نظام اخلاقی عفاف در قرآن اقناعی است

به گزارش ایکنا، فتحیه فتاحی‌زاده، استاد تمام علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، سوم مردادماه در نشست علمی «نظام اخلاقی عفاف در قرآن کریم» که از سوی انجمن معارف دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، گفت: نظام اخلاقی مدل و الگوی جامع اخلاقی است و مقصد آن این است که بشر و آحاد جامعه را در چارچوب فطرت پاک آنها اداره و مدیریت کند. عفاف، خویشتن‎بانی و حفظ خود در برابر لغزش‌هاست. 

وی با بیان اینکه عفاف ریشه در فطرت انسان دارد و از بیرون بر ما تحمیل نشده است، افزود: در آیه 22 سوره مبارکه اعراف به داستان آدم و حوا اشاره کرده و فرموده است که وقتی آدم و حوا از درخت ممنوعه خوردند بدنشان عریان شد و آنها به صورت ناخودآگاه و فطری دنبال ساتر و پوشش رفتند و با برگ درخت عورت‌هایشان را پوشاندند. این نشان می‌دهد تمایل به عفاف و پوشش امر تحمیلی نیست و ریشه در فطرت دارد.

فتاحی‌زاده افزود: حجاب و عفاف فقط مختص اسلام نیست و در ادیان قبل  بوده است لذا حکم آن تاسیسی نیست چون مسئله‌ای فطری است ولی قرآن الگوی جامع و مدونی در این زمینه ارائه کرده است و این گام رو به جلوی اسلام بود لذا اسلام نظام اخلاقی عفاف و حجاب دارد.

استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س) با بیان اینکه متاسفانه بعد اقناعی و ترغیبی عفاف براساس رهنمودهای قرآن در جامعه کمرنک است، ادامه داد: روش‌هایی که در تربیت اخلاقی مؤثر است و قرآن از آن استفاده کرده است توام‌کردن روش اقناعی با روش معرفتی و شناختی است یعنی قرآن سعی کرده است که مخاطب را متقاعد کند رعایت فلان مسئله به نفع خود انسان است و در عین حال شناخت و معرفت هم به انسان می‌دهد تا آگاهانه انتخاب کند.

وی با اشاره به آیه شریفه «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَزْكَىٰ لَهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ»، افزود: در این آیه فرموده است: ذَٰلِكَ أَزْكَىٰ لَهُمْ؛ یعنی عدم نگاه ممتد و آلوده، بعد اقناعی دارد و برای تزکیه خود افراد است؛ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ» هم بعد معرفتی و شناختی را مطرح کرده است. در آیه بعد هم به زنان توصیه به عدم نگاه کرده و در انتها فرموده است که همه مؤمنان به سوی خدا برگردند یعنی فلاح و رستگاری شما در پرتو رعایت این حدود است؛ وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَ‌ ....؛  وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.

نظام اخلاقی عفاف در قرآن

فتاحی‌زاده با تاکید بر اینکه نظام اخلاقی قرآن در بحث عفاف، اقناعی است، اضافه کرد: زن و مرد باید حضور انسانی در جامعه داشته باشند و نه حضور جنسی تا آرامش آحاد جامعه حفظ شود لذا توصیه به حجاب و عفاف جنسیت‌بردار نیست ولی ما یک واقعیت را نمی‌توانیم انکار کنیم و آن نقش‌آفرینی جنس زن در عفاف و حجاب است و آن هم به خاطر تدبیر نظام تکوینی در عالم است تا کشش به جنس مخالف در چارچوب خانواده مدیریت و منجربه تولید نسل شود.

وی افزود: البته ما در برداشت از قرآن دچار اشتباه شدیم و همیشه مخاطب خود را بانوان قرار دادیم و شاید برخی مقاومت‌های امروز برخی از زنان ناشی از همین یکسویه نگری بوده است و باید اصلاح شود؛ ابعاد مختلف نظام اخلاقی عفاف شامل عفاف رفتاری، گفتاری و ... است  و می‌تواند منظومه‌ای ایجاد کند که حضور زنان در جامعه جنسیتی نباشد.

