نشین عربستان، بحرین و عراق نیز سفارشاتی داشته‌ایم که با وجود شرایط حاکم در آن کشورها به احترام ایام محرم به برپایی مراسم عزا اهتمام می‌ورزند که البته سفارش‌های برون‌مرزی ما در حال حاضر بسیار کاهش یافته است.

وی بیان کرد: کارهای فرامرزی عمدتاً در حوزه مهدویت است و بیشتر افرادی که از کشورهای خارجی به ما سفارش می‌دهند پرچم‌هایی با نام مقدس امام زمان(عج) است که این موضوع نشان می‌دهد در حوزه ظهور فعالیت دارند و با اعتقادی که به امام زمان(عج) دارند این نوع کار را سفارش می‌دهند.

حرفه‌ای که درآمد اصلی آن برکت است

این هنرمند فعال در حرفه پرچم‌دوزی افزود: البته فردی اگر با نگاه درآمدزایی وارد این حرفه شود باید بگویم این شغل درآمد چندانی ندارد، اما برکتی که در این کار وجود دارد را طی این سال‌ها بسیار در زندگی خود دیده‌ام، زیرا در این کار با ذکر نام ائمه اطهار(ع) سروکار داریم و از صبح که پشت چرخ می‌نشینیم تا هنگامی‌که کار را به پایان می‌رسانیم در واقع باید گفت مشغول به کاری بدون گناه هستیم که این موضوع باعث برکت در زندگی می‌شود.

صانع اظهار کرد: از برکات دیگری که انجام این کار برای اهل بیت(ع) دارد آن است که در این دوران بدون دغدغه و با آرامش زندگی می‌کنم، چرا که بارها دیده‌ام افرادی را که با نگاه به نام مقدس امام حسین(ع) بر روی پرچم ارتباط دلی برقرار کرده و بدون شک در ثواب این ارتباط افرادی که خالق اثر بودند هم شریک هستند و لذا در زندگی معنوی ما تأثیرگذار است.

در ادامه جعفر شجاع از دیگر هنرمندان این حوزه در گفت‌وگو با ایکنا گفت: شروع کار من در تابستان یکی از روزهای 16 سالگی‌ام بود و آن زمان پدر و مادرها فرزندان خود را در ایام تابستان با فراغت از تحصیل به درب مغازه و دکانی می‌فرستادند تا حرفه و هنری بیاموزند. پدرم در آن تابستان مرا به یک مغازه گلدوزی در بازار رضا فرستاد و از آن تابستان کارم را آغاز کردم و با علاقه‌ای که داشتم آن را دنبال کرده و در حال حاضر 25 سال است که به این کار مشغولم.

وی اظهار کرد: از مهمترین برکاتی که در این کار دیده‌ام آن است که صاحب همسر و فرزندانی هستم که در کنارشان احساس آرامش دارم و این نعمت بزرگ را از برکات کار برای اهل بیت(ع) می‌دانم.

شجاع در خصوص رونق بازار در شرایط اقتصادی فعلی افزود: البته که شرایط اقتصادی فعلی روی رونق این بازار تأثیرگذار بوده، چرا که پارچه و نخی که امروز نرخش چندین برابر شده بر روی قیمت کار اثرگذار بوده و با بالا رفتن قیمت مشتریان به تبع کمتر شده‌اند و از طرفی کارهای سفارشی هم در شرایط گرانی کاهش یافته و اگر این روند ادامه یابد شاید یکی از مشاغلی باشد که به تعطیلی کشیده شود، ضمن اینکه بسیاری از افراد که مدت کمی وارد این حرفه شده بودند اکنون کار را تعطیل کرده و به کار دیگری روی آورده‌اند.

درآمدی نه چندان و برکتی دوچندان

این هنرمند فعال در حرفه پرچم‌دوزی گفت: این کار سرمایه‌بردار است و از آنجایی که هزینه‌ها افزایش یافته، لذا سفارش هم کمتر شده است. همچنین شرایط سخت اقتصادی مردم را نیز درگیر کرده است، لذا برای کار در این حرفه باید عاشق و علاقه‌مند باشی، زیرا رنج زیادی دارد و بعد از چند سال کار کردن اثرات سختی آن بر روی فرسایش جسم آشکار می‌شود. این حرفه درآمدش چندان نیست، اما برکتش دوچندان است.

وی اظهار کرد: بیشترین فروش را یک ماه قبل از محرم و برای ایام فاطمیه داریم، ضمن اینکه سفارشاتی برای اعیاد نیمه شعبان و غدیر هم در طول سال انجام می‌دهیم. بیشتر مشتریان نیز از هیئت‌های مذهبی سراسر کشور هستند و مشتریان عراقی نیز از تولیدات درجه پایین‌تر خرید می‌کنند.

شجاع تصریح کرد: مشتری‌ها برای طرح پرچم، یا طرحی را ارائه می‌دهند یا طراحی را به ما می‌سپارند و بیشترین سفارش‌های ما حول خلق آثاری با نام مقدس اباعبدالله الحسین(ع) است، البته اشعار محتشم و  احادیثی از پیامبر(ص) درباره امام حسین(ع) نیز از دیگر مواردی است که بیشترین درخواست را از سوی سفارش‌دهندگان داریم.

این هنرمند فعال در حرفه پرچم‌دوزی در پایان گفت: شاید این سؤال پیش آید که یک حسینیه و مسجد اگر پرچمی را سفارش دهد سالها آن پرچم باقی است و لذا باید در مقطعی کار از رونق بیفتد، اما با تجربه‌ای که طی این چند سال دارم باید بگویم مشتریان برای هیئت و حسینیه تقریباً هر ساله کارهایی سفارش می‌دهند و کار قبلی را در جای دیگری استفاده می‌کنند.

با تأثیراتی که شرایط اقتصادی روی ابعاد مختلف زندگی مردم گذاشته است، هنرمندان این عرصه دغدغه رنگ‌باختن رونق و تعطیلی حرفه پرچم‌دوزی را دارند، هنری که قبل از تقویم نزدیک شدن به ایام محرم را اعلام می‌کند و به‌نوعی تعظیم شعائر محسوب می‌شود.