برخی از دلایل رد یا ضعف پایان‌نامه‌های دانشگاهی

سیدمجید نبوی، دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر علوم قرآنی در یادداشتی که با عنوان «برخی از دلایل رد یا ضعف پروپزال یا پایان‌نامه‌های دانشگاهی» در اختیار ایکنا قرار داده است، به بررسی این موضوع پرداخته است.

متن یادداشت را با هم می‌خوانیم: 

امروزه با گسترش دانشگاه‌ها و فضاهای آکادمیک، نگارش پروپوزال و پایان‌نامه یکی از دغدغه‌های اصلی دانشجویان شده است و دانشجویان برای دریافت مدرک تحصیلی و نمره خوب، مجبور هستند که یک پروپزال و پایان‌نامه خوبی ارائه بدهند. برخی از دانشجویان در این حیطه مشکلاتی دارند و نمی‌توانند قواعد یک نگارش خوب را رعایت کنند. به طور کلی، رعایت نکردن برخی مسائل سبب رد پروپزال یا پایان‌نامه می‌شود یا سبب ارائه پروپزال یا پایان‌نامه ضعیفی می‌شود در ادامه برخی از دلایل رد پروپزال یا پایان نامه ارائه می‌شود:

 1- عدم تطابق محتوا با موضوع اصلی و هدف تحقیق

یکی از دلایل رد پروپزال یا پایان‌نامه به دلیل عدم تطابق محتوا با موضوع اصلی و ماهیت تحقیق، بی‌ارتباط بحث کردن و ذکر مطالب بی ارتباط یا کم ارتباط است که به طور خلاصه به معنی خروج از موضوع تحقیق است. در متن پایان‌نامه یا پروپوزال، باید مطالب به صورت کامل و جامع به موضوع اصلی و هدف تحقیق مرتبط باشند. هر مطلب یا بحثی که بی‌ارتباط با موضوع اصلی باشد یا به صورت کم ارتباط ارائه شود، می‌تواند منجر به رد پروپزال یا پایان‌نامه شود. عدم توجه به موضوع اصلی تحقیق، عدم ارائه توضیح مناسب و واضح از هدف تحقیق و عدم ارائه ارجاعات مناسب به منابع و مطالب مرتبط نیز مشکلاتی است که ممکن است باعث عدم تطابق محتوا با موضوع اصلی شود. بنابراین، برای جلوگیری از این مشکل، باید در نوشتن پروپوزال یا پایان‌نامه، دقت کافی را در ارائه مطالب مرتبط با موضوع اصلی و هدف تحقیق داشته باشید و بحث‌هایی که بی‌ارتباط یا کم ارتباط با موضوع هستند را از متن خود حذف کنید. همچنین، باید اطلاعات و متون مرتبط با تحقیق خود را با ارجاعات مناسب و معتبر ارائه کنید.

به طور کلی این مشکل به سبب دلایل زیر اتفاق می‌افتد:

1. انتخاب نامناسب موضوع و پیشبرد ضعیف آن
2.  عدم ارائه ساختارهای مناسب با عنوان اصل
3.  عدم توجه به هدف و سوال اصلی
4.  عدم توجه به موضوع اصلی و ساختار اصلی
5. عدم ارجاع به منابع مناسب؛

