تهیه معجم معنوی برای قرآن و نهج‌البلاغه؛ حاصل 20 سال پژوهش و نگارش
گروه اندیشه: وجود معجم معنوی به عنوان دایرالمعارف تفصیلی برای قرآن و نهج البلاغه چند سالی است که به همت حجت‌الاسلام عبدالمجید معادیخواه در قالب کتب «فروغ بی‌پایان» و «فرهنگ آفتاب» نگارش شده است.
حجت‌الاسلام عبدالمجید معادیخواه، پژوهشگر و نویسنده در گفتوگو با خبرگزاري بين‌المللي قرآن(ايكنا) از خراسان رضوي، در مورد چگونگی تألیف کتاب‌های «فروغ بی‌پایان» و «فرهنگ آفتاب» به عنوان فرهنگ‌های موضوعی ابراز کرد: مدت زمانی
که دوران پهلوی در تبعید بوده و یا در زندان به سر می‌بردم، فرصتی جهت
نگارش کتاب برایم فراهم می‌شد، لذا حدود سال 51 شروع به نگارش کتاب 10
جلدي «فرهنگ آفتاب، فرهنگ تفصيلي مفاهيم نهج البلاغه» کردم که بعد از
انقلاب نیز پیگیری آن ادامه یافت و در نهایت حدود سال 70 آماده و منتشر شد.
وی که در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی از سال ۱۳۴۶ تا زمان پیروزی انقلاب دو بار بازداشت، چند بار به گنبدکاووس، سیرجان، سلماس و جیرفت تبعید و بیش از سه سال هم زندان‌های قصر، اوین و قزل‌قلعه را تجربه کرده است، گفت: «فرهنگ آفتاب» يکي از مهمترين و کارآمدترين آثاری است که به زبان فارسي و در جامه‌اي خوش منظر، توسط نشر ذره انتشار يافته است و ويژگي‌های جالب توجه و ارزنده‌ای دارد. همچنین جایزه نخست کتاب سال ولایت را در نخستین دوره آن به مؤلف خود اختصاص داده است.
ویژگی فرهنگ‌های موضوعی قرآن و نهج‌البلاغه
این محقق عنوان کرد: در واقع و به طور کلی پژوهشگران با مراجعه به فرهنگ‌های موضوعی و با صرف وقت اندک می‌توانند به محتوا و مفاهيم کتاب به شکل دقيق، عميق و مفصل دست يابند لذا این فرهنگ‌ها براي دستیابی به مضامين و مفاهيم قرآن کريم، تفاسير قرآن، نهج‌البلاغه و ... آماده می‌شوند.
وی با بیان اینکه فرهنگ‌هاي موضوعي مانند «فرهنگ آفتاب» نیز نمونه‌ای از این محصولات است که حاصل 20 سال تلاش و تأمل در راستای گسترش دانش و بينش علوي و در جهت تسهيل دست‌يابي پژوهشگران به نهج‌البلاغه به عنوان يکي از منابع اصيل اسلامي به شمار می رود، گفت: در واقع فرهنگ آفتاب که فرهنگ تفصیلی مفاهیم نهج‌البلاغه است، یکی از جدی‌ترین آثار پژوهشی در زمینه نهج‌البلاغه امام علی(ع) محسوب می‌شود.
حجت‌الاسلام معادیخواه با اشاره به اینکه این کار در راستای ایجاد طرحی نو در عرصه پژوهش و شناخت فهرست سازی‌های نوین در کشور منتشر شده است، اظهار کرد: در اين معجم عظيم، معيار اصلي در تهيه موضوعات، معاني و مفاهيم است، نه واژه‌ها؛ يعني اين فرهنگ، به کار يافتن مواضع کاربرد واژه‌های عربی متن نهج‌البلاغه نمي‌آيد.
وی در این زمینه ابراز کرد: حدود شش سال پیش چاپ دوم کتاب «فرهنگ آفتاب» انجام و بخشی نیز به مدخل‌های آن اضافه شد، با این تفاوت که در فرهنگ آفتاب، مراجعه‌کننده می‌تواند همانجا عبارت قرآن را ببیند؛ اما در «فروغ بی پایان» که فرهنگ قرآنی است، فقط آدرس آیات را می‌بیند و به همین دلیل به صورت یک جلد درآمده است.
