درک صحیح از قرآن؛ مانع پیدایش رویکرد التقاطی در پژوهش‌های قرآنی
گروه اندیشه: با توجه به حاکمیت نگاه پست‌مدرن در فضای فعلی که مطلق بودن هیچ اندیشه‌ای را نمی‌پذیرد، باید در بحث‌های تطبیقی، فرصت‌ها و تهدیدها را به درستی بشناسیم و و اسلام و قرآن را خوب فهمیده باشیم تا بتوانیم پژوهش قرآنی صحیحی تهیه و ارائه کنیم، زیرا نبود درک صحیح از قرآن باعث پیدایش رویکرد التقاطی می‌شود.
نیره قوی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بحث درباره وضعیت پژوهش‌های قرآنی در دانشگاه‌ها و آسیب‌شناسی این پژوهش‌ها پرداخت و گفت: در کشورما، پژوهش‌هایی با قالب‌های مختلف نوشته می‌شود. بنابراین با هر قالبی که برای پژوهش‌های قرآنی در نظر بگیریم، سالانه به لحاظ کمی، مراکز مختلفی محصولات قرآنی را تولید می‌کنند، اما کمیت همیشه نشان‌گر کیفیت مطلوب نیست. یکی از خلاء‌هایی که در پژوهش‌های قرآنی وجود دارد، این است که در بعضی موضوعات، به لحاظ کمّی امیدوارکننده هستند، اما به لحاظ محتوایی و کیفی و حتی روشی دارای معضلات قابل تأملی می‌باشند.
پژوهش‌های قرآنی؛ نیازمند آسیب‌شناسی جدی
وی افزود: این معضلات به کاربردی که پژوهش‌های قرآنی باید داشته باشند، صدمه می‌زند واین یکی از جدی‌ترین آسیب‌هایی است که ما با آن روبرو هستیم که برای اصلاح آن هم کار خاصی صورت نگرفته است. اگر به صورت اجمال نگاه کنیم، در بحث پژوهش‌های قرآنی در دانشگاه‌ها و دیگر مراکز، هم به لحاظ روش‌هایی که پژوهشگران، دانشجویان و اساتید به پژوهش‌های قرآنی می‌پردازند و به هم لحاظ چگونگی کاربردی شدن این پژوهش‌ها، باید آسیب‌شناسی جدی صورت بگیرد.
قوی ادامه داد: به عنوان مثال، ممکن است بحث سبک زندگی و نوع رفتار و کنش‌هایی که مسلمانان در بعد خانوادگی، فردی و اجتماعی باید داشته باشند، در پژوهش‌های مختلف به لحاظ روشی و به صورت پراکنده کار شده باشد، اما روشی که بتواند این پژوهش‌های جزیره‌ای و خرد را در کنار هم قرار دهد و از آن الگویی استخراج کند که به درد یک شخص مسلمان بخورد، طراحی نشده است. این پژوهش‌ها باید سبک مشخصی داشته باشند که بتوانند پژوهش‌های مختلف را با یک کلان روش در کنار هم قرار دهند و از آن یک سبک زندگی استخراج کنند که فرد مسلمان بتواند از آن استفاده کند.
تکثر موضوعات و پایین بودن کیفیت؛ مهم‌ترین آسیب‌های پژوهش‌های قرآنی
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از آسیب‌ها در پژوهش‌های قرآنی، تکثر موضوعات است که البته نفس تکثر موضوعات، مفید است، اما این دامنه پهن پژوهش‌ها دارای عمق نیست و بسیار سطحی است و آن تفقهی که باید در دین صورت بگیرد تا پژوهش‌های قرآنی، با توجه به رویکرد دینی استخراج شوند تا قابلیت کاربردی پیدا کنند، صورت نگرفته است.
وی افزود: مورد سوم از مشکلات پژوهش‌های قرآنی در دانشگاه‌ها و دیگر مراکز، این است که به رغم کمیت بالا و مراکز متعددی که در این زمینه به فعالیت می‌پردازند و علی‌رغم این که موضوعات متنوع هستند و سعی می‌شود تکثر موضوعات را داشته باشند، اما پژوهش‌هایی که در مراکز مختلف انجام می‌شود، مثلا در بخش رساله‌ها که از دیدگاه‌‌های مختلفی به موضوعات قرآنی پرداخته شده است، اصلاً کاربردی نیستند و هیچ قدمی هم برای کاربردی شدن صورت نگرفته است.
