علوم انسانی موتور پیشران علم در کشور ماست

نیره قوی؛ رئیس پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، به بیان نکاتی درباره تحول در علوم انسانی و نیز پیشرفت‌های علمی زنان پرداخت و گفت: نکته مهم که باید ابتدا اشاره کنم این است که در همه انقلاب‌ها، شاهد پیامدهایی هستیم و این پیامد، زمانی می‌تواند به درستی مورد تحلیل قرار گیرد که دقت کنیم و بدون هیچ اغراقی به بیان دستاوردها، کارآمدی و شرایطی بپردازیم که بعد از انقلاب در حوزه‌های مختلف شکل گرفته است. بدون تردید انقلاب اسلامی ایران، در زمان وقوعش، نه از الگو و مبانی فکر شرقی یعنی سوسیالیسم و نه الگوی غربی یعنی لیبرالیسم، پیروی نمی‌کند. 

تغییر در نگاه به علوم انسانی

وی افزود: انقلاب ما اهداف و ویژگی‌های خودش را دارد و با پسوند اسلامی شکل گرفته است. به اعتراف پژوهشگران، از جمله ویژگی‌های انقلاب این است که ما در چند حوزه در کشورمان تحول ایجاد کرده‌ایم. اولین مورد تغییر در نگاه به علوم انسانی در دوران پس از انقلاب اسلامی است. اساساً یکی از اهداف انقلاب اسلامی، تحول در علوم انسانی بوده است چراکه این علوم، موتور پیشران علم هستند و می‌‌توانند اندیشه و کنشگری در سطوح مختلف جامعه، از جمله در عرصه حکومتی و مردمی را راهبری کنند. علوم انسانی است که می‌تواند کارکردهای هر ساختاری را تعریف کند لذا یکی از آرمان‌های انقلاب اسلامی این بود که بتواند علوم انسانی اسلامی را تغییر دهد.

قوی ادامه داد: اینکه این هدف تا چه اندازه محقق شده یعنی پالایش و جهت‌دهی علوم انسانی انجام شده باشد، مسئله‌ای است که نمی‌توان با قاطعیت گفت محقق شده است چراکه این علوم نیازمند پالایشی هستند تا بتوانند جایگزین علوم کنونی شوند. البته ما تعامل را می‌پذیریم و این برای ما یک اصل است که باید از دستاوردها و تجربیات بشر در شرق و غرب عالم، در گذشته و حال استفاده کنیم اما شاکله و بدنه اصلی علوم انسانی را باید بر اساس مبانی اندیشه‌ای خودمان شکل دهیم و بازتاب کارکرد ویژه آن را هم در جامعه ببینیم. 

وی درباره وضعیت پیشرفت علمی زنان گفت: نکته مهم این است که بررسی کنیم بعد از شکل‌گیری و ساختارسازی یک انقلاب، نگاه به زنان در آن کشور انقلابی، چگونه است؟ چون زنان علاوه بر اینکه در شکل‌گیری انقلاب اسلامی نقش داشتند همچنان پس از بیش از چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از عوامل ثبات و شکوفایی این کشور بوده‌اند و زنان کنشگران موفق و پیشرو هستند. نکته مهم دیگر این است که در کشورهای دیگر، چگونگی مشارکت زنان، یکی از شاخصه‌های توسعه آن کشورها برشمرده می‌شود و یکی از خصوصیات برجسته نظام، حضور گسترده زنان در عرصه‌های گوناگون است که از منطق متعالی اسلام سرچشمه گرفته است و در اسناد بالادستی همانند قانون اساسی و در اصول 3، 28، 20، 30 مشاهده می‌کنیم. در این اصول، مباحثی همانند اشتغال و تأمین اجتماعی بانوان مورد توجه قرار گرفته و نکته‌ای لازم شمرده شده است. 

تدوین اسناد بالادستی در زمینه علمی

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی یادآور شد: با یک نگاه علمی می‌توانیم بگوییم تا چه حد نظام جمهوری اسلامی ایران بر اساس شاخص‌های بین‌المللی توانسته در زمینه‌های علمی، رشد و پیشرفت داشته باشد. باید دانست این پیشرفت ابعاد مختلفی دارد ولی می‌توان گفت نظام جمهوری اسلامی ایران توانسته ظرفیت‌های علمی گسترده‌ای ایجاد کند. 