فروغ بی‌پایان؛ فهرست تفصيلي مفاهيم قرآن
این نویسنده، در مورد کتاب «فروغ بي‌پايان» که یکی دیگر از آثار شاخص وی در زمینه فهرست تفصيلي مفاهيم قرآن كريم است، بیان کرد: کتاب «فروغ بی‌پایان» با محوریت قرآن بوده، در واقع ترجمه قرآن همراه با فرهنگ مفاهیم و اصطلاحات آن به شمار می رود.
وی با بیان اینکه کتاب فروغ بی‌پایان یک معجم معنوی و کاری در ادامه «فرهنگ آفتاب» است که افراد آشنا با کتاب‌های قرآن این نوع آثار را می‌شناسند، ابراز کرد: این معجم قرآنی با عنوان «فروغ بی‌پایان» با بیش از هزار صفحه و مدخل‌بندی الفبایی منتشر شده است که در چاپ دوم، مدخل‌های دیگری هم به آن اضافه شد.
حجت‌الاسلام معادیخواه با اشاره به وجود معجم‌های لفظی برای قرآن از دوران‌های گذشته، اظهار کرد: با استفاده از این معجم‌های لفظی می‌توانستیم به اطلاعات مورد نیاز درباره یک لفظ مدنظر از قرآن دست یابیم.
این پژوهشگر با بیان اینکه معجم لفظی دایرةالمعارف نیست، ادامه داد: اما معجم معنوی دایرةالمعارف به شمار می‌رود، یعنی اگر کسی بخواهد مفهومی را پیدا کند، می‌تواند با مراجعه به آن به اطلاعات دست یابد، مثلا در بحث آزادی، خود فرد می‌داند که در نهج‌البلاغه باید به کجا مراجعه و در چه صفحه‌ای به دنبال آن بگردد.
وی این کار را پایان‌ناپذیر دانست و افزود: یعنی مثلا اگر چاپ اول این اثر دارای سه هزار مدخل بوده در چاپ دوم ممکن است چهار هزار مدخل داشته باشد لذا این امر به معنی تمام شدن کار نیست، بلکه در فضاهای گفتمانی متفاوت ممکن است برای شخص سؤالات جدیدی مطرح شود که قبلا نبوده است.
حجت‌الاسلام معادیخواه ادامه داد: مثلا بحث‌هایی مثل جامعه مدنی، حقوق بشر و ... از یک مقطعی برای اهل فکر و فرهنگ مطرح می‌شود و شاید کسانی بخواهند که موضع قرآن و نهج‌البلاغه را در این زمینه بدانند، لذا لازم است این مدخل‌ها متناسب با نیاز روز افزایش یابد.
ضرورت وجود برداشت‌های جدید از قرآن متناسب با زمان
وی گفت: در واقع موضوعات جدید و به‌روز می‌تواند به این مجموعه اضافه شود و امکان این امر هم وجود دارد، زیرا وقتی فضای گفتمانی جامعه عوض شده و ادبیات توسعه پیدا می‌کند، خود به خود پرسش‌های جدیدی مطرح می‌شود که امکان دارد وقتی شخص به قرآن مراجعه می‌کند در آن زمینه مطلبی پیدا کند، لذا به مروز زمان و با پیش آمد سؤالات جدید، برداشت‌های جدیدی نیز مطرح شود.
این پژوهشگر با بیان اینکه از طرفی هر چقدر اشخاص مراجعه‌کننده به این متن‌ها در حوزه‌‌های مختلف دارای اطلاعات بیشتری باشند خود به خود سؤال‌های دقیق‌تری برای آنها پیش می‌آید، گفت: کسی که در یک شاخه خاص از علوم‌انسانی دانش دارد، طبیعی است که سؤالات دقیق‌تر و برداشت‌های متفات‌تری را ارائه دهد، لذا فروغ بی‌پایان می‌تواند، ادامه پیدا کند.
