احسان از نگاه قرآن/ هم‌گرایی اجتماعی و جلب رحمت خداوند از آثار نیکوکاری

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، احسان و نیکوکاری جزء وظایف انسان‌هاست انسان‌هایی که با هم زندگی می‌کنند، نیاز دارند تا با نیکوکاری به هم، بین خود محبت و گرمی را برقرار نمایند و ثابت کنند که انسان‌هایی خودخواه و متکبر نیستند بلکه درد دیگران، درد آن‌ها محسوب می‌شود.

مفهوم احسان

احسان و نیکوکاری، به جهت برانگیختن احساس خوش و لذت روحانی، امری شایسته و ارزشی است که مورد اقبال و استقبال بیشتر مردم است. انسان به‌طور فطری گرایش به زیبایی‌ها و تحسین دارد؛ از این‌رو کارهای شایسته که در شکل کامل آن صورت می‌گیرد و از لحاظ زیباشناختی روح لطیف آدمی را به‌صورت خود جلب و جذب می‌کند، مورد تحسین عموم مردمان قرار می‌گیرد.

مفهوم احسان در کاربردهای متعدد و متنوع آن، تصویر ارزش و جایگاه آن‌را در نظام فکری و ارزشی اسلام، در کنار بیان و تحلیل مصادیق و پی‌آمدهای گوناگون روانی، اخلاقی، عرفانی، فردی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و آخرتی آن، حوزه بسیار گسترده‌ای از آموزه‌های قرآنی و روایی و نیز در حوزه یاد شده را تشکیل می‌دهد.

احسان از نگاه قرآن

از آیات قرآنی و بیان مصادیق احسان می‌توان به این مطلب دست یافت که عناصر و مؤلفه‌هایی چون ایمان، انگیزه، نیت الهی، نیک بودن ذاتی کار، شکل شایسته انجام کار، رساندن خیر و خوبی به دیگری به‌عنوان عناصر اصلی در تحقق مفهوم احسان مهم و مؤثر هستند.

مطالعه و تأمل در آیات نشان می‌دهد که احسان، مفهومی انتزاعی و جامع هرگونه خیر و نیکی است. این مسئله برای تازیان عصر ظهور نیز شناخته شده بود، ولی قرآن با تغییر در گستره معنایی آن، مفهوم جدیدی را تولید می‌کند و آن را از حوزه انسان و انسان به انسان و خدا نیز می‌کشاند.

در آموزه‌های قرآنی احسان به سه معنا از جمله انجام دادن کار نیک، نیکی به دیگران و انجام کار شایسته مطرح شده است.

خداوند متعال در آیه دوم سوره مائده فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْیَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ».

همچنین، در آیه 34 سوره فصلت در این رابطه آمده است: «وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ؛ و نیکى با بدى یکسان نیست [بدى را] آن‌چه خود بهتر است دفع کن آن‌گاه کسى که میان تو و میان او دشمنى است گویى دوستى یک‌دل می‌گردد».

در آیه 148 سوره بقره نیز در رابطه با سبقت گرفتن از یکدیگر در انجام کارهای نیک آمده است: «وَلِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا فَاسْتَبِقُواْ الْخَیْرَاتِ أَیْنَ مَا تَکُونُواْ یَأْتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعًا إِنَّ اللّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ؛ و براى هر کسى قبله‏‌اى است که وى روى خود را به آن [سوى] می‌‏گرداند پس در کارهاى نیک بر یکدیگر پیشى گیرید هر کجا که باشید خداوند همگى شما را [به‌سوى خود باز] می‌‏آورد در حقیقت‏ خدا بر همه چیز تواناست».

همچنین، خداوند متعال در آیه 46 سوره کهف در این رابطه می‌فرماید: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلًا؛مال و پسران زیور زندگى دنیایند و نیکی‌هاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر امید [نیز] بهتر است».

همچنین، آیات 58 بقره، 134 و 148 آل‌عمران، 55 و 56 اعراف، 51 و 26 یوسف، 102 و 105 صافات، 14  و 77 قصص، 36 نساء، 151 انعام، 154 انعام، 83 و 85 مائده، 30 نحل نیز به احسان و نیکوکاری اشاره دارد.

در ارزش و اعتبار و اهمیت احسان و نیکوکاری از نظر اجتماعی همین بس که پایه‌های استوار خانواده به‌عنوان کوچک‌ترین و بنیادین‌ترین حوزه اجتماعی و مصداق آن بر آن نهاده شده است و اگر اجتماع به عدالت قوام و استواری می‌یابد با احسان و نیکوکاری است که به استحکام و استقرار واقعی خود دست می‌یابد.

آثار احسان و نیکوکاری

نیکوکاری آثار مثبت دنیوی و اخروی فراوانی دارد از جمله آثار دنیوی، کم شدن فقرا و مستمندان، برطرف شدن مشکلات گرفتاران، حل دعواها و نزاع‌ها، شاداب بودن روحیه خیِرین، مورد محبت و احترام مردم گرفتن نیکوکاران و ... است.

همچنین، آثار مثبت اخروی آن نیز کمک به نیکوکار در شب اول قبل، نجات در قیامت، داخل شدن از در بهشت که به‌نام معروف است و فقط نیکوکاران از آن داخل بهشت می‌شوند.

از آثار معنوی دنیوی احسان می‌توان به ایجاد دوستی و صمیمیت میان انسان‌ها و هم‌گرایی اجتماعی و از آثار اخروی نیکوکاری نیز می‌توان به رستگاری و سعادت، جلب رحمت خاص خداوند، رهایی از عذاب الهی، محبوبیت و دوستی خداوند، فرجام نیک در زندگی دنیوی و آخروی، تکفیر گناهان و محو بدی‌ها و گناهان از سوی خداوند و رفع مواخذه و توبیخ اشاره کرد.

ریشه و منشأ نیکوکاری را باید در ایمان حقیقی افراد دانست؛ زیرا تنها مؤمنان با پذیرش خالقیت و ربوبیت الهی و نیز باور به روز رستاخیز و مسئله پاداش و کیفر در آخرت است که به احسان روی می‌آورند و به‌عنوان بنده خاص الهی در خدمت به دیگران می‌کوشند و از هیچ کوشش و تلاشی برای رفع و دفع نیازهای متنوع دیگران دست نمی‌‎شویند. 

موانع احسان

به نظر می‌رسد که تفاخر به‌معنای فخر فروشی به دیگران و نیز تکبر از اموری است که موجب می‌شود تا شخص خود را از دیگری جدا و برتر دانسته و حاضر به همراهی با دیگران نشود و از این رو گرفتار نوعی واگرایی اجتماعی شده و از اجتماع دور و از هم‌زیستی با مردم و همکاری و مساعدت و مضاعدت دیگران دست می‌شوید.

احسان و مهربانی در سیره امام علی(ع)

حضرت علی(ع) علاوه بر اجرای دقیق عدالت، تا آخرین توان خود، در حد ایثار و فداکاری بی‌نظیر، به نیازمندان و مردم احسان و مهربانی می‌کرد و آن‌ها را از تفضل و الطاف بی‌کران خود بهره‌مند می‌ساخت.

این امام همام آسایش خود را فدای سامان دادن به امور مستضعفین و بینوایان نموده بود و گویی خداوند وجود او را وقف سامان‌دهی و رسیدگی به کار دردمندان و مستمندان نموده است. یک قطره اشک یتیم کافی بود که زانوان او را خم کند و بدنش را به لرزه درآورد.

امام علی(ع) همواره در شب‌های تاریک، آرد و نان و غذاهای دیگر را بر دوش می‌گرفت و به خانه فقرا می‌برد، آن‌ها را سیر می‌کرد در حالی‌که خود گرسنه بود.

یکی از یاران امام علی(ع) در رابطه با احسان ایشان گفته است: «علی(ع) را دیدم، تنها از خانه بیرون آمده و نگران، به اطراف نگاه می‌کند؛ نزدیک رفتم، دیدم بسیار غمگین است، به‌طوری‌که اشک از چشمانش سرازیر می‌باشد، پرسیدم: چرا غمگین هستی؟ فرمود: هفت روز است که مهمانی به خانه ما نیامده است؛ در جستجوی مهمان هستم».

احسان و مهربانی امام علی(ع) به مردم، در حدی بود که معاویه در شان آن حضرت گفت: «اگر علی(ع) دو خانه، یکی پر از کاه و دیگری پر از طلا داشت، طلاها را جلوتر از کاه انفاق می‌کرد».

از احسان امام علی(ع) به قاتلش ابن‌ملجم این‌که به فرزندش امام حسن(ع) فرمود: نسبت به ابن‌ملجم مهربان باش، او اسیر تو است، به او رحم و احسان کن . . . ما خاندانی هستیم که روش ما آمیخته با کرم، عفو، مهربانی و شفقت است، سوگند به حقی که بر گردنت دارم، از آن‌چه می‌خورید و می‌آشامید، به او نیز بدهید، دست و پایش را زنجیر نکن، اگر از دنیا رفتم او را با یک ضربت که به من زده قصاص کن.

ابواسماعیل به امام صادق(ع) گفت: «در منطقه ما شیعه زیاد است.امام پرسید: آیا پول‌دارهای شیعه به فقرا کمک می‌کنند؟ آیا اهل عفو و گذشت هستند؟ آیا نسبت به هم هم‌دردی می‌کنند و کمک هم هستند؟ گفت: نه! فرمود: پس این‌ها شیعه نیستند».

علی کائیدی، نماینده مردم پل‌دختر در مجلس شورای اسلامی در این رابطه به خبرنگار ایکنا، گفت: دین مبین اسلام بر حمایت و دستگیری از مستضعفان و نیازمندان جامعه تاکید دارد.

وی افزود: دستگیری از مستضعفان و توانمند سازی  آنان سیره پیامبر اکرم(ص)، ائمه معصومین و  علما و بزرگان دینی بوده است.

کائیدی با بیان این‌که انقلاب اسلامی ایران نیز بر حمایت ازاقشار محروم جامعه تاکید دارد، اظهارکرد: تاسیس کمیته امداد امام خمینی(ره)، نشان دهنده جایگاه محرومان جامعه در نزد امام خمینی(ره) و دغدغه آن حضرت برای خدمت‌رسانی به محرومان است.

نماینده مردم پل‌دختر و معمولان در مجلس شورای اسلامی، ادامه داد: از دستاوردهای ارزشمند انقلاب اسلامی ایران، کمیته امداد امام خمینی(ره) است.

وی با بیان این‌که انقلاب ما انقلاب محرومان و مستضعفان است، بیان کرد: با تدبیر و درایت معمار کبیر انقلاب نهاد کمیته امداد در راستای کمک به محرومان و توانمندسازی آن‌ها شکل گرفت و ما اکنون ازنزدیک شاهد خدمات و اقدامات بسیار خوب این نهاد در پشتیبانی از مستضعفان جامعه هستیم.

کائیدی کمیته امداد امام خمینی(ره) را میراثی ارزشمند برای نسل‌های مختلف این مرز و بوم خواند و گفت: باید از این میراث باارزش پاسداری و صیانت شود.

وی در ادامه خدمات کمیته امداد در خودکفایی مددجویان را ستودنی خواند و گفت: خودکفایی مستضعفان در مقابله با آسیب‌های اجتماعی و رشد و توسعه جامعه مؤثر است.

نماینده مردم پل‌دختر در مجلس شورای اسلامی، اظهار کرد: باید تلاش شود با حرفه‌آموزی و ایجاد فضای کسب و کار، مددجویان را توانمند کرد.

گودرز کریمی‌فر، مدیرکل آموزش و پرورش لرستان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا گفت: قبل از آن‌که دست‌های محتاج و نیازمند برای گرفتن بخشش‌های آماده باشند دست‌دهندگان و بخشندگان باید مشتاق بخشش باشند و در قرآن نیز به احسان و نیکوکاری به‌خوبی اشاره شده است و انسان بخشنده و اهل بخشش بیشتر از آن‌که دیگران را شاد کند خودش را شاد می‌کند.

وی اضافه کرد: ما بر این باوریم، انسان‌هایی که انفاق می‌کنند داشته‌های خود را داشته‌های الهی می‌دانند و خود را موظف می‌دانند بخشی از اموال خود را در راه احسان و نیکواری انفاق کنند و خوشبخت کسی است که وجودش آرامش بخش دیگری باشد و با دست نوازش گر خود دل دیگران را شاد کند.

مدیرکل آموزش و پرورش لرستان در رابطه با بزرگواری انسان‌های نیکوکار، اضافه کرد: افراد نیکوکار در سه دسته جای دارند، نخست عده‌ای که بزرگ زاده می‌شوند، دوم عده‌ای که بزرگی را به دست می‌آورند و در نهایت عده‌ای که بی آن‌که بدانند بزرگی را با خود به همراه دارند.

وی با بیان این‌که در احادیث و آیات به امر نیکوکاری و احسان بسیار اشاره شده است، افزود: امام رضا(ع) می‌فرماید: احسان و نیکوکاری اولین فرمان عقل پس از ایمان است و امام علی(ع) نیز در این باره می‌فرماید: جامع همه نیکی‌ها و خوبی‌ها در احسان و نیکوکاری است، پس این انسان زاییده خلایق نیست اما خلق کننده آن است.

