لزوم پذیرش سخن مؤمن و رد سخن فاسق

به گزارش ایکنا، کتاب «تفسیر سوره برائت» از مجموعه بیان قرآن اثر آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای توسط انتشارات انقلاب اسلامی وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری با شمارگان ۲۰۰۰ نسخه منتشر شده است.

کتاب در قالب 51  گفتار تنظیم شده است که از جمله عناوین آن می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ ضرورت همراهی تعلیم با تربیت، فواید شرکت نکردن منافقان در جنگ، علت کراهت خداوند از شرکت منافقان در جنگ، علل قبول نشدن انفاق‌های منافقان، لزوم مقدم داشتن مصلحت جامعه بر مصلحت خود، لزوم تکریم افراد جامعه، تلاش منافقان برای پاک کردن گناه خود با گناهی دیگر، اهمیت زکات در اسلام، مقصود از جهاد در قرآن کریم، جواز استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد.

در فصلی از کتاب با عنوان «لزوم پذیرش سخن مومن و رد کردن سخن فاسق» می‌خوانیم: «از مقایسه و جمع‌بندی آیه «يُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ» با آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا» که به آیه نبأ معروف است یک اصل کلی به دست می‌آید. آیه نبأ درباره قضیه شخصی فاسق به نام ولید است که وقتی آمد و گزارش داد که اهل فلان جا مرتد شده‌اند و زکات نمی‌دهند، لشکر آماده شد که برود و آن مانعین زکات را مجازات کند و زکات را از آنها به زور بگیرد. آیه آمد که چرا به حرف فاسق گوش دادید. وقتی فاسقی خبری آورد در اطراف آن تحقیق و تفحص کنید و خبر را بررسی نمایید. این خلاصه و مفاد آیه نبأ است.

علمای علم اصول درباره این آیه در باب حجیت خبر واحد بحث زیادی می‌کنند. آنان برای اثبات حجیت خبر واحد، به مفهوم شرط و وصفی که در این آیه هست استدلال می‌کنند و می‌گویند «آیه گفته است اگر فاسق خبری آورد شما تبیین کنید. معنای این سخن آن است که اگر غیر فاسقی خبری آورد تفحص لازم نیست و حرف او را قبول کنید».

بحث مفهوم به تفصیل در علم اصول مطرح شده است، ولی از بحث درباره منطوق آیه غفلت شده است در حالی که تکیه آیه نبأ روی منطوق آن است، نه روی مفهوم آن. اسلام می‌خواهد با آیه نبأ آبروی فاسق را ببرد و ثابت کند که حرف فاسق در جامعه قابل قبول نیست. کسی که خلاف شرع انجام می‌دهد، عملا نشان داده که از گناه پرهیز ندارد، به همین دلیل نباید حرف او را پذیرفت. او در جامعه اسلامی آبرو و اعتباری ندارد.

چنانچه ما در این‌باره بحث نماییم بسیاری از خلاف‌هایی که در جامعه خودمان هست معلوم می‌شود و بسیاری از حرف‌هایی که بین خودمان و برای خودمان شایع می‌شود، همه از بین می‌رود. قضاوت‌های بیجا نیز همین گونه است. اگر حرف را تعقیب کردیم و آخرش رسید به آدمی مجهول، کار برای ما روشن می‌شود و معلوم خواهد شد که آورنده و گوینده حرف، فاسق بوده و آیه می‌گوید حرف فاسق قبول نیست و آبروی فاسق را باید ریخت. بنابراین آن بحث‌های اصولی زائد است. باید به اصل آیه توجه کرد. روایاتی نیز در این‌باره وجود دارد.

آیه می‌خواهد بگوید در افق جامعه اسلامی، فاسق یعنی آن که دینداری او معلوم نیست و ثباتی در دین ندارد حرفش حجیت ندارد و اگر خبری آورد یا از امری اطلاعی داد نباید آن را پذیرفت. عکس مطلب آیه نبأ در جمله «يُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ» که آیه مورد بحث است بیان شده است. این آیه می‌گوید پیامبر(ص) به حرف مومنان گوش می‌کند و برای سخن مومن ارزش قائل است و گفته مومن اعتبار دارد.

آن اصل کلی که از آیه استفاده می‌شود این است که ایمان در جامعه مسلمانان، موجب اعتبار و آبرو و پذیرش خبر است و در مقابل، نداشتن ایمان مایه بی‌آبرویی و سقوط اعتبار است. کسی قابل احترام است که مومن باشد. در روایت چنین آمده است که کسی خدمت امام آمد و گفت: «درباره فلانی اینطور می‌گویند». حضرت فرمود: «اگر درباره برادر مومن تو این حرف‌ها را گفته‌اند ولو پنجاه نفرند قبول نکن در صورتی که خود او بگوید اینطور نیست». بعد به همین آیه استشهاد می‌کند که پیامبر(ص) ایمان به خدا و ایمان به مومنین دارد.

در این‌باره در جامعه ما روحانیون وظیفه حساس‌تری نسبت به دیگران دارند و باید نسبت به اخباری که از افراد فاسق یا بی‌دین می‌آورند تحقیق و جستجو کنند».

در توضیحات پشت جلد این مجموعه آمده است: «فهم و تبیین قرآن، در هدایت عمومی جامعه و همچنین در هدایت فردی و کمال فردی هر شخصی دارای تاثیر بسزایی است؛ یعنی در جامعه‌ی اسلامی اگر مردم با قرآن آشنا باشند، با قرآن انس بگیرند و از راهنمایی‌های قرآن استفاده بکنند، هم به حرکت عمومی جامعه به سمت اهداف اسلامی کمک خواهد شد و هم هر فردی به خودی خود، در درون خود در ذهن و روح و قلب خود به آن کمالی که اسلام برای شخص مسلمان معین کرده نزدیک‌تر خواهد شد.»

در پایان یادآور می‌شود تفسیر سوره برائت اثر مقام معظم رهبری در 671 صفحه توسط انتشارات انقلاب اسلامی وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای با قیمت 180 هزار تومان روانه بازار نشر شده است.