وی ادامه داد: اسناد بالادستی علمی زیادی تدوین شده است که از جمله آنها نقشه مهندسی فرهنگی کشور و سند دانشگاه اسلامی است. همانگونه که اشاره شد ارتقای جایگاه زنان پس از انقلاب اسلامی از جمله دستاوردهای مهمی است که در شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ اجتماعی ایجاد شده است که مسئولیت سیاستگذاری را در زمینه زنان و خانواده بر عهده دارد. در قوه مجریه هم معاونت امور زنان ایجاد شده است که وظیفه اجرای مصوبات قانونی در زمینه زنان را بر عهده دارد.  
قوی یادآور شد: یکی از حوزه‌های دیگری که در آن موفق بوده‌ایم ارتقای جایگاه علمی و فرهنگی زنان نسبت به قبل است. اگر وضعیت سواد و آموزش زنان در دوران جمهوری اسلامی و پهلوی را مقایسه می‌کنیم به این نتیجه می‌رسیم قبل از انقلاب، حداکثر سی درصد از زنان با سواد بودند که البته مراد ما سواد به معنای عام آن است ولی امروزه در بسیاری از سال‌ها بالغ بر شصت درصد از ورودی دانشگاه‌ها را دختران دانشجو تشکیل می‌دهند. قبلا زنان به میزان بسیار اندکی می‌توانستند وارد دوره تحصیلات تکمیلی شوند در حالی‌که شاه ادعای مدرن کردن جامعه ایران را داشت. امروزه بیش از نود درصد زنان کشور با سواد هستند که مراد سواد در حد خواندن و نوشتن نیست بلکه زنان فضای آکادمیک و تحصیلات تکمیلی را به خوبی درک کرده‌اند.

افزایش اعضای هیئت علمی و معلمان

وی تصریح کرد:‌ طبق قانون اساسی باید آموزش رایگان برای همه مردم فراهم شود که این اتفاق افتاده و این هم یکی دیگر از دستاوردهای پیروزی انقلاب اسلامی است. بعد از انقلاب اسلامی حدود پانزده دانشگاه و پژوهشگاه مختص زنان داریم و این نشان می‌دهد که مسئولان کشور نگاه ویژه‌ای به زنان دارند و از جمله دیدگاه خانواده‌هایی که علاقه‌مند هستند دختران آنها در دانشگاه‌های تک‌جنسیتی درس بخوانند را در نظر گرفته‌اند؛ هرچند که اسلام نگاهی بسیار معتدل دارد.

قوی در ادامه گفت: یکی از شاخص‌های پیشرفت علمی کشور، ارتقای بهداشت و سلامت در ابعاد مختلف است. این از جمله مواردی است که ما می‌توانیم نظام جمهوری اسلامی را به خاطر آن تحسین کنیم. نیکی کدی، کتابی با عنوان «دستاوردهای انقلاب اسلامی» دارد و می‌گوید باید اعتراف کنیم در زمینه بهداشت، درمان و حقوق زنان، وضعیت در ایران پس از انقلاب بسیار بهبود پیدا کرده است. افزایش تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و همچنین تعداد معلمان را پس از انقلاب شاهدیم. لذا در عرصه عمل می‌‌توانیم بگوییم انقلاب اسلامی باعث پیشرفت علمی، افزایش کرامت انسانی و مخصوصا کرامت زنان در عرصه‌های علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی شده است.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی گفت: نکته مهم این است که آیا هدف ما همین بوده و این نقطه مطلوب ماست؟ بدیهی است که جواب منفی است چراکه آرمان نهایی انقلاب اسلامی، ایجاد زمینه برای بسط و توسعه فرهنگ اسلامی و زمینه‌سازی برای ظهور است. امروزه در یک پیچ مهم تاریخی هستیم چون جایگاه ویژه ابرقدرت‌ها تحت شعاع قرار گرفته است. در این دوران یک نظام فکری مبتنی بر وحدانیت خداوند در مقابل نظام سلطه قرار گرفته است که می‌خواهد با زور، زر و تزویر، انسان‌ها را به بند بکشد اما بیداری اسلامی که ابتکار نظام جمهوری اسلامی برای مقابله مسلمانان با نظام سلطه بود از امتیازات و دستاوردهای ارزشمند این نظام برای همه مظلومان و آزادی‌خواهان جهان است.

گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی