آسیب‌هایی که تحقق حیات طیبه را تهدید می‌کند

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سحرخوان، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن در یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: اصطلاح «حیات طیبه» خاستگاه قرآنی دارد و برگرفته از آیه ۹۷ سوره نحل است که خداوند می‌فرماید: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ: هر كس از مرد يا زن كار شايسته كند و مؤمن باشد قطعا او را با زندگى پاكيزه‏ اى حيات [حقيقى] بخشيم و مسلما به آنان بهتر از آنچه انجام مى‏ دادند پاداش خواهيم داد».

 

حیات طیبه به مثابه آرمان نهایی انقلاب اسلامی، در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای نقش‌آفرینی می‌کند، لذا ضروری است که عوامل ساختاری و کارگزاری در تعامل با یکدیگر این مهم را محقق سازند. همچنین ساختار سیاسی نظام جمهوری اسلامی با هدایت کارگزاران (مسئولان و مردم) و کاربست منابع و ظرفیت‌های موجود می‌بایست در راستای تحقق آن گام بردارد.

 

حیات طیبه، سعادت و خوشبختی در زندگی دنیوی و اخروی را تضمین می‌کند. از این رو مصادیق حیات طیبه شامل موضوعات مادی و معنوی می‌شود. پیشرفت‌های صنعتی و تکنولوژیک، رفاه اقتصادی، امنیت، عدالت، سبک زندگی اسلامی ایرانی از مصادیق مادی حیات طیبه و خداباوری، اخلاق، معنویت، صداقت از مصادیق معنوی حیات طیبه هستند.

 

راهبرد‌های چهارگانه معنوی (حاکمیت نظام اسلامی)، مادی (افزایش توان قدرت ملی)، علمی (پیشگامی در دانش جهانی) و تمدنی (پیشگامی در مدنیت جهانی) برای تحقق حیات طیبه لازم است. بدون توجه به هر یک از این راهبرد‌های چهارگانه، تحقق حیات طیبه در عمل با کاستی و خلاء مواجه خواهد شد.

 

همچنین موانع درونی و بیرونی، از جمله آسیب‌هایی هستند که تحقق حیات طیبه در جمهوری اسلامی ایران را دچار تهدید می‌کند. طغیان هوای نفس انسان‌ها، و شکل گیری رذایل اخلاقی در مردم و مسئولان نظیر دنیاطلبی، کبر، حسادت، روح بهیمت از جمله موانع درونی و دشمنی‌های فرعون‌ها، نمرود‌ها و شیاطین عصر همچون آمریکا از جمله موانع بیرونی تحقق حیات طیبه هستند؛ در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب تحقق حیات طیبه چشم‌انداز خاصی را دنبال می‌کند، جمهوری اسلامی کشوری پیشرفته و الگو برای امت اسلامی، که متصف به عزت، استقلال، معنویت، اخلاق و عدالت باشد.

 

حیات طیبه وعده‌ای قرآنی است و از آن جهت که در وعده‌های الهی تخلف صورت نمی‌پذیرد، قطعا به خاطر ایمان و عمل صالح از جانب خداوند متعال به بندگان اعطاء خواهد شد؛ واژه «حیات طیبه» در قرآن مجید تنها در سوره نحل آیه ۹۷ آمده است. «مَنْ عَمِلَ صلِحاً مِّن ذَکرٍ أَوْ أُنثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوةً طیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسنِ مَا کانُوا یَعْمَلُون» یعنی: هر کس عمل صالح انجام دهد در حالی که مومن است، خواه مرد باشد یا زن، به او حیات پاکیزه می‌بخشیم و پاداش آن‌ها را به بهترین اعمالی که انجام دادند، خواهیم داد.

 

آنچنان که آیه مذکور صراحت دارد، ایمان و عمل صالح دو رکن اصلی برای برخورداری از این نعمت هستند؛ دو رکنی که در بسیاری از آیات قرآن کنار یکدیگر ذکر شده‌اند و از همدیگر قابل تفکیک نیستند؛ البته باید توجه کرد که عمل صالح آن چنان مفهوم وسیع و گسترده‌ای دارد که تمام فعالیت‌های مثبت و مفید و سازنده را در همه زمینه‌های علمی، فرهنگی و سیاسی، اقتصادی، نظامی و مانند آن شامل می‌شود.