احسان و نیکوکاری یک حقیقت اسلامی

کریمی‌فر با اشاره به این‌که احسان و نیکوکاری یک حقیقت اسلامی است، عنوان کرد: در اسلام و قرآن به انجام احسان و نیکوکاری اشاره و فرمان داده شده است و از طرفی آن را زیبنده اخلاق اسلامی می‌داند و ما مسلمانان شیعه و معتقد به غدیر و شیعه‌شناسی در مکتب حضرت امیر(ع) هستیم و باید آرامش دوستان، همکاران و هم‌نوعان با اولویت‌تر از آرامش خود بدانیم و برای برخورداری از عدالت اجتماعی شادی‌ها را با دوستان تقسیم کنیم و نگرانی‌ها را تجربه کنیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحمد میرعمادی، نماینده ولی‌ فقیه در استان و امام جمعه خرم‌آباد نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا با تبریک به‌مناسبت هفته احسان و نیکوکاری گفت: تاریخچه تشکیل نهاد کمیته امداد گویای این است که امام یک شخصیت آینده‌نگر، دوراندیش و جامع بوده است، نگاه به عملکرد این نهاد نشانه خدمات خالصانه بنیان‌گذاران این نهاد و کارکنان آن است.

وی با اشاره به این‌که اندیشه تاسیس کمیته امداد یک اندیشه الهی و خدایی است چون پیامبران رسالت‌شان رسیدگی به محرومین و مستضعفین و نیازمندان بوده است، ادامه داد: حتی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی خدمت به محرومین جامعه در اندیشه امام راحل وجود داشت و با پیروزی انقلاب اسلامی اولین نهاد پس از کمیته انقلاب، تاسیس کمیته امداد بود.

نماینده ولی‌فقیه در لرستان با یادآوری اینکه کمیته امداد یک نهاد الهی و مردمی است، اظهار کرد: اسلام مهم‌ترین مدافع حقوق بشر است و بالاترین حقوق را اسلام برای محرومین در نظر گرفته و مهم‌ترین بخش اقتصاد جامعه متوجه رفع فقر و برداشتن فاصله طبقاتی در جامعه است.

وی در ادامه با اشاره به ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی گفت: اقتصاد مقاومتی در راستای حمایت از قشر آسیب‌پذیر جامعه است، جهت برنامه‌‌ریزی اقتصادی باید برای رفع فقر و محرومیت از جامعه و دستگیری از افراد بی‌بضاعت باشد.

میرعمادی ادامه داد: یکی از کارهایی که کمیته امداد همواره باید انجام دهد و در شورای برنامه‌ریزی استان نقش داشته باشد توجه دادن به این واقعیت است که باید از اقشار آسیب‌پذیر جامعه حمایت شود.

امام جمعه خرم‌آ‌باد با بیان اینکه کار کمیته امداد جنبه عاطفی، اخلاقی و تربیتی دارد، اضافه کرد: بعد عاطفی کار کمیته امداد با برگزاری جشن احسان و نیکوکاری باید ترویج داده شود.

وی با بیان این‌که اسلام برای انسان کرامت ذاتی قائل شد و این در حالی است که در غرب صحبت از کرامت ذاتی انسان نیست و آمریکا بزرگ‌ترین ناقض حقوق بشر است، اظهار کرد: تقویت روحیه احسان و نیکوکاری در جامعه و همچنین ترویج بعد عاطفی کار کمیته امداد امام خمینی(ره) باید مورد توجه قرار بگیرد.

نماینده ولی‌‌فقیه در لرستان با تأکید بر این‌که بخش مشارکت‌های مردمی کمیته امداد امام خمینی(ره) باید پررنگ و برجسته شود، خاطرنشان کرد: با توجه به این‌که فقر فرهنگی بالاترین فقر است؛ لذا ضرورت دارد کمیته امداد در قالب برنامه‌های فرهنگی مددجویان کمیته امداد با مسائل اعتقادی و احکام آشنا شوند.

وی افزود: با توجه به این‌که آگاهی بسیاری از مددجویان نسبت به مسائل احکام شرعی به‌دلیل پاره‌ای مسائل از جمله عدم دسترسی کافی به کتاب و رساله و مجالس و محافل کم است لذا نیاز است این قبیل مسائل شرعی و احکام توسط کارشناسان دینی برای ممدجویان تحت پوشش کمیته امداد معرفی شود.