 2- انتخاب موضوع نامناسب و ضعیف

زمانی که موضوع یک پایان‌نامه یا پروپزال مبهم و نامناسب بوده یا کاربردی یا مسئله‌محور نباشد امکان رد شدن آن بیشتر می‌شود. موضوع پایان‌نامه باید واضح و مختصر بوده به طوری که بتوان آن را در یک یا دو جمله خلاصه کرد. همچنین باید موضوعی باشد که بتوان به آن به صورت تحقیقی پرداخت. اگر موضوع پایان‌نامه مبهم و ضعیف و نامناسب باشد، استاد راهنما موضوع را تایید نخواهد کرد. همچنین موضوع پایان‌نامه باید موضوعی باشد که برای شما و جامعه علمی مهم باشد و بتواند به حل یک مشکل یا سوال کمک کند. اگر موضوع پایان‌نامه شما مهم و مورد علاقه شما نباشد، ممکن است انگیزه کافی برای انجام تحقیقات و نوشتن پایان‌نامه خود را نداشته باشید. کاربردی نبودن و کارایی نداشتن موضوع از دیگر دلایل رد پروپزال یا پایان نامه است. موضوع پایان‌نامه باید موضوعی باشد که بتوان از آن در دنیای واقعی استفاده کرد. و باید موضوعی باشد که بتواند به حل یک مشکل یا سوال کمک کند یا به بهبود درک ما از یک موضوع کمک کند. اگر موضوع پایان‌نامه شما کاربردی یا کارآمد نباشد، ممکن است توسط استاد راهنما یا هیئت داوران دانشگاه رد شود چرا که موضوعات نامناسب و ناکارآمد و غیرکاربردی ارزش صرف وقت و انرژی برای انجام تحقیقات و نوشتن پایان‌نامه را ندارند. همچنین اگر موضوع پایان‌نامه شما مسئله‌محور نباشد امکان رد شدن آن توسط اساتید بسیار زیاد است.

3- نداشتن بحث و تحلیل به اندازه کافی در نگارش (و صرفا حالت جمع آوری داشتن)

یکی از دلایل اصلی رد پروپوزال یا پایان‌نامه، عدم وجود بحث و تحلیل کافی در نگارش است. این به این معنی است که نویسنده به جای ارائه یک تحلیل دقیق و جامع از موضوع، فقط به جمع آوری اطلاعات اکتفا کرده و متن او از بحث و تحلیل عمیق خالی است. پروپوزال یا پایان‌نامه، بدون بحث و تحلیل مناسب، یک مجموعه اطلاعات ضعیف برای مخاطبان به نظر می‌رسد و اعتبار علمی ندارد. بحث و تحلیل می‌تواند شامل ارائه دیدگاه‌های مختلف، مقایسه و تحلیل داده‌ها و نتایج، بررسی علل و معلول‌ها، تبیین الگوها و روابط و استخراج نتایج و استنتاج‌های قابل قبول باشد. وجود تحلیل کافی در نگارش به خواننده کمک می‌کند تا بهترین دیدگاه‌ها و نتایج را بفهمد و درک کند و به نتایج ارائه شده، اعتماد کند. بنابراین، برای جلب رضایت استاد راهنما و کمیته داوری، باید به بحث و تحلیل به اندازه کافی در پروپوزال یا پایان‌نامه توجه کنید. این شامل بررسی مفصل داده‌ها، تحلیل آن‌ها، توجیه استنتاج‌ها و ارائه نتایج و استنتاج‌های قابل قبول است.

علل نداشتن بحث و تحلیل کافی در نگارش عبارتند از:

1. عدم توانایی تحلیل و تفسیر داده‌ها: پژوهشگر ممکن است نتواند داده‌های جمع‌آوری شده را (به علت عدم توانایی یا نداشتن مهارت نگارشی) به درستی تحلیل و تفسیر کند و این عدم توانایی می‌تواند به نداشتن بحث و تحلیل به اندازه کافی در نگارش منجر شود.
2. عدم به کارگیری روش‌های تحلیلی مناسب: انتخاب روش‌های تحلیلی نادرست یا نامناسب می‌تواند به کمبود بحث و تحلیل مناسب در نگارش منجر شود. استفاده از روش‌های تحلیلی اصولی و متناسب با نوع داده‌ها بسیار حائز اهمیت است.
3. نادیده گرفتن نتایج: اگر پژوهشگر نتایج را نادیده بگیرد یا مختصری به استناد آنها نکند و یا تحلیل اجزای مهم مرتبط با موضوع را در نظر نگیرد، نگارش او فاقد بحث و تحلیل کافی خواهد ماند.