اشاره به آدرس آیات در فروغ بی‌پایان
وی با بیان اینکه بخش ترجمه نیز خود موضوعی مستقل و متفاوت دارد، لذا جلد دوم فروغ بی‌پایان همراه با ترجمه است، افزود: فروغ بی‌پایان یک مجموعه‌ای است که تفاوت آن با فرهنگ آفتاب در آن است که وقتی در فرهنگ آفتاب به مدخل یکی از مباحث مراجعه می‌کنید، احیانا در بخش پایان آن توضیحات و در زیرمجموعه مدخل عبارت نهج‌البلاغه با ترجمه را نیز در اختیار شما قرار می‌دهد، اما در فروغ بی‌پایان فقط آدرس می‌دهد و به آدرس آیات تنها اشاره شده است.
حجت‌الاسلام معادیخواه ادامه داد: از همین رو کتاب فروغ بی‌پایان یک جلد بوده و ناشر سعی دارد که این را هم مانند فرهنگ آفتاب بتواند تولید کند، یعنی آیات با ترجمه پس از مدخل‌ها بیاید که البته حجم زیادی نیاز دارد.
این پژوهشگر با بیان اینکه چاپ اول فروغ بی‌پایان حدود سال 80 به پایان رسید، اضافه کرد: در حال حاضر نیز حدود یک سالی است که مقدمات چاپ دوم آن انجام شده است.
وی در مورد میزان کاربردی بودن این مباحث، گفت: بهترین اظهارنظر را مخاطبان می‌توانند انجام دهند اما به عنوان کسی که این کار را انجام داده باید بگویم که بخش‌های زیادی از این آثار چه در زمینه قرآن و چه نهج‌البلاغه می‌تواند استفاده کاربردی داشته باشد.
درک پیام آیات قرآن؛ راهی برای کاربردی بودن آن است
حجت‌الاسلام معادیخواه با بیان اینکه کمتر آیه‌ای از قرآن است که بتوان گفت رنگ کهنگی پیدا کرده است، ادامه داد: ممکن است شخص، پیام آیه را متوجه نشود و احساس کند این آیه امروز کاربردی ندارد، اما فکر نمی‌کنم در قرآن آیه‌ای باشد که اگر پیامش درک شود، استفاده کاربردی نداشته باشد.
وی تصریح کرد: این اثر یک فعالیت ابتکاری به شمار می‌رود و آن زمانی که صورت گرفت، سابقه‌ای در نوع خودش وجود نداشت، اما بعد از آن امکان دارد که فعالیت‌‌های دیگری مانند این اثر انجام گرفته باشد.
این پژوهشگر اظهار کرد: از همین رو قبل از این اثر، کاری که فرهنگ مفاهیم و معانی را برای متون فراهم کند و با نام معجم لفظی انتشار یابد خیلی سابقه نداشته است، لذا نبود سابقه در این کار می‌تواند عاملی برای وجود نواقص باشد و از طرفی نو بودن آن امتیاز محسوب می‌شود.
وی عنوان کرد: مثلا بسیاری از مباحث از جمله اخلاقی، سیاسی و اجتماعی در نهج‌البلاغه همچنان موضوعات به روز هستند که به طور نمونه می‌توان به مشهورترین آن یعنی فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر اشاره کرد.
حجت‌الاسلام معادیخواه ادامه داد: بحث‌های این فرمان در حوزه حکومت و فلسفه آن، امروز هم کاربردی است، در ابتدای متن این فرمان آمده که جامعه پدیده‌ای در هم تنیده است و نمی‌شود برای اصلاح آن موضعی اقدام و حرکت کرد.
این پژوهشگر با بیان اینکه در بحث مسائل مالی و اقتصادی هنوز با آموزه‌های امام علی(ع) بیگانه‌ایم و اعتمادی که به مردم در این نامه مطرح است، در جامعه مشاهده نمی‌شود، تصریح کرد: از همین رو هنوز این مباحث و سخنان کاربردی است و اگر قرار است جامعه اصلاح شود باید برنامه‌ریزی به شکل جامع باشد تا همه بخش‌های جامعه با یکدیگر متحول شوند.
