بازگشت مراسم ترحیم به مساجد؛ از الزامات تا راهکارها

بازگشت مجالس ترحیم از آرامستان‌ها به مساجد و حسینیه‌ها در دوران پساکرونا از جمله موضوعاتی است که هر از گاهی در فضای فرهنگی چهارمحال و بختیاری مورد تأکید و توصیه قرار می‌گیرد اما به نظر می‌رسد هنوز این اتفاق در بسیاری از مناطق استان محقق نشده و مردم ترجیح می‌دهند مجالس ترحیم درگذشتگان خود را در منازل و سالن‌ها و آرامستان‌ها برپا کنند. به نظر می‌رسد بازگشت مجالس ختم و ترحیم اموات که ذیل نهضت بازگشت به مساجد قرار دارد هنوز نیاز به کار جدی و قوی فرهنگی دارد تا هر چه زودتر شاهد برپایی این برنامه‌ها در این اماکن مقدس باشیم. امری که باعث رونق مسجد خواهد شد و مردم نیز بهتر می‌توانند در یک فضای معنوی به قرائت قرآن و فاتحه به نیت شادی روح متوفی بپردازند.

این نکته‌ای بود که حجت‌الاسلام نکونام، امام‌جمعه شهرکرد و رئیس شورای فرهنگ عمومی چهارمحال و بختیاری نیز در خطبه‌های نماز جمعه ۲ روز قبل به آن اشاره داشت و ضمن تأکید بر گرفتاری و مشکلات فراوان مردم برای برپایی یا شرکت در مجالس اموات در آرامستان‌ها، گفت: این خواهش را دارم که مجالس اموات را به مساجد ببرید زیرا بردن مجالس به آرامستان‌ها باعث مشکلات زیادی برای مردم و نیز بی‌رونق شدن مساجد شده است.

وی اضافه کرد: برگزاری مراسم در مساجد سهولت بیشتری برای مردم دارد، این مجالس  مؤثر بوده و انسان را به یاد مرگ می‌اندازد لذا باید تلاش شود تا مجالس اموات بدون ریخت و پاش، اجحاف و بدون تشریفات در مساجد محلات برگزار شود و این اماکن مقدس آباد و پر رونق شوند. امیدوارم که همگان به ترویج این برنامه‌های خوب در مساجد اهتمام داشته باشند.

در خصوص چرایی خارج شدن مراسم ترحیم اموات از مساجد و نیز راهکارهای بازگشت به رویکرد قبلی گفت‌وگویی با یک امام جماعت فعال و پرکار در شهرک منظریه شهرکرد انجام شده است که با هم می‌خوانیم.

بیشتر بخوانید:

• مراسم ترحیم در پساکرونا و آدابی که از کرونا آموختیم

حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسماعیلی، راهیار بنیاد هدایت در چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه دین اسلام برای لحظه لحظه زندگی انسان از زمان شکل‌گیری نطفه تا پایان حیات ارزش قائل بوده و توصیه‌ها و دستورالعمل‌های فراوان دارد، اظهار کرد: پیداست که موجودیت و نحوه تربیت و شیوه حیات و حتی مرگ انسان اهمیت دارد و جایگاه والای انسان را نشان می‌دهد. 

وی با ذکر اینکه مسجد از دیرباز بهترین مکان برای برپایی مجالس ختم و ترحیم در بین مسلمانان بوده است، ادامه داد: در گذشته مرسوم بود برای معنویت‌بخشی به مجالس ترحیم اموات و اینکه یاد خدا در مجلس جاری و ساری باشد، این مراسم را در مساجد برگزار می‌کردند تا شاید برخی با حضور در این مجلس، دلشان به مسجد گره بخورد؛ این سنت زیبا چند سالی است که به علل مختلف کم‌رنگ شده و می‌طلبد این موضوع مورد توجه قرار گیرد.

