بیان حقیقت عاشورا را محدود به محرم نکنیم

عاشورا هنر است. هنر ایستادن در برابر ظلم و هنر از خودگذشتگی و ایثار. گاهی اوقات کلمات نمی‌تواند تاب سنگینی مفاهیم را تحمل کرده و جملات بیانگر عظمت واقعه نیست. ولی در قاب شعر و با هنر شاعر است که می‌توان عظمت عاشورا را به تصویر کشید و در این بین شاعران آیینی رسالت مهمی را بر دوش دارند تا بتوانند عاشورا را با کلمات به تصویر بکشند.

رضا نیکوکار، شاعر آیینی در گفت‌وگو با ایکنا از گیلان، با اشاره به ارادت مسلمانان به امام حسین(ع) اظهار کرد: وقتی کربلا می‌روید می‌بینید که سیاه و سفید و هر قوم و مذهب با هر زبان و گویشی که آمده‌اند، برای زیارت همه‌ یک نام را به لب دارند و فریاد می‌زنند و آن نام «حسین(ع)» است و بس. این در واقع عشق بیکران و لایتناهی است که همه بر یک مدار واحد هستیم و آن هم حضرت سیدالشهدا و «حب الحسین یجمعنا» است.

وی در تعریف شعر آیینی گفت: از شعر آیینی تاکنون تعاریف مختلفی تعبیر شده که ما شعرا و نویسندگان از چیزهایی می‌نویسیم و به آن اعتقاد و باور داریم. یکی از چیزهایی هم که مردم دنیا هزاران هزار سال است به شکل‌های مختلف باور دارند، اعتقاد به وجود یک آفریننده و نیز فرستادگانش است؛ ما ایرانی‌ها نیز که به پروردگار عالم معتقدیم و از نظر مذهبی نیز عموما شیعه‌ دوازده‌ امامی هستیم یک چیزهایی برایمان مهم است، محرم‌ها عزای امام حسین(ع) را داریم و شب‌های قدر، قرآن به سر می‌گیریم. چهارفصل سال هم که دل‌مان برای صحن و سرای امام رضا(ع) امام رئوف پر می‌کشد، پس طبیعی است که شاعر هم به‌عنوان بخشی از این مردم آثار آیینی را به اصطلاح مشق کند.

نذر ادبی در دهه محرم

نیکوکار افزود: هرچه که در چارچوب باورهای دینی به شعر نوشته شود، شعر آیینی محسوب می‌شود که صد البته قلمرو وسیع و بسیار گسترده‌ای دارد و شامل شعر توحیدی، نیایشی و عرفانی، شعر اخلاقی و پندی، اجتماعی، پایداری و مقاومت، بیداری و دفاع مقدس و نیز شعر ولایی که خود شعر ولایی هم در اینجا زیرمجموعه‌هایی دارد و مهم‌ترین آنها عبارتند از شعر نبوی، علوی، فاطمی، عاشورایی، شعر رضوی و شعر مهدوی است.

این شاعر آیینی بیان کرد: با یک تعریف کلی شاید بتوان این‌گونه گفت که شعر آیینی ترکیبی از شعر و آیین است. یعنی شعر آیینی را می‌توان شعری محسوب کرد که موضوع آن به نحوی با آموزه‌ها و شخصیت‌های دینی و معارف قرآنی پیوند بخورد.

وی در خصوص تأثیر شعر آیینی در احیا و انتقال وقایع عاشورا تصریح کرد: زنده‌ نگاه داشتن داغ عاشورا و این واقعه شگفت و شگرف دغدغه‌ شیعه است و بیش از هزار سال است که علما و اهل منابر می‌خواهند مصیبت‌هایی که بر این خانواده رفته را نسل به نسل منتقل کنند؛ از سوی دیگر می‌دانیم گاهی یک بیت شعر کار چند ساعت سخنرانی را می‌کند و این همان‌ نکته‌ای است که مقام معظم رهبری امسال در دیدار با شاعران به آن اشاره فرمودند، لذا طبیعی است که شعر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین ابزارهای ممکن در این خصوص مورد توجه است.

نیکوکار با اشاره به سروده‌های عاشورایی مشهور گفت: گاهی وقت‌ها می‌بینیم که حتی یک بیت از شعری آن قدر زمزمه‌پذیر شده که ضرب‌المثل یا بر سر زبان‌ها تکرار می‌شود که نمونه‌های بسیاری نظیر «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» سروده محتشم‌کاشانی و یا «این حسین‌ کیست که عالم همه دیوانه اوست» و همچنین بیت «کیست این پنهان مرا در جان و تن» از عمان‌ سامانی و یا سروده «مکن ای صبح طلوع» از محمود بهجت، و «کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود» سروده قادر طهماسبی داریم.

وی در خصوص نقش شاعر آیینی در پاسداشت فرهنگ عاشورا بیان کرد: هرکسی به سهم خود عزادار حضرت حسین(ع) است. یکی در موکب، چای دست عابران‌ می‌دهد و یکی دیگر در هیئت کفش‌ها را مرتب می‌کند. یکی هم در مجلس عزای حضرت سیدالشهدا(ع) شام می‌دهد. آن دیگری با اشک و سینه‌زنی مجلس را گرم می‌کند؛ در واقع هرکسی به قدر وسع خود مسئولیت می‌دهند. فرشچیان که باشی عصر عاشورا را به تصویر می‌کشی. محتشم هم باشی آن ترکیب‌بند معروف و مشهور را می‌نویسی. شما مصاحبه می‌کنید و قلم‌ می‌زنید و گزارش می نویسید، از منِ رضا نیکوکار هم همین بیت‌ها و سروده‌ها و حرف‌هاست که برمی‌آید و به قولی باید بگوییم کم ما و کرم‌ اربابمان.