استاد تمام علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، با بیان اینکه قرآن کریم توصیه فرموده است: وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ رسم بود برخی زنان به خاطر خلخالی که داشتند طوری پا بر زمین می‌کوبیدند که آشکار شده و باعث جلب نظر نامحرم بود؛ در ابتدا بر عدم کوبیدن پا و در انتها بر توبه تاکید فرموده است یعنی هر کجا افراد از عفاف دور شوند یعنی دورشدن از مرز قانون الهی و نیازمند توبه است.

فتاحی‌زاده با تاکید مجدد بر اینکه نگاه قرآن صرفا تحمیلی نیست بلکه اقناع آن بیشتر است، اضافه کرد: ما چقدر در تبلیغات دینی خود تلاش کردیم تا با اقناع و مدل فهم قرآنی پیش برویم و مطئمن باشید اگر ما از قرآن در این باره الگو بگیریم بخشی از وضعیت کنونی جامعه اصلاح خواهد شد. اگر ما بازخوانی در تعالیم قرآنی داشته باشیم حتما در مقتاعد شدن نفس خودمان و دیگران به موفقیت خوبی خواهیم رسیم. قرآن در انتهای آیه وعده فلاح و رستگاری به ما می‌دهد و تضمین سعادت را به رعایت عفاف پیوند زده است.

دفع طمع بیماردلان با نداشتن نرمی گفتار

وی با اشاره به عفاف گفتاری افزود: در آیه 32 احزاب «يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا» بر این مسئله تاکید و فرموده است: و لا تخضعن بالقول؛ یعنی کلام شما با ناز و کرشمه نباشد بلکه قاطعانه سخن بگویید؛ قرآن در تعلیل این مسئله فرموده است اگر شما قول خاضعانه در برابر نامحرم داشته باشید مردان بیماردل به طمع می‌افتند و متعرض شما خواهند شد و حریم شما را خواهد شکست و آرامش شما را بهم خواهد ریخت. در اینجا هم روش اقناعی قرآن بسیار جالب است.

استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، دوری از تبرج و خودنمایی را از دیگر ابعاد نظام اخلاقی عفاف در قرآن بییان کرد و گفت: قرآن فرموده است؛ ای زن اگر حضور تو در جامعه متبرجانه باشد به جاهلیت برگشته‌اید و این نشانه تمدن و رشد انسان نیست بلکه پسرفت و بازگشت به جاهلیت است. این جهت را اگر دقت کنیم خواهیم دید آنچه مدنظر قرآن است ایجاد جامعه سالم انسانی است تا خانواده سالم بماند و افراد خانواده بتوانند در این سلامت به کمال برسند و جامعه پیشرفت کند. بنابراین اگر ما به جنبه اخلاقی عفاف توجه داریم در واقع تک تک افراد از آن سود خواهیم برد.

وی افزود: نسل امروز ما به لحاظ معرفتی نتوانسته‌اند به این معرفت و شناخت برسند لذا در برابر حجاب مقاومت دارند و اگر امر به معروف شوند فورا می‌گویند مردان نگاه نکنند و چشمانشان را بببندند ولی اینها نمی‌دانند که توصیه به رعایت عفاف برای تامین سلامتی و آرامش خود آنان است. ما متولیان امور فرهنگی و فرهنگ دینی فهم دقیقی از تعالیم قرآنی نداریم و خیلی اوقات فهم خود را به دیکران منتقل می‌کنیم و این باعث دوری نسل جوان از تعالیم قرآنی خواهد شد.

نگاه تحمیلی به حجاب نداشته باشیم

وی تاکید کرد: متولیان امور آموزشی و فرهنگ دینی حتما باید خودشان نگاه دقیق قرآنی به عفاف داشته باشند. گاهی اوقات نگاه برخی آنقدر بسته و تحمیلی و توام با خشونت است که به جای جذب دیگران باعث دفع آنان می‌شود در حالی که در کجای قرآن ما شاهد نگاه خشونت‌آمیز در این مقوله هستیم.

