تأثیرات ابتهال و قرائت بر یکدیگر در کلام سیدکریم موسوی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ابتهال که از آن به عنوان یکی از هنرهای اسلامی یاد می‌شود در سال‌های اخیر حرکت رو به جلویی را آغاز کرده و توانسته است، جایگاه نسبتاً مطلوبی را در بین فعالان و علاقه‌مندان به عرصه فعالیت‌های قرآنی کسب کند. جایگاهی که هر چند تا نقطه آرمانی خود بسیار فاصله دارد، اما به یقین نسبت به سال‌های گذشته در اوج بوده و حرکت به سمت شکوفا شدن را آغاز کرده است. بدون شک نقش ابتهال‌خوانان برجسته کشورمان در گسترش این هنر اسلامی بی‌نظیر بوده و هست.
برای معرفی هرچه بیشتر این هنر اصیل اسلامی و ارائه آموزش به نوآموزان این راه، گفت‌وگویی با سیدکریم موسوی، مبتهل برجسته کشورمان توسط امیرحسین توحیدی، قاری، حافظ قرآن و از مبتهلان استان تهران انجام شده که در اختیار خبرگزاری ایکنا قرار گرفته است. این مصاحبه در چند بخش تنظیم شده و ارائه می‌شود. در ادامه بخش اول این گفت‌وگو را می‌خوانید؛
سوالی که خیلی مهم است و شاید ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده باشد، این است که در چه مجالسی ابتهال را باید اجرا کرد؟ یعنی هر مجلسی می‌طلبد که ابتهال در آن اجرا شود؟
بسته به هر شهر و کشوری، هر مجلسی، می‌تواند پذیرای ابتهال‌خوانی باشد. من به شخصه در همه نوع مجلسی، ابتهال‌خوانی داشته‌ام؛ از عزا، عروسی، عتبات مقدسه، محافل قرآنی، مراسم هنری تا در مراسم سینمایی، در خیلی مکان‌ها می‌طلبد که ابتهال‌خوانی صورت بگیرد و من خودم اینگونه عمل کرده‌ام.
با توجه به اینکه در ابتهال، کلمات عربی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به لحاظ درک معانی ممکن است، مشکلی برای مستمعین پیش بیاید. مخاطبان در این مجالس، متوجه معانی می‌شوند تا بتوانند استفاده لازم را ببرند؟
البته من جملات و کلماتی را که در ابتهال استفاده می‌کنم، تقریباً عامه مردم متوجه می‌شوند.
منظور شما از عامه مردم، عموم افرادی هست که از تحصیلات بالایی برخوردار هستند؟   
نخیر،؛ بسیاری از مردم عادی با کلمات عربی آشنا هستند، به عنوان مثال «لک الحمد»، «ذات»، «علینا» و کلماتی از این دست را همه مردم متوجه می‌شوند. بسیاری از اشعاری که در ابتهال استفاده می‌شود، گزیده‌ای از چنین کلماتی دارند و مردم به خوبی می‌توانند متوجه معانی آن شوند.
فرق اجرای مبتهلین با یکدیگر در چه چیزهایی است؟ مثلا سبک و سیاق محمد عمران با نقشبندی چه تفاوت‌هایی دارد؟
سوال شما یک سؤال مهم و جدی است، اینها دو مدرسه، روش و ساختار هستند. شما هم دقیق، دست بر روی دو مدرسه کاملاً مطرح گذاشته‌اید،. «محمدعمران»، «طوبا» و ... در یک چهارچوب هستند، اما «نقشبندی» جدای از همه اینها و یک استثناء است، مانند این است که شما در قرائت استاد «عبدالباسط» را با دیگر قراء مقایسه کنید در صورتی که درست این است که اول از همه، عبدالباسط را به عنوان یک استثناء جدا کرده و بعد سایر قاریان را با هم مقایسه کرد.
در ابتهال هر صدایی که از نظر دانگی بیشتر باشد، بهتر است. در ابتهال، مردم فضاهای بالا و فضاهای برون توسطی را خیلی دوست دارند، در تلاوت، اما اینگونه نیست، جواب‌ها از نظر اجرا در تلاوت درصد پائین‌تری را دارند، اما در ابتهال، گام‌های بالا بیشتر از گام‌های پائین هستند.
بنابراین تنها وجه افتراق بین مبتهلین مصر در بکارگیری و استفاده از ظرفیت صدای شخصی خود آنها در ابتهال‌خوانی است. عامل دوم، حس خود آنها است، هر مبتهلی که حس بالاتری داشته باشد و میزان رابطه آن با مستمع خودش بالاتر باشد، مطمئنا موفق‌تر و اثرگذارتر است.
سوال دیگری که مطرح است این است که آیا فقط قراء می‌توانند ابتهال‌خوانی کنند؟
پاسخ من به این سوال بله است، فقط قراء می‌توانند مبتهل شوند.
سوالی که در اینجا پیش می‌آید، این است که اصولاً ابتهال‌خوانی برای قاری مفید است یا خیر و یا اینکه هیچ تأثیری بر قرائت ندارد؟
فوق‌العاده مفید است، شما ببینید یک دونده خوب را در یک میدان وسیع‌تری از نظر فضا قرار بدهید، وقتی بتواند در آن میدان، خودش را خوب نشان بدهد و پاهای خودش را خوب حرکت دهد، هر چقدر میدان را برای آن کمتر کنید با توجه به اینکه تمرین بیشتری در میدان دیگری داشته، میدان کوچکتر برای آن شخص خیلی راحت‌تر است. میدان تنغیم و استفاده از فضاهای صوتی در ابتهال، خیلی وسیع‌تر از قرائت قرآن است.
با توجه به صحبت‌های شما این برداشت صورت می‌گیرد که اگر کسی می‌خواهد ابتهال‌خوانی کند و مبتهل‌ خوبی شود، مسلماً باید قاری قوی‌ای باشد؟ 
قاری قوی بودن به این معنا نیست که هر قاری می‌تواند مبتهل شود. خیلی از قراء مصری، توانایی ابتهال‌خوانی را ندارند. من مثال می‌آورم، استاد متولی عبدالعال، قاری فوق‌العاده‌ای است یا شعبان عبدالعزیز صیاد هم همینطور است. بعضی از صداها و بعضی از استعدادها استثنائاً و انحصاراً ویژه تلاوت ساخت‌وساز شده‌اند، اینها صداهایی هستند که قابلیت‌های بیشتری دارند که می‌توانند هم قاری خوب و هم مبتهل‌خوان خوبی باشند. لازمه مبتهل‌خوان خوب شدن آشنایی با قرائت قرآن است، اما این نیست که شما قاری شدید می‌توانید، مبتهل‌خوان خوبی شوید، بلکه شما اگر قاری نباشید ابتهال‌خوانی را حتی نمی‌توانید، انجام بدهید.
مطمئناً افرادی هستند که می‌خواهند بدانند برای اجرای یک ابتهال چه ساز و کاری مورد نیاز است؟
انتخاب شعر خوب و آشنایی با اصول اساسی تنغیم در ابتهال، شرط اساسی یک ابتهال‌خوانی خوب است.
بسیاری معتقد هستند که ابتهال، همان مداحی عربی است، می‌خواهم این سوال را بپرسم که به اعتقاد شما ابتهال با مداحی عربی متفاوت است؟
در مداحی عربی این امکان وجود دارد که اشعار فصیح نباشد و اصولاً به این شکل نیز هست. خیلی از اشعار عربی غیر فصیح و شعبی هستند. اما ابتهال‌خوانی حتماً باید اشعار، فصیح باشد. مورد دوم نیز این است که ساز و برگ ابتهال یک ساز و برگ کاملاً استاندارد و بین‌المللی است در حالی که مداحی‌ها می‌توانند برای یک شهر، یک قسمت و یک گوشه از کشور باشد، در ابتهال‌خوانی به این شکل نیست همه ابتهال‌ها از نظر ساختار چه سوری، چه لبنانی، چه مصری و چه ایرانی از نظر ساختار یکی هستند.
ادامه دارد...