کوشا: نثر معیار خرمشاهی نقطه عطف تاریخ ترجمه قرآن است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، اختتامیه بخش زبان فارسی همایش بین‌المللی ترجمه قرآن شب گذشته، 25 آذرماه، با حضور غلامعلی حدادعادل، بهاءالدین خرمشاهی، حجت‌الاسلام محمدعلی کوشا، حسین استادولی، یحیی بای‌جی‌سو، مترجم چینی قرآن و رائول گنزالس، مترجم اسپانیایی قرآن در دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) برگزار شد.

حجت‌الاسلام محمدعلی کوشا، منتقد ترجمه‌های قرآن، در این مراسم گفت: دکتر حدادعادل، استادان خرمشاهی و استادولی، هر سه از مترجمانی هستند که بدون شک ترجمه‌هایشان به عنوان ترجمه‌های ممتاز شناخته شده است و من این را از سر تحقیق می‌گویم و نه صرفاً اینکه بخواهم تبلیغ کنم.

وی افزود: خداوند به من توفیق داده و تمام ترجمه‌های قرآن را از قرن چهارم تاکنون را بررسی کرده‌ام و از میان 170 ترجمه‌ای که به زبان فارسی وجود دارد، 150 ترجمه را واکاوی کرده‌ام که برخی به ضمیمه تفاسیر فارسی آمده‌اند. مانند ترجمه ابوالفتوح رازی، سورآبادی، طبری، میبدی و دیگر ترجمه‌ها.

کوشا ادامه داد: ترجمه طبری به عنوان اولین ترجمه کامل است که سنگ زیربنای دیگر ترجمه‌ها شد و پس از آن مترجمان همه و همه کم و بیش به نخستین ترجمه قرآن یعنی ترجمه تفسیر طبری مراجعه داشته‌اند و پس از آن «تاج التراجم» است که نسخه کامل آن وجود دارد، اما هنوز 3 جلد آن چاپ نشده است.

ترجمه قرآن الهی‌قمشه‌ای؛ مشهورترین و پرتیراژترین ترجمه قرآن

وی با اشاره به امیتازات این ترجمه‌ها بیان کرد: امتیازات هر کدام از این ترجمه‌ها را نیز در کتابی آورد‌ه‌ام، از جمله اینکه در قرن 12 ترجمه دهلوی، بهترین ترجمه این قرن است و در قرن 14 نیز مرحوم الهی‌قمشه‌ای برای اولین بار مسیر ترجمه را به گونه‌ای دیگر رقم زد و چون رقیبی نداشت و از طرفی به دلیل اینکه حق‌التألیفی برای آن دریافت نمی‌کرد، هر ناشری می‌توانست آن را چاپ کند، همچنین اخلاص این مترجم سبب شد این ترجمه به مشهورترین و پرتیراژترین ترجمه تبدیل شد.

کوشا ادامه داد: پس از این ترجمه، ابوالقاسم پاینده با دید نقادانه‌ای که داشت، مقدمه‌ای عالمانه بر ترجمه نوشت و اولین کسی که این ترجمه را نقد کرد، شهید مطهری بود و در مجله «یغما» مقالاتی در رابطه با این ترجمه نوشت و پس از آن سیدمحمد فرزان در این زمینه نقد خوبی نوشتند و در حدود 300 نقد بر این ترجمه وارد کردند و پس از پاینده ترجمه زین‌العابدین رهنماست.

این منتقد ترجمه‌های قرآن در ادامه بیان کرد: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی دو ترجمه پاینده و رهنما بهترین هستند که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در رابطه با آنها کاری انجام نشده است و بررسی صورت نگرفته است.

ترجمه خرمشاهی، حدادعادل و گرمارودی؛ مصداق نثر معیار

وی گفت: با پیروزی انقلاب اسلامی باب جدیدی در فکر و فرهنگ این مردم گشوده شد، کسانی که می‌خواهند منصفانه داوری کنند، خدمات بزرگی پس از انقلاب به ویژه در حیطه قرآن‌پژوهی داشته‌ایم و حدود 90 ترجمه پس از پیروزی انقلاب اسلامی را من بررسی کرده‌ام و حدود 80 ترجمه را که چاپ نشده‌اند مطالعه کرده و نظر خود را کتباً به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عرضه کرده‌ام.

کوشا نقطه عطف تاریخ نگارش ترجمه قرآن را نثر معیار استاد بهاءالدین خرمشاهی دانست و بیان کرد: این ترجمه مصداق کامل نثر معیار است و پس از وی استاد سیدعلی موسوی‌گرمارودی ترجمه شیوایی ارائه کرده و پس از آن ترجمه دکتر حدادعادل است که وی یکی از ذخیره‌های بزرگ فرهنگی محسوب می‌شوند و ترجمه شیوایی با نثر لطیف ارائه کرده است.

وی تصریح کرد: از مرحوم حجت‌الاسلام فیض‌الاسلام نیز باید نام ببرم که تقوای وی زبانزد همگان است و ترجمه‌ای که از نهج‌البلاغه ارائه کرد، سبب آشنایی مردم ایران با این کتاب شد و ترجمه قرآن وی نیز با عنوان «قرآن عظیم» در سال 1348 با خط طاهر خوشنویس چاپ شد و به عنوان ترجمه تفسیری شناخته می‌شود.

ترجمه تطبیقی مفیدترین ترجمه

کوشا با اشاره به انواع ترجمه‌های قرآن گفت: در مجموع پنج نوع ترجمه قرآن می‌توانیم داشته باشیم، ترجمه تحت‌اللفظی که به صورت کلمه به کلمه ترجمه می‌شود، ترجمه تطبیقی که بیشتر ترجمه‌ها از جمله ترجمه حدادعادل، خرمشاهی، مرحوم آیتی، امامی و مسعود انصاری از این نوع است. از سوی دیگر این نوع ترجمه مفیدترین ترجمه است.

وی ادامه داد: ترجمه مضمونی نوع دیگر ترجمه است که به ترجمه آزاد نیز تعبیر می‌شود و مترجم مضمون آیه را در قالب زبان مقصد می‌ریزد و لازم نیست جمله به جمله منطبق با قرآن باشد و کمتر ترجمه‌ای مضمونی است. اما ترجمه «بهبودی» از این دست است کما اینکه ترجمه نهج‌البلاغه جواد فاضل نیز از این نوع است. نوع دیگر ترجمه تفسیری است.

هیچ ترجمه منظومی به پای ترجمه صفی‌علیشاه نمی‌رسد

کوشا درباره ترجمه منظوم بیان کرد: برخی با این نوع ترجمه مطلقاً مخالف و یا موافق هستند، اما من برای ترجمه منظوم شرایطی قائلم و حداقل 10 ترجمه منظوم را بررسی کرده‌ام که هیچ یک به پای ترجمه صفی‌علیشاه نمی‌رسد که هم ترجمه و هم تفسیر است.

وی افزود: یکی از اقدامات مفید وزارت ارشاد این است که یک گره ترجمه‌شناسی عالمی را مأمور بررسی ترجمه‌ها کرده که هر کسی اجازه ترجمه قرآن را به خود ندهد.

این منتقد ترجمه‌های قرآن در ادامه با اشاره به ویژگی ترجمه ماندگار گفت: ترجمه ماندگار ترجمه‌ای است که اول در بعد ادبی قوی باشد و از سوی دیگر از بعد هنری و بلاغی از قوت لازم برخوردار باشد.