برکات برپایی ترحیم اموات در مساجد

امام جماعت مسجد سلمان فارسی منظریه شهرکرد در خصوص برکات برپایی محافل ترحیم در مساجد، بیان کرد: مسجد محل انس و الفت، اتحاد و همدلی، معنویت و آرامش است لذا برپایی مراسم ختم در این مکان مقدس باعث تقویت این موارد در بین آحاد جامعه می‌شود. برپایی مراسم ختم در مساجد یکی از راهکارهای انس مردم با این مکان مقدس است و چه بسا کسانی که رفت و آمد زیادی به مسجد ندارند، محفل ترحیم اموات بهانه‌ای باشد تا پای افراد به این فضای معنوی باز شود. 

اسماعیلی افزود: مسجد محل حشر و نشر خوبان و ملائکه و مکانی سرشار از معنویت است و لذا برپایی مجلس اموات در این مکان اثرات و برکاتی برای تازه درگذشتگان نیز خواهد داشت. 

وی با تأکید بر اینکه مسجد محل دورهمی اهالی و ساکنان محله است، توضیح داد: از صدر اسلام، مسجد این ویژگی ذاتی را داشته که همواره محل تجمع مسلمین بوده و مراسم ختم نیز یکی از مصادیق عملی این ویژگی مسجد است. 

این کارشناس مذهبی با ابراز تأسف از تغییر شیوه برپایی مراسم ترحیم در برخی مناطق، بیان کرد: این روزها گاه تصاویری از مراسم کشته‌شدگان صهیونیستی که به دست رزمندگان حماس به هلاکت می‌رسند منتشر می‌شود و مشاهده می‌کنیم که شکل مراسم آنان با شکل مراسم مردم ما در برخی نقاط چندان تفاوتی ندارد یعنی می‌بینیم که آنان نیز در منزل صندلی می‌گذارند و دور هم می‌نشینند و پذیرایی و... انجام می‌شود. در حالی که ما مسلمانان از دیرباز مراسم ختم را در مساجد با آداب و برنامه‌های ویژه و قرائت قرآن داشته‌ایم که جا دارد به این شیوه بازگشت داشته باشیم. 

اسماعیلی تصریح کرد: یک علت و بهانه برای خارج شدن مراسم ترحیم از مساجد، کرونا بود اما به نظر می‌رسد این مسئله علل دیگری نیز داشته است. راهکار بازگشت به مساجد این است که در گام نخست باید زیرساخت‌ها و امکانات برپایی یک برنامه فاخر و خوب در این اماکن مقدس فراهم شود. طبیعی است که اگر امکانات اولیه از سرویس بهداشتی گرفته تا فضای عمومی در یک مسجد فراهم نباشد، قاعدتاً طرح مسئله برگزاری مراسم ختم اموات در آن مکان موضوعیت ندارد. 

وی با بیان اینکه در برخی مساجد دسترسی به امکانات از مردم و مراجعان برای برگزاری مراسم سلب شده است، توضیح داد: طبیعی است که وقتی متولیان مسجد همکاری و همراهی لازم را با صاحبان عزا برای در اختیار گذاشتن فضا و امکانات بر طبق پروتکل‌های آن مکان مقدس نداشته باشند، مردم نیز رفته رفته روی بر می‌گردانند؛ در برخی مساجد حتی از صاحبان عزا برای برگزاری مراسم ختم هزینه‌هایی دریافت می‌شود که این امر نیز محل آسیب خواهد بود. 

استفاده از مسجد برای مردم تسهیل شود

اسماعیلی با بیان اینکه روند بهره‌گیری از مسجد برای برپایی مجالس ترحیم باید تسهیل شود، بیان کرد: هیئت امنا باید توجیه شوند که بنا نیست به واسطه اخذ هزینه برای برگزاری یک مجلس ترحیم تمام معضلات مالی مسجد را حل کنند بلکه باید زمینه‌ای فراهم شود تا اهالی محله و عموم مردم با مسجد انس و الفت بگیرند و مجالس مردمی بدون مانع در این مکان مقدس برگزار شود. 

