تقیه شیخ طوسی(ره) در مورد معاویه + فیلم

مرحوم شیخ طوسی در نقل زیارت عاشورا در نسخه نقاش رازی عبارت را از سر کلمه «و معاویه» حذف کرده است و این خودش یک رمز است زیرا در بغداد نمی‌شده است که زعیم شیعه در یک کتاب عمومی شیعیان، معاویه را مورد لعن و نفرین قرار دهد.

زیارت پرنور عاشورا از ناحیه مقدسه ربوبی صادر شده است؛ بنابراین زیارت عاشورا، حدیث قدسی است و نسبت به سایر زیارات امتیاز دارد. از دیدگاه شیعه، آیین اسلام دو رکن مهم و بنیادین دارد: یکی تولّی و دیگری تبّری؛ یکی محبت به پیامبر و اهل‌ بیت (علیهم السلام) و دیگری بغض و کینه دشمنان آن پاک‌سیرتان. ضرورت این دو اصل مهم، از دیدگاه عقل و همچنین از منظر نقل، آن‌چنان واضح و روشن است که با درنگی کوتاه در ساحت خرد و با مراجعه‌ای اندک به منابع اصیل اسلامی؛ آیات کریمه قرآن، روایات نبوی و سخنان اهل‌ بیت (علیهم السلام) جای هیچ تردیدی در آن باقی نمی‌ماند.

از جمله منابع بسیار مهم که این دو اصل را از دیرباز به شیعیان آموخته، زیارت نورانیِ عاشوراست. در این زیارت در فقره‌های متعددی، به برائت از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) تصریح شده است.

خبرگزاری ایکنا در آستانه اربعین حسینی، سلسله درس‌گفتارهایی با عنوان «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» تهیه و تولید کرده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی محمودی عاشوراپژوه و نویسنده کتابی با همین عنوان در این سلسله گفتار به بررسی اسناد زیارت عاشورا، مضامین و محتوای این زیارت ارزشمند پرداخته است. در این مجال، بخش دوازدهم این درس‌گفتار را می‌خوانیم و می‌بینیم:

در گفتارهای پیشین به وضعیت بغداد در دوران زندگی مرحوم شیخ طوسی و درگیری‌هایی که بین اهل تسنن و شیعیان در این شهر رخ داده است، اشاره شد؛ همچنین بیان شد، مرحوم شیخ طوسی لازم بود برای جلوگیری از گسترش این درگیری‌ها، در نقل زیارت عاشورا تقیه کند. این‌ها شواهد برونی برای تقیه شیخ طوسی هستند؛ اما ما شواهد درونی هم در مصباح المتهجد، نسخه نقاش رازی داریم که نشان می‌دهد شیخ طوسی در این کتاب تقیه کرده است.

نکتۀ جالب این است که مرحوم شیخ طوسی در نقل زیارت عاشورا در مصباح المتهجد، نسخه نقاش رازی، عبارات پایانی را از سر کلمه «و معاویه» حذف کرده است و این خودش یک رمز است؛ زیرا در بغداد مصلحت نبود پیشوای امامیان در یک کتاب دعا و زیارت عمومی شیعیان، معاویه را مورد لعن و نفرین قرار دهد؛ چراکه بغدادیان پیوسته در قرون مختلف، معاویه را به عنوان نماد مقابله با شیعیان و تفکر شیعی مورد تکریم قرار می‌دادند. گزارش‌‌های تاریخی به ما نشان می‌دهد معاویه در بغداد مورد احترام بوده است. در کتاب «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» شواهد متعددی ذکر کرده‌ام که نشان می‌دهد معاویه در آن دوران در بغداد مورد توجه بوده است.

یکی از شواهد آن است که گروهی وقتی برای جنگ در بغداد آماده شدند و برای جنگ حرکت کردند، فریاد می‌زدند: «هذا یومٌ معاویٌّ»؛ امروز روزی معاویه‌ای است! گزارش تاریخ نشان می‌دهد همین عبارات باعث برانگیختگی شیعیان شد و درگیری بین اهل تسنن و شیعیان درگرفت.

شاهد دیگر اینکه حسین‌بن روح نوبختی (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) براساس نقل شیخ طوسی در کتاب «الغیبة» در ماجرایی این تقیه را نشان می‌دهد؛ یکی از دربانان خانۀ این وکیل امام زمان(عج) معاویه را نفرین کرده بود. حسین‌بن روح این دربان را برکنار کرد و هرچه کردند تا او را به کار برگرداند قبول نکرد؛ زیرا ایشان در بغداد در نهایت تقیه زندگی می‌کرد. مرحوم شیخ طوسی در کتاب الغیبة آورده است: «کلُ ذلک للتّقیّة» یعنی همه این کارهای حسین‌بن روح برای تقیه بوده است.

برخی از عالمان شیعه در بغداد مجبور بودند نسبت به معاویه تقیه داشته باشند و این نکته جالبی است که در نسخه نقاش رازی، حذف عبارات پایانی زیارت عاشورا از کلمه «و معاویه» آغاز می‌شود و نشان می‌دهد مرحوم شیخ طوسی به این نکته توجه داشته است که در زمان وقوع درگیری‌ها میان اهل تسنن و شیعیان، در این کتاب که به دست عموم شیعیان می‌رسیده، مصلحت نبوده است عبارت زیارت عاشورا را این‌گونه نقل کند: «اللهم العن اباسفیان و معاویه»؛ آری، او خودش عبارات پایانی زیارت عاشورا را از کلمه «و معاویه» حذف کرده است.