وی گفت: قرآن هم همین گونه است آنجا که در آیه 188 سوره بقره «وَلاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُم بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُواْ بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُواْ فَرِيقًا مِّنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالإِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ، و اموالتان را ميان خودتان به ناروا مخوريد و [به عنوان رشوه قسمتى از] آن را به قضات مدهيد تا بخشى از اموال مردم را به گناه بخوريد در حالى كه خودتان [هم خوب] می‌دانيد»، نکته قرآنی این است که اگر حرام‌خواری رایج شود، حاکمان تا مرز مزدوری حرام‌خواران سقوط می‌کنند و ناگزیر باید وارد زد و بند شوند.
درک مناسب پیام آیات قرآن سبب ارائه نسخه مناسب برای جامعه می‌شود
حجت‌الاسلام معادیخواه ادامه داد: دقت در این مباحث نشان می‌دهد که این موضوعات از بحث‌های روز است و در تمام جامعه تأثیر می‌گذارد به شرطی که مفهوم و پیام آیه درک شود و بتوان برای جامعه نسخه مناسبی را متناسب با آن پیچید.
وی با بیان اینکه در کتاب فروغ بی‌پایان به این مباحث اشاره شده است لذا موضوعات تنها خشک و کلاسیک نیست، البته باید در آن دقت کرد، افزود: شاید عامه مردم با بخش‌هایی از این دو متن نتوانند رابطه چندانی برقرار کنند، زیرا اصولا قرآن این گونه است.
حجت‌الاسلام معادیخواه در این زمینه توضیح داد: به عنوان مثال به فرموده قرآن و براساس آیه 21 سوره حشر «وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ، و اين مثل‌ها را براى مردم می‌زنيم باشد كه آنان بينديشند»، برداشت‌ها و تحلیل‌های عمیق از مثال‌هایی که برای مردم بیان می‌شود و حقایقی که با تعبیرهای نمادین می‌آید، تنها نصیب کسانی می‌شود که دانش عمیق داشته باشند، یعنی تنها کسانی می‌توانند از هر بخش قرآن که حرفی برای مخاطب دارد، استفاده کنند که دانش آن را داشته باشند.
وی با بیان اینکه به عنوان نمونه ادبیات داستانی قرآن برای همه مفید نیست، ادامه داد: اگر کسی دانش ادبیات داستانی را برای استخراج نکته‌های آن نداشته باشد، چندان استفاده‌ای از آن نمی‌تواند ببرد، در حالیکه در بحث‌های اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی قرآن نیز افراد متخصص در این ساحت‌ها می‌توانند بهره لازم را به دست آورند.
این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه قرآن ادبیات خاصی دارد که با متن‌های دیگر متفاوت است، اضافه کرد: از همین رو و به طور کلی افراد دارای دانش و تجربه مخاطب‌های آشنای این متن ها هستند.
نگارش تاریخ اسلام با رویکرد جدید
حجت‌الاسلام معادیخواه در ادامه با بیان اینکه بعد از این دو کار وارد حوزه تاریخ اسلام شدم که خود کار جدایی است و تاکنون هفت جلد آن منتشر شده و دو جلد دیگر نیز به زودی منتشر خواهد شد، افزود: عنوان کامل آن کتاب «تاریخ اسلام عرصه دگراندیشی و گفتوگو» است، البته مخاطب انتظار نداشته باشد که وقتی این کتاب را مطالعه می‌کند، بتواند در آن تاریخ اسلام را ببیند.
وی با بیان اینکه تاریخ نیاز به یک بازخوانی دارد، ادامه داد: آنچه که امروز در جامعه ما به عنوان تاریخ زبانی می‌شناسند، بدون یک بازخوانی ممکن است بسیاری از آنها غلط‌انداز باشد زیرا خیلی از گزارش‌هایی که جامعه آنها را به صورت مختلف دریافت کرده به دلایل مختلف نیاز به بازخوانی دارد.
یادآور می‌شود، خط و فرهنگ حکومت اسلامی(شرح و تفسیر بر فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر)، خط و فرهنگ رژیم‌های استکباری(شرح و تفسیری بر خطبه قاصعه)، ترجمه فارسی نهج‌البلاغه با نام خورشید بی‌غروب نهج‌البلاغه، اطلاع‌رسانی از مفاهیم قرآن کریم با نام فروغ بی‌پایان، شکوه تنهایی در سکوت ربذه(زندگی‌نامه ابوذر غفاری)، مجموعه تاریخ اسلام عرصه دگراندیشی و گفتوگو، پایه‌گذاری بانک اطلاعات تاریخ معاصر ایران از جمله آثار حجت‌الاسلام معادیخواه است که در زمان بازداشت و تبعید در دوران رژیم پهلوی نگارش آنها صورت گرفته و همه این آثار توسط نشر ذره چاپ و منتشر شده است.