این روحانی فعال فرهنگی با اشاره به اینکه امروز متأسفانه شاهد جایگزینی ساز و آواز یا مداحی به جای قرائت قرآن کریم در مجالس ختم و ترحیم هستیم، گفت: قرآن کتاب زندگی ماست که مسیر اصلی را برایمان ترسیم می‌کند و بر طبق حدیث ثقلین، مقدم بر عترت(ع) دانسته شده است. انس با قرآن از اصول واجب زندگی مسلمان است پیداست که باید بتوانیم دستورالعمل زندگی را از قرآن بگیریم و به کار ببندیم، تأکیدات فراوان دین برای قرائت قرآن برای همه ما محرز و مشخص است و از جمله باعث شادی اموات و آمرزش می‌شود.

اسماعیلی افزود: گرایش مردم به موسیقی و ساز و آواز در مراسم اموات و حتی سوگواری اهل‌بیت(ع) به جای تلاوت قرآن حاکی از آن است که من طلبه نتوانسته‌ام خیرات و برکات قرآن را برای مخاطب تبیین کنم؛ مسئله بعدی این است که مردم در مجالس و محافل ترحیم به سمت موسیقی رفته‌اند و قاعدتاً چون اجرای موسیقی در مسجد موضوعیت ندارد مجالس را از مسجد خارج کرده و به منازل و سالن‌ها انتقال داده‌اند. 

وی تأکید کرد: وقتی قائلیم که موسیقی باید از مجالس ترحیم حذف شود و مجالس ختم به مسجد بازگردد، باید بتوانیم یک بسته مورد قبول نیز به مردم ارائه دهیم یعنی باید یک نمونه مجلس ترحیم کامل که معنویت در آن حاکم باشد طراحی و برای مردم الگو کنیم تا آنان به سمت برگزاری مجالسشان در مساجد ترغیب و جذب شوند. 

نقش راهبری ائمه جماعات

اسماعیلی با تأکید بر اینکه بازگشت محافل ترحیم اموات به مساجد راهکار اداری و دستوری ندارد، گفت: نمی‌توان با ابلاغ و بخشنامه حاکمیتی مردم را مجبور کرد که مراسم ترحیم درگذشتگان خود را در مساجد برپا کنند بلکه این امر به فرهنگ‌سازی و کار فرهنگی نیاز دارد؛ تبلیغات بسیار مهم است و اگر یک بسته الگویی خوب به مردم ارائه شود، آنان خود به خود جذب می‌شوند. البته دستگاه‌ها و نهادها نیز طبیعتاً در خدمت مردم هستند و اگر مانعی باشد وظیفه دارند تسهیل‌گری کنند. 

امام جماعت مسجد سلمان فارسی شهرک منظریه شهرکرد نقش ائمه جماعات را نیز در بازگشت مجالس ترحیم به مساجد مهم ارزیابی کرد و توضیح داد: امام جماعت مدیر ذاتی مسجد و مسجدی‌ها، محله و جریان اجتماعی اطراف مسجد است، جریان‌سازی و راهبری توسط این فرد اتفاق می‌افتد و امام جماعت در واقع میدان‌دار کار است.

اسماعیلی در پایان گفت: امام جماعت اگر نتواند خوب راهبری و میدان‌داری کند، هیچ برنامه‌ای در مسجد و محله به سرانجام نمی‌رسد، من امام جماعت اگر نگاه مالی به برگزاری مراسم ترحیم در مسجد داشته باشم، با شکست مواجه خواهم شد اما اگر از طریق بازگرداندن این مجالس به مسجد در پی جذب اذهان و قلوب به این مکان مقدس باشم، شکل کارم متفاوت و نتیجه‌بخش خواهد بود؛ البته توانمندی ائمه جماعات نیز بسیار اهمیت دارد که باید توانمندسازی آنان در دستور کار قرار گیرد.