4- عدم نوآوری و وجود تعداد زیادی از نگارش‌های مشابه در مورد موضوع پژوهش

یکی از دلایل رد پروپوزال یا پایان‌نامه، عدم نوآوری و وجود تعداد زیادی از کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها و مقالات مشابه در مورد موضوع پژوهش باشد. در ادامه این مسئله به طور جامع تر و کامل توضیح داده می‌شود:

1. عدم نوآوری: یکی از اصول اساسی تحقیقات علمی و پژوهش‌های دانشگاهی، نوآوری و ارائه چیزی جدید و متفاوت به عرصه علم است. اگر پروپوزال یا پایان‌نامه شما تکراری باشد و هیچ ایده یا دستاورد جدیدی نداشته باشد، بی شک یکی از مهمترین دلایل رد شدن آن همین مسئله خواهد بود. دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی به دنبال تحقیقاتی هستند که در آنها نتایج جدید و پیشرفت‌های به‌روز علمی ارائه شود و از پژوهش‌های تکراری پرهیز می‌کنند.
2. وجود تعداد زیادی از کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها و مقالات مشابه: اگر ایده یا موضوع پژوهش شما در حوزه اطلاعاتی و قبلی به طور گسترده‌ای پوشش داده شده باشد و نتایج شما نیز نکته مهم و چشمگیر به مجموعه موجود اضافه نکند، این مسئله می‌تواند از نظر ارزیابان یک دلیل مهم برای ردشدن پروپوزال یا پایان‌نامه شما مطرح شود. در صورتی که پژوهش شما فقط تکرار یا تأییدی مجموعه‌های قبلی باشد بدون ارائه دستاورد جدید، بیشتر اینگونه به نظر می‌رسد که موضوع شما نیازی به انجام یک پژوهش مجدد و همچنین تخصصی و آکادمیک ندارد و باید موضوع یا نگارش را به گونه ای تغییر داد که با نگارشهای قبلی متفاوت باشد.

در نهایت، باید توجه داشت که رد یک پروپوزال یا پایان‌نامه برای هر دانشجو یا پژوهشگر تجربه ناخوشایندی است. در صورتی که پروپوزال یا پایان‌نامه شما رد شد، باید با استاد خود در ارتباط باشید و با او درباره دلایل رد و مسیرهای احتمالی برای بهبود کارتان مشورت کنید.

5- نداشتن پیش‌زمینه مطالعاتی کافی و نبودن داده‌های کافی یا با کیفیت

یکی از دلایلی که می‌تواند منجر به رد پروپوزال یا پایان‌نامه شود، عدم وجود پیش‌زمینه مطالعاتی کافی و نبودن داده‌های کافی یا با کیفیت باشد و نیاز به انجام مطالعات تکمیلی باشد.

وقتی شما برای انجام یک تحقیق علمی یا پروژه پایان نامه، پروپوزال می‌نویسید، نیاز است که به صورت جامعی به موضوع خود یا تحقیقات قبلی که در این زمینه انجام شده است، مطلع باشید. ارائه اطلاعات دقیق و جامع و ارائه تحلیل‌های درست و دقیق یکی از ضرورت‌های پژوهشی است و نشان دهنده قدرت پژوهشگر در انجام تحقیق و ارائه نتایج قابل قبول باشد.

به طور کلی باید گفت که عدم وجود داده‌های کافی و با کیفیت نیز می‌تواند عاملی برای رد پروپوزال یا پایان‌نامه باشد. برای انجام یک تحقیق قابل قبول، نیاز است تا داده‌های لازم جمع آوری شده و از آن‌ها برای تحلیل و بررسی استفاده شود. اگر در پروپوزال یا پایان‌نامه شما داده‌های کافی یا با کیفیتی برای اثبات فرضیات یا پاسخ به سوالات پژوهشی موجود نباشد، ممکن است به دلیل ناکافی بودن داده‌ها رد شود.