وی که در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی از سال ۱۳۴۶ تا زمان پیروزی انقلاب دو بار بازداشت، چند بار به گنبدکاووس، سیرجان، سلماس و جیرفت تبعید و بیش از سه سال هم زندان‌های قصر، اوین و قزل‌قلعه را تجربه کرده است، گفت: «فرهنگ آفتاب» يکي از مهمترين و کارآمدترين آثاری است که به زبان فارسي و در جامه‌اي خوش منظر، توسط نشر ذره انتشار يافته است و ويژگي‌های جالب توجه و ارزنده‌ای دارد. همچنین جایزه نخست کتاب سال ولایت را در نخستین دوره آن به مؤلف خود اختصاص داده است.
ویژگی فرهنگ‌های موضوعی قرآن و نهج‌البلاغه
این محقق عنوان کرد: در واقع و به طور کلی پژوهشگران با مراجعه به فرهنگ‌های موضوعی و با صرف وقت اندک می‌توانند به محتوا و مفاهيم کتاب به شکل دقيق، عميق و مفصل دست يابند لذا این فرهنگ‌ها براي دستیابی به مضامين و مفاهيم قرآن کريم، تفاسير قرآن، نهج‌البلاغه و ... آماده می‌شوند.
وی با بیان اینکه فرهنگ‌هاي موضوعي مانند «فرهنگ آفتاب» نیز نمونه‌ای از این محصولات است که حاصل 20 سال تلاش و تأمل در راستای گسترش دانش و بينش علوي و در جهت تسهيل دست‌يابي پژوهشگران به نهج‌البلاغه به عنوان يکي از منابع اصيل اسلامي به شمار می رود، گفت: در واقع فرهنگ آفتاب که فرهنگ تفصیلی مفاهیم نهج‌البلاغه است، یکی از جدی‌ترین آثار پژوهشی در زمینه نهج‌البلاغه امام علی(ع) محسوب می‌شود.
حجت‌الاسلام معادیخواه با اشاره به اینکه این کار در راستای ایجاد طرحی نو در عرصه پژوهش و شناخت فهرست سازی‌های نوین در کشور منتشر شده است، اظهار کرد: در اين معجم عظيم، معيار اصلي در تهيه موضوعات، معاني و مفاهيم است، نه واژه‌ها؛ يعني اين فرهنگ، به کار يافتن مواضع کاربرد واژه‌های عربی متن نهج‌البلاغه نمي‌آيد.
وی در این زمینه ابراز کرد: حدود شش سال پیش چاپ دوم کتاب «فرهنگ آفتاب» انجام و بخشی نیز به مدخل‌های آن اضافه شد، با این تفاوت که در فرهنگ آفتاب، مراجعه‌کننده می‌تواند همانجا عبارت قرآن را ببیند؛ اما در «فروغ بی پایان» که فرهنگ قرآنی است، فقط آدرس آیات را می‌بیند و به همین دلیل به صورت یک جلد درآمده است.
فروغ بی‌پایان؛ فهرست تفصيلي مفاهيم قرآن
این نویسنده، در مورد کتاب «فروغ بي‌پايان» که یکی دیگر از آثار شاخص وی در زمینه فهرست تفصيلي مفاهيم قرآن كريم است، بیان کرد: کتاب «فروغ بی‌پایان» با محوریت قرآن بوده، در واقع ترجمه قرآن همراه با فرهنگ مفاهیم و اصطلاحات آن به شمار می رود.
وی با بیان اینکه کتاب فروغ بی‌پایان یک معجم معنوی و کاری در ادامه «فرهنگ آفتاب» است که افراد آشنا با کتاب‌های قرآن این نوع آثار را می‌شناسند، ابراز کرد: این معجم قرآنی با عنوان «فروغ بی‌پایان» با بیش از هزار صفحه و مدخل‌بندی الفبایی منتشر شده است که در چاپ دوم، مدخل‌های دیگری هم به آن اضافه شد.