فتاحی‌زاده با بیان اینکه قرآن کریم حی و زنده است و آیات آن پاسخگوی نیاز بشر در هر عصری است، اظهار کرد: آنچه قرآن در مسئله عفاف و حجاب به ما منتقل کرده است انصافا روح حاکم بر آن به جامعه و نسل جدید منتقل نشده است و اگر این کار به درستی صورت بگیرد خیلی از مقاومت‌ها از بین می‌رود و اثرگذار است البته نمی‌گویم معجزه خواهد شد؛ متاسفانه اقدامات گسترده‌ای در زمینه بی‌حجابی صورت گرفته است ولی ما قدم نو و جدیدی برنداشته‌ایم و این کوتاهی را باید بپذیریم.

نگاه اقناعی توام با مهربانی

فتاحی‌زاده با بیان اینکه نگاه واعظانه توام با ملاطفت و نگاه اقناعی و معرفتی راهکار مناسبی برای نهادینه کردن فرهنگ عفاف در جامعه است، تصریح کرد: وقتی قرآن فرموده است ذلک ادنی ان یعرفن فلا یوذین، یعنی عفاف شما باعث جلوگیری از آزار و اذیت خود شما است. رعایت حجاب حق طبیعی برای زن است و خداوند پاداش زیادی به آن می‌دهد که همان آرامش و سلامت نفس و سعادت است و هیچ انسان عاقلی از سود و منفعت خود نمی‌گذرد.

وی با بیان اینکه کرامت‌بخشیدن به جنس زن یکی از اهداف قرآن کریم در تبیین نظام اخلاقی عفاف است، ادامه داد: پس آنچه ما از نظام اخلاقی عفاف قرآن می‌توانیم نتیجه بگیریم این است که قرآن هم از روش معرفتی و شناختی و تقویت باورها و هم روش اقناعی استفاده کرده است. قرآن رعایت عفاف را تکلیف نمی‌داند بلکه یک حق طبیعی و درونی و فطری می‌داند و این امر فطری و درونی، ایجاد تکلیف و تکلف بیرونی نیست و تضمینی برای حضور اجتماعی مؤثر و دور از هر نوع آسیب است. 

بخشی از  حد تبرج به عرف واگذار شده

فتاحی‌زاده با اشاره به حد تبرج و اینکه چه کسی می‌تواند این حد را تعیین کند، اظهار کرد: تبرج هر نشانه‌ای است که منجر به جلب نظر مخالف شود و اینکه آیا عرف می‌تواند ملاک خوبی برای تعیین حد تبرج باشد؟ باید گفت که در برخی موارد می‌تواند به عرف واگذار شود مثلا برداشتن ابرو و سرمه کشیدن ممکن است در عرفی عامل جلب نظر باشد ولی در مواردی خیر.  

وی در مورد رعایت حجاب و اختصاص آن به زنان پیامبر و یا زنان مسلمان و برداشته شدن این حکم برای اقلیت‌های دینی، گفت: گرچه درست است که حجاب برای آنها ممکن است وجود نداشته باشد ولی از جهت رعایت قوانین کشور باید از نگاه شخصی پرهیز شود کما اینکه همه افراد در برابر قانون دانشگاه و اداره و ... یکسان هستند. 

فتاحی‌زاده ادامه داد: اگر کنیزان هم تخفیفاتی در این باره دارند ناشی از موقعیت آنهاست ولی حتی قرآن نمی‌پذیرد که آنها مورد آزار قرار بگیرند به همین دلیل بر رعایت عفاف و حجاب تاکید کرده است تا نشانه برای تقوای زن باشد و مردان نامحرم به خود اجازه ندهند به زنان مؤمنه آزار برسانند و برعکس رفتار غیرعفیفانه را جاهلانه توصیف می‌کند. 

استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، در مورد اینکه آیا حجاب موضوعی اخلاقی است، بیان کرد: چون نگاه اخلاقی قرآن کریم کمرنگ معرفی شده است ما از این زاویه به آن پرداختیم ولی صرفا محدود به جنبه اخلاقی نیست ولی جنبه اخلاقی آن بسیار برجسته است و ما باید از این زاویه بیشتر به نسل جوان آموزش دهیم.