مفسران قرآن، معانی متعددی برای «حیات طیبه» ذکر کرده‌اند، مانند: روزى حلال، قناعت و خشنودى از قسمت الهی، عبادت توأم با روزى حلال، زندگانى در طاعت خداوند. البته با توجه به نتایجی که از انجام عمل صالح نصیب مؤمنان می‌شود، حیات طیبه مفهومش آن‌چنان وسیع و گسترده است که همه این‌ها و غیر این‌ها را در بر می‌گیرد. در حقیقت موارد نام برده از باب مصادیق هستند. پس حیات طیبه، یعنی زندگى پاکیزه از هر نظر؛ پاکیزه از آلودگی‌ها، ظلم‌ها، خیانت‌ها، دشمنی‌ها، اسارت‌ها، ذلت‌ها و انواع نگرانی‌ها و هر گونه چیزى که آب زلال زندگى را در کام انسان ناگوار می‌سازد. (مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۱۱، ص ۳۹۴، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ ش)

 

به دیگر سخن حیات طیبه یعنى زندگى که نیاز‌های مادى، جسمانى، معنوى، علمى، عملى و روحى آدمی را پاسخ‌گو باشد. (خامنه‌اى، على، سایه سار ولایت (منشور مطالبات مقام معظم رهبرى از دانشگاه و دانشگاهیان)، ج ۶، ص ۲۵ (با اندکی ویرایش)، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول، ۱۳۸۸ ش)؛ همچنین با توجه به این‌که به دنبال آن، سخن از جزاى الهى به نحو احسن به میان آمده، استفاده می‌شود که حیات طیبه مربوط به دنیا است و جزاى احسن مربوط به آخرت (تفسیر نمونه، ج ‏۱۱، ص ۳۹۴)

 

بنا به فرمایش علامه طباطبایی حیات طیبه‌اى که خداوند به زن و مرد نیکو وعده داده است، حیاتى حقیقى و جدید است که مرتبه‌اى بالا و والا از حیات عمومى و داراى آثارى مهم است. بنا بر فرمایش قرآن، انسان مؤمن با دو بال ایمان و عمل صالح و در سایه حیات طیبه به شکوفایی عقلی می‌رسد که مهم‌ترین هدف از بعثت انبیای الهی است؛ انسان به وسیله رشد صحیح عقل و بهره‌برداری از آن، می‌تواند از کمال واقعی برخوردار شود. این در حالی است که قرآن کریم کافر را به سبب عدم تعقل و خردورزی، مرده فاقد حیات می‌داند.  

مقام معظم رهبری در تعریف حیات طیبه می‌فرمایند: «حیات طیبه یعنی چه؟ یعنی همه‌ی این چیز‌هایی که بشر برای به‌زیستی خود، برای سعادت خود به آن‌ها احتیاج دارد.» (بیانات در دیدار فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامى۱۳۹۴/۰۶/۲۵)؛ همچنین می‌فرمایند: «حیات طیبه معنایش این نیست که کسانی فقط نماز بخوانند، عبادت کنند و اصلا به فکر زندگی و مادیات نباشند؛ نه، حیات طیبه، یعنی دنیا و آخرت را با هم داشتن.» (بیانات در دیدار زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی ۱۳۷۰/۰۱/۲۹)

 

در تعریف دیگر می‌فرماید: «حیات طیبه یعنی زندگی که در آن، هم روح انسان، هم جسم انسان، هم دنیای انسان، هم آخرت انسان تأمین است» (بیانات در دیدار قاریان قرآن‌۱۳۸۹/۰۴/۲۴)؛ ایشان دوباره می‌فرماید: «حیات طیبه و زندگى پاکیزه، یعنى زندگی که کام انسان را شیرین کند؛ انسان با آن زندگى، احساس آرامش و آسایش کند.» (بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم قم۱۳۶۸/۱۰/۱۹)