این شاعر آیینی بیان کرد: مثلا امسال من و یکی از دوستان شاعرم با هم نیت کردیم که یک نذر ادبی داشته باشیم و آن هم این بود که دهه اول محرم هر شب یک رباعی عاشورایی بنویسیم که الحمدلله محقق شد. اگر‌ هر کدام‌ از ما‌ نه فقط در ایام‌ محرم بلکه تمام روزهای سال «کل یوم عاشورا» است یک نذری داشته باشیم برای اینکه این‌ چراغ را روشن نگاه داریم، کما اینکه در این 1400 سال این‌گونه بوده، ببینید که چه اتفاقات عظیم و شگفتی رخ خواهد داد.

نیکوکار تصریح کرد: حالا شما همین‌ را تعمیم‌ بدهید به کل جامعه وقتی نام‌ امام حسین(ع) وسط می‌آید مذهب و نژاد و فرقه و... رنگ‌ می‌بازد و همه‌ یک‌ امت واحده می‌شویم، همان‌طور که حاج قاسم فرمود «ما‌ ملت امام‌حسینیم» و این‌ تجلی را هر ساله در راهپیمایی عظیم اربعین‌ هم‌ می‌توانیم مشاهده کنیم.

آثار فاخر عاشورایی

وی با اشاره به انتقال مفاهیم عاشورا به مخاطبان با پرهیز از انحراف و اغراق گفت: شاعر باید حوصله کرده و از چند روضه و مداحی و کلیپ مجازی پرهیز کند. مطالعه‌ مقاتل مشهور و معتبر خیلی مؤثر است. امروز دیگر دسترسی به فضای مجازی هم بیشتر شده و دانشنامه‌های معتبری مثل ویکی‌ شیعه و امثالهم هم می‌تواند منبعِ اطلاعات صحیح برای شاعر و مداح باشد و جدای از این‌ها مطالعه دقیق آثاری که از گذشتگان به یادگار مانده و در این خصوص مستند شده که باید به آنها رجوع کرد.

این شاعر آیینی ادامه داد: برای کسانی که اهل فن هستند یک نکته‌ای که لازم است همین جا بیان کنم‌ این است که به‌عنوان مثال در بحث نوحه که متأسفانه معدود مادحین‌ شأن مداحی را پایین‌ می‌آورند در حالی که خیلی باید دقیق عمل کرد تا خدای ناکرده دچار انحراف نشویم و مجلس امام حسین(ع) با شکوه و عظمت تمام برگزار شود.

وی با برشمردن آثار فاخر عاشورایی بیان کرد: فاخرترین اثر سروده شده در حوزه‌ شعر عاشورایی ترکیب‌بندِ محتشم کاشانی و همچنین گنجینه الاسرار عمان سامانی است. امروز هم البته اثر فاخر کم تولید نمی‌شود. چه جوان‌ترها و چه پیکسوت‌ها کارهای بسیار خوب و شایسته نوشتند و می‌نویسند که از جمله آن‌ها می‌توان به آثار زنده‌یاد استاد ابوالقاسم‌حسینجانی، قادر طهماسبی فرید، علیرضا قزوه، معلم دامغانی و... اشاره کرد.

نیکوکار در خصوص مؤلفه‌های شعر آیینی تأثیرگذار گفت: برای پاسخ این سؤال اول باید ببینیم شعر در معنای عام، برای تأثیرگذاری به چه مؤلفه‌هایی نیاز دارد اما در مجموع می‌تواند گفت شعر آیینی علاوه‌بر تمام موارد فنی، باید «صدق» داشته باشد یعنی شاعر باید مستقیم از عمقِ جان‌ شعر بگوید، این صدق و راستی شاید یکی از رموز اثرگذاری شعر آیینی است.

این شاعر آیینی اظهار کرد: در خصوص شنیده شدن فکر می‌کنم‌ یکی از ابزارهای مهم این است که تبدیل به سرود یا با موسیقی و تولید نماهنگ تلفیق شود و همچنین ذاکران‌ اهل بیت(ع) در محافل و مجالس به سمع مخاطبان‌ و مشتاقان برسانند؛ البته فضای مجازی با تمام‌ آسیب‌ها و آفت‌هایش می‌تواند در این زمینه هم‌ مثمر ثمر باشد.

شعر «در سینه ی من زهر هلاهل بشود، بی عشقِ «حسین» دل اگر دل بشود، عمری است که دیوانه و دربند توایم، دیوانه تو مباد عاقل بشود، وصل است اساس و ریشه ما به حسین، هم‌ آخرت و هم اینکه دنیا به حسین، لا حول ولا قوه الا بالله، لا حول ولا قوه الا بحسین، غیر از تو کسی فکر نجات ما نیست، بی تو سفر بهشت هم زیبا نیست، سرتاسر عمر یک دم است و آن هم، جز معنی «کل یوم عاشورا» نیست، نام تو اگر به هر نفس هم‌ باشد، عشق است که خالی از هوس هم‌ باشد، این اشک‌ گناهان مرا می شوید، یک روز حسین‌جان اگر نام تو را، بر روی لبم ‌نیاورم می‌میرم...» بخشی از یک شعر آیینی سروده رضا نیکوکار است.