حجت‌الاسلام معادیخواه با اشاره به وجود معجم‌های لفظی برای قرآن از دوران‌های گذشته، اظهار کرد: با استفاده از این معجم‌های لفظی می‌توانستیم به اطلاعات مورد نیاز درباره یک لفظ مدنظر از قرآن دست یابیم.
این پژوهشگر با بیان اینکه معجم لفظی دایرةالمعارف نیست، ادامه داد: اما معجم معنوی دایرةالمعارف به شمار می‌رود، یعنی اگر کسی بخواهد مفهومی را پیدا کند، می‌تواند با مراجعه به آن به اطلاعات دست یابد، مثلا در بحث آزادی، خود فرد می‌داند که در نهج‌البلاغه باید به کجا مراجعه و در چه صفحه‌ای به دنبال آن بگردد.
وی این کار را پایان‌ناپذیر دانست و افزود: یعنی مثلا اگر چاپ اول این اثر دارای سه هزار مدخل بوده در چاپ دوم ممکن است چهار هزار مدخل داشته باشد لذا این امر به معنی تمام شدن کار نیست، بلکه در فضاهای گفتمانی متفاوت ممکن است برای شخص سؤالات جدیدی مطرح شود که قبلا نبوده است.
حجت‌الاسلام معادیخواه ادامه داد: مثلا بحث‌هایی مثل جامعه مدنی، حقوق بشر و ... از یک مقطعی برای اهل فکر و فرهنگ مطرح می‌شود و شاید کسانی بخواهند که موضع قرآن و نهج‌البلاغه را در این زمینه بدانند، لذا لازم است این مدخل‌ها متناسب با نیاز روز افزایش یابد.
ضرورت وجود برداشت‌های جدید از قرآن متناسب با زمان
وی گفت: در واقع موضوعات جدید و به‌روز می‌تواند به این مجموعه اضافه شود و امکان این امر هم وجود دارد، زیرا وقتی فضای گفتمانی جامعه عوض شده و ادبیات توسعه پیدا می‌کند، خود به خود پرسش‌های جدیدی مطرح می‌شود که امکان دارد وقتی شخص به قرآن مراجعه می‌کند در آن زمینه مطلبی پیدا کند، لذا به مروز زمان و با پیش آمد سؤالات جدید، برداشت‌های جدیدی نیز مطرح شود.
این پژوهشگر با بیان اینکه از طرفی هر چقدر اشخاص مراجعه‌کننده به این متن‌ها در حوزه‌‌های مختلف دارای اطلاعات بیشتری باشند خود به خود سؤال‌های دقیق‌تری برای آنها پیش می‌آید، گفت: کسی که در یک شاخه خاص از علوم‌انسانی دانش دارد، طبیعی است که سؤالات دقیق‌تر و برداشت‌های متفات‌تری را ارائه دهد، لذا فروغ بی‌پایان می‌تواند، ادامه پیدا کند.
اشاره به آدرس آیات در فروغ بی‌پایان
وی با بیان اینکه بخش ترجمه نیز خود موضوعی مستقل و متفاوت دارد، لذا جلد دوم فروغ بی‌پایان همراه با ترجمه است، افزود: فروغ بی‌پایان یک مجموعه‌ای است که تفاوت آن با فرهنگ آفتاب در آن است که وقتی در فرهنگ آفتاب به مدخل یکی از مباحث مراجعه می‌کنید، احیانا در بخش پایان آن توضیحات و در زیرمجموعه مدخل عبارت نهج‌البلاغه با ترجمه را نیز در اختیار شما قرار می‌دهد، اما در فروغ بی‌پایان فقط آدرس می‌دهد و به آدرس آیات تنها اشاره شده است.
حجت‌الاسلام معادیخواه ادامه داد: از همین رو کتاب فروغ بی‌پایان یک جلد بوده و ناشر سعی دارد که این را هم مانند فرهنگ آفتاب بتواند تولید کند، یعنی آیات با ترجمه پس از مدخل‌ها بیاید که البته حجم زیادی نیاز دارد.