6- عدم رعایت شیوه‌نامه نگارش

یکی دیگر از دلایل رد پروپوزال یا پایان‌نامه عدم رعایت شیوه‌نامه نگارش است. شیوه‌نامه نگارش در دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی عموماً بر مبنای استانداردها و قوانین خاص همان دانشگاه و مرکز است که رعایت آن برای نگارش مقالات علمی، پایان‌نامه‌ها و گزارشات علمی و فنی الزامی است. هر دانشگاه یا مؤسسه تحقیقاتی دارای قوانین و استانداردهای نوشتاری خاص است. این استانداردها شامل قوانین مربوط به ساختار نگارشی، فرمت، منابع و مراجع و استناد به منابع، استفاده از منابع دقیق و معتبر، استفاده از علائم نگارشی مناسب، و دیگر موارد است.

عدم رعایت شیوه‌نامه نگارش نشاندهنده عدم اصالت و وقت کافی صرف نکردن و ضعف کار شما است. معمولا عدم رعایت شیوه‌نامه نگارش به چند شکل بروز می‌کند:

1. ساختار ناقص: اگر ساختار پروپوزال یا پایان‌نامه شما ناقص گنگ، غیرمنطقی یا نادرست باشد، ممکن است رد شود. ساختار نگارشی باید بر اساس شیوه نامه و منظم باشد.
2. فرمت نادرست: نگارش باید بر اساس فرمت مناسب و مطابق با شیوه‌نامه نگارش باشد. اگر پروپوزال یا پایان‌نامه شما براساس فرمت صحیح تنظیم نشده باشد، به عنوان مثال از نظر فاصله‌گذاری بین خطوط یا حجم فونت و استایل نشانگرها و غیره ممکن است منجر به ردشدن پروپوزال یا پایان‌نامه شما شود.
3. وجود مشکلات در استناد و مرجع‌دهی: استناد و مرجع‌دهی صحیح و دقیق به منابع استفاده شده در پروپوزال یا پایان‌نامه، جزء استانداردهای علمی است. اگر استنادها و منبعی که استفاده شده است، ناقص و نادرست باشند، می‌تواند به رد پروپوزال یا پایان‌نامه شما منجر شود.

بنابراین، برای جلوگیری از این مشکلات و رد شدن پروپوزال یا پایان‌نامه، توصیه می‌شود که به دقت شیوه‌نامه نگارش مربوطه را مطالعه کرده و در نگارش خود دقت ویژه‌ای به آن داشته باشید.

 7- وجود غلط‌های تایپی و اشتباهات محتوایی

غلط‌های تایپی و اشتباهات محتوایی می‌توانند اعتبار یک پروپزال یا پایان‌نامه را زیر سوال ببرد و باعث شوند که داوران آن پروپزال یا پایان نامه را جدی نگیرند. داوران انتظار دارند که دانشجویانی که پروپزال یا پایان نامه می‌نویسند؛ توانایی نوشتن متنی دقیق و بدون اشتباه را داشته باشند. وجود غلط‌های تایپی می‌تواند نشان دهد که دانشجو توجه کافی به کار خود نداشته است یا اینکه مهارت‌های نوشتاری او ضعیف است. علاوه بر این، اشتباهات محتوایی نیز می‌توانند اعتبار یک پروپزال یا پایان‌نامه را زیر سؤال ببرند. داوران ممکن است این اشتباهات را نشانه‌ی این بدانند که دانشجو به موضوع تحقیق خود تسلط ندارد یا اینکه تحقیق خود را به دقت انجام نداده است.

غلط‌های تایپی شامل نگارش لغات و عبارات غلط، کاراکترهای ناخواسته یا ویرایش نادرست ساختار جملات است. غلط‌های تایپی می‌توانند نشان دهنده بی دقتی و کم بودن کیفیت کار است.