پژوهش‌های قرآنی؛ ظرفیت تولید سبک زندگی را دارند
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، اظهار کرد: بسیاری از پژوهش‌های قرآنی دارای این ظرفیت هستند که از آنها متودولوژی و سبکی برای فرد مسلمان تولید کرد که بتواند با رویکرد و تقیدهای دینی زندگی کند. پژوهش‌های مذکور هم عمق دارند و هم مورد نیاز هستند و هم این قابلیت را دارند که همه اعضای جامعه و همه نهادها و مراکز مختلف اعم از شهری و روستایی، با توجه به سنخیت کاری‌که انجام می‌دهند و نیازی که به پژوهش‌های قرآنی دارند، از این فرهنگ استفاده کنند.
حوزه و دانشگاه؛ مراکز مهم تولید پژوهش‌های قرآنی
این مدرس دانشگاه در پاسخ به این پرسش که چه نهادهایی باید این پژوهش‌ها را کاربردی کنند، گفت: دو مرکز مهمی که موظفند در این زمینه، تولید محتوا داشته باشند، حوزه و دانشگاه هستند که تبلور این دو نهاد را در مراکز دیگر هم می‌توانیم ببینیم. کاربردی کردن پژوهش‌های قرآنی باید در فرآیند سیستم‌های قانونگذاری و برنامه‌ریزی و مراکز اجرایی دیگری که این اقدامات را باید انجام دهند، مورد توجه قرار گیرد. یکی از دستگاه‌های کلان سیاست‌گذار در بعد فرهنگی، شورای عالی انقلاب فرهنگی است که باید سیاست‌های فرهنگی کشور را در ابعاد مختلف طراحی کند.
وی خاطرنشان کرد: یقیناً فرهنگ برخاسته از دین، برای اینکه بتواند در جامعه نهادینه شود، یکی از پایه‌های اصلی آن باید همین پژوهش‌ها باشد تا از این طریق بتوانند اهداف را طراحی کنند و بر اساس این اهداف، راهبردها را طراحی کنند تا نوبت به مرحله اجرا برسد. مهم‌ترین دستگاه‌های اجرایی در زمینه ترویج فرهنگ قرآنی و کاربردی کردن پژوهش‌های قرآنی، علاوه بر حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها که عنوان شد، وزارت‌خانه‌های آموزش‌و پرورش، علوم، فرهنگ و ارشاد اسلامی و مراکزی همانند سازمان تبلیغات اسلامی و دیگر مراکز مرتبط با فعالیت‌های قرآنی هستند.
پژوهش قرآنی باید مبتنی بر جامعیت اسلام باشد
قوی درباره ویژگی‌هایی که پژوهش‌های قرآنی باید داشته باشند، گفت: پژوهش واژه‌ای است که معنایش در دلش نهفته است. هر پژوهشی یک روش و یک محتوا را دارد. پژوهش انواع مختلفی دارد و ممکن است بنیادی، علمی ـ تخصصی یا راهبردی باشد و زمانی می‌توان پژوهشی را قرآنی دانست که این نگاه را داشته باشد که اسلام دین جامعی است و جامعیت دین اسلام این است که واجد مباحث معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی، هستی‌شناسی و فرجام‌شناسی می‌باشد.
وی تاکید کرد: مباحثی که در دین اسلام برای انسان مطرح است، به دلیل گستردگی و جاودانگی اسلام، ابعاد و ساحت‌های مختلف وجودی انسان را بیان کرده است. ممکن است پژوهش‌هایی باشند که واژه و لفظ قرآن در آنها نباشد، اما به لحاظ محتوا از اسلام بهره گرفته باشند یا پژوهش‌هایی باشند که حاوی مباحث تطبیقی باشند و به تطبیق دین مبین اسلام در موضوعات مختلف با دیگر ادیان و مذاهب بپردازند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: در فضای فعلی و با نگاه پست‌مدرنی که مطلق بودن هیچ اندیشه‌ای پذیرفته نیست و با توجه با اینکه ما در اسلام دارای برخی اندیشه‌ها و مبانی مطلقی هستیم و در اسلام، یک واگرایی نسبت به نگاه صرفاً مادی به زندگی انسان وجود دارد؛ باید در بحث‌های تطبیقی، فرصت‌ها و تهدیدها را به درستی بشناسیم و و اسلام و قرآن را خوب فهمیده باشیم تا بتوانیم یک پژوهش قرآنی درست تهیه کنیم و تحویل جامعه علمی دهیم؛ به دلیل اینکه درست درک نکردن قرآن باعث می‌شود از دل قرآن یک رویکرد التقاطی به وجود آید.