اشتباهات محتوایی شامل مسائل مرتبط با فرضیات غلط، تفسیر نادرست داده‌ها، نتایج ناقص یا نادرست، عدم ارتباط منطقی بین بخش‌های مختلف، عدم توجه به مطالعات قبلی موضوع، و یا عدم پاسخ به سوالات پژوهشی مطرح شده در پایان نامه یا پروپوزال است.

همچنین عدم دقت در استنتاجات و تفسیرها نیز یکی دیگر از دلایل رد پروپوزال یا پایان نامه است.

8- عدم جامعیت و یکپارچگی در ساختار و محتوای تحقیق

 عدم جامعیت و یکپارچگی در ساختار و محتوای تحقیق به معنای عدم هماهنگی و انسجام بین بخش‌های مختلف پروپزال یا پایان‌نامه است. به عبارت دیگر، این موضوع زمانی به وجود می‌آید که بخش‌های مختلف تحقیق، از جمله مقدمه، مطالعات پیشین، روش‌شناسی، نتایج و بحث اصلی، با هم همخوانی نداشته باشند و یکپارچگی لازم را نداشته باشند.

این موضوع می‌تواند به دلیل عدم دقت در نوشتار و تنظیم پروپزال یا پایان‌نامه، عدم توجه به اصول نگارش علمی، عدم استفاده از یک سبک نگارش یا عدم رعایت قواعد نگارش باشد. همچنین، عدم جامعیت و یکپارچگی ممکن است به دلیل عدم توانایی دانشجو در ترکیب و ارتباط دادن بخش‌های مختلف تحقیق و ارائه یک موضوع واحد و مرتبط باشد.

به طور کلی می‌توان گفت که عدم جامعیت و یکپارچگی در ساختار و محتوای تحقیق به این معناست که پروپوزال یا پایان‌نامه به طور کامل و جامع به سوالات تحقیق پاسخ نمی‌دهد یا اینکه ساختار و محتوای آن منسجم نیست. این مسئله می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، مانند: 1- عدم تحقیق کافی درباره موضوع؛ 2- عدم وضوح در سوالات تحقیق؛ 3- عدم ارتباط بین سوالات تحقیق و متن اصلی و روش‌شناسی؛ 4- عدم ارتباط بین روش‌شناسی و نتایج تحقیق؛ 5- عدم ارائه نتیجه‌گیری کلی و واضح

اگر پروپوزال یا پایان‌نامه‌تان از عدم جامعیت و یکپارچگی رنج می‌برد، ممکن است رد شود. برای جلوگیری از این اتفاق، لازم است که با یک مشاور یا استاد مجرب مشورت کنید و پروپوزال یا پایان‌نامه‌تان را به دقت ویرایش و اصلاح کنید.

 9- عدم توانمندی دانشجو در پیاده‌سازی و اجرای تحقیق

 یکی از دلایل اصلی رد پیشنهاد یا پایان‌نامه «عدم توانمندی دانشجو در پیاده‌سازی و اجرای تحقیق، ارائه دلایل و استدلال‌های منطقی و مناسب» است. این بدان معناست که دانشجو نتوانسته است پروژه تحقیقاتی را به درستی برنامه‌ریزی، اجرا و تحلیل کند. این مسئله می‌تواند به دلایل مختلفی باشد، از جمله: 1- عدم دانش یا مهارت کافی در زمینه موضوع مورد تحقیق؛ 2- عدم توانایی در شناسایی سوالات تحقیقی مناسب برای موضوع موردنظر؛ 3-عدم توانایی در نگارش و توسعه یک طرح تحقیقی جامع؛ 4- عدم توانایی در جمع‌آوری و تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها؛ 5- عدم توانایی در ارائه استدلالات منطقی و مناسب براساس یافته‌های علمی

اگر دانشجو این مهارت‌ها را نداشته باشد، قادر نخواهد بود پروژه تحقیقاتی موفقی را تکمیل کند. این مسئله ممکن است منجر به رد پیشنهاد پروپزال یا پایان‌نامه شود. به عبارت دیگر برای اجتناب از رد پیشنهاد یا پایان‌نامه، مهم است که دانشجو قبل از شروع کار، مهارت‌های مورد نیاز پژوهشی را یادبگیرد. برای این کار می‌توان با یک استاد مشورت کرد یا در دوره‌های آموزشی شرکت نمود یا به اندازه کافی کتاب‌ها و مقالات مربوطه مطالعه کرد. همچنین مهم است که دانشجو در طول فرآیند تحقیق، از استاد خود راهنمایی و کمک فکری دریافت کند.

با داشتن مهارت‌ها و پشتیبانی لازم، دانشجو می‌تواند پروژه تحقیقاتی موفقی را انجام دهد و پیشنهاد پروپزال یا پایان‌نامه خود را با موفقیت سپری کند.

10- بد تبیین کردن زمینه اصلی تحقیق و بیان مسئله

اگر زمینه اصلی تحقیق یا بیان مسئله به خوبی تبیین نشده باشند، ممکن است داوران فکر کنند که تحقیق غیرضروری یا بی‌ارتباط است و پروپزال یا پایان‌نامه توسط داوران رد شود. به عبارت دیگر اگر بیان مسئله به خوبی تبیین نشده باشد، داوران ممکن است نتوانند بفهمند که سوالات تحقیق چیستند یا چرا این سوالات و بحث‌ها مهم هستند. این مسئله می‌تواند منجر به این شود که داوران فکر کنند که تحقیق مبهم یا غیرقابل درک و غیر ضروری است.

برای تبیین زمینه اصلی تحقیق و بیان مسئله، باید تحقیقاتی را که قبلاً در مورد موضوع انتخابی انجام شده است را به دقت مطالعه کنید و مطمئن شوید که تحقیق شما با آن تحقیقات (و موضوع انتخابی که در حال مطالعه آن هستید) مرتبط است. همچنین باید سوالات تحقیق خود را به طور واضح و مختصر بیان کنید و توضیح دهید که چرا این سوالات مهم هستند.

11- نمونه گیری‌های نامناسب

 نمونه‌گیری نامناسب (خصوصا در تحقیقات آماری) یکی از دلایل رایجی است که پروپزال یا پایان‌نامه رد می‌شود. نمونه‌گیری نامناسب زمانی اتفاق می‌افتد که نمونه‌ای که برای مطالعه انتخاب شده است، نماینده جامعه آماری نباشد. این مسئله می‌تواند منجر به نتایجی شود که قابل تعمیم به جامعه آماری کلی نیستند. دلایل مختلفی وجود دارد که نمونه‌گیری نامناسب می‌تواند اتفاق بیفتد. یک دلیل رایج این است که نمونه‌ای که انتخاب شده است، خیلی کوچک است. یک نمونه کوچک ممکن است نماینده جامعه آماری کلی نباشد، زیرا ممکن است شامل همه گروه‌های مختلف افراد در جامعه آماری نباشد. دلیل دیگری که نمونه‌گیری نامناسب می‌تواند اتفاق بیفتد این است که نمونه‌ای که انتخاب شده است، به طور تصادفی انتخاب نشده است. نمونه‌گیری تصادفی مهم است زیرا اطمینان حاصل می‌کند که همه گروه‌های مختلف افراد در جامعه آماری به طور مساوی شانس انتخاب شدن را دارند. اگر نمونه به طور تصادفی انتخاب نشود، ممکن است شامل افراد بیشتری از یک گروه خاص در جامعه آماری باشد تا گروه‌های دیگر. این مسئله می‌تواند منجر به نتایجی شود که در واقع نماینده جامعه آماری کلی نیستند.