این پژوهشگر با بیان اینکه چاپ اول فروغ بی‌پایان حدود سال 80 به پایان رسید، اضافه کرد: در حال حاضر نیز حدود یک سالی است که مقدمات چاپ دوم آن انجام شده است.
وی در مورد میزان کاربردی بودن این مباحث، گفت: بهترین اظهارنظر را مخاطبان می‌توانند انجام دهند اما به عنوان کسی که این کار را انجام داده باید بگویم که بخش‌های زیادی از این آثار چه در زمینه قرآن و چه نهج‌البلاغه می‌تواند استفاده کاربردی داشته باشد.
درک پیام آیات قرآن؛ راهی برای کاربردی بودن آن است
حجت‌الاسلام معادیخواه با بیان اینکه کمتر آیه‌ای از قرآن است که بتوان گفت رنگ کهنگی پیدا کرده است، ادامه داد: ممکن است شخص، پیام آیه را متوجه نشود و احساس کند این آیه امروز کاربردی ندارد، اما فکر نمی‌کنم در قرآن آیه‌ای باشد که اگر پیامش درک شود، استفاده کاربردی نداشته باشد.
وی تصریح کرد: این اثر یک فعالیت ابتکاری به شمار می‌رود و آن زمانی که صورت گرفت، سابقه‌ای در نوع خودش وجود نداشت، اما بعد از آن امکان دارد که فعالیت‌‌های دیگری مانند این اثر انجام گرفته باشد.
این پژوهشگر اظهار کرد: از همین رو قبل از این اثر، کاری که فرهنگ مفاهیم و معانی را برای متون فراهم کند و با نام معجم لفظی انتشار یابد خیلی سابقه نداشته است، لذا نبود سابقه در این کار می‌تواند عاملی برای وجود نواقص باشد و از طرفی نو بودن آن امتیاز محسوب می‌شود.
وی عنوان کرد: مثلا بسیاری از مباحث از جمله اخلاقی، سیاسی و اجتماعی در نهج‌البلاغه همچنان موضوعات به روز هستند که به طور نمونه می‌توان به مشهورترین آن یعنی فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر اشاره کرد.
حجت‌الاسلام معادیخواه ادامه داد: بحث‌های این فرمان در حوزه حکومت و فلسفه آن، امروز هم کاربردی است، در ابتدای متن این فرمان آمده که جامعه پدیده‌ای در هم تنیده است و نمی‌شود برای اصلاح آن موضعی اقدام و حرکت کرد.
این پژوهشگر با بیان اینکه در بحث مسائل مالی و اقتصادی هنوز با آموزه‌های امام علی(ع) بیگانه‌ایم و اعتمادی که به مردم در این نامه مطرح است، در جامعه مشاهده نمی‌شود، تصریح کرد: از همین رو هنوز این مباحث و سخنان کاربردی است و اگر قرار است جامعه اصلاح شود باید برنامه‌ریزی به شکل جامع باشد تا همه بخش‌های جامعه با یکدیگر متحول شوند.
وی گفت: قرآن هم همین گونه است آنجا که در آیه 188 سوره بقره «وَلاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُم بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُواْ بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُواْ فَرِيقًا مِّنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالإِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ، و اموالتان را ميان خودتان به ناروا مخوريد و [به عنوان رشوه قسمتى از] آن را به قضات مدهيد تا بخشى از اموال مردم را به گناه بخوريد در حالى كه خودتان [هم خوب] می‌دانيد»، نکته قرآنی این است که اگر حرام‌خواری رایج شود، حاکمان تا مرز مزدوری حرام‌خواران سقوط می‌کنند و ناگزیر باید وارد زد و بند شوند.
درک مناسب پیام آیات قرآن سبب ارائه نسخه مناسب برای جامعه می‌شود
حجت‌الاسلام معادیخواه ادامه داد: دقت در این مباحث نشان می‌دهد که این موضوعات از بحث‌های روز است و در تمام جامعه تأثیر می‌گذارد به شرطی که مفهوم و پیام آیه درک شود و بتوان برای جامعه نسخه مناسبی را متناسب با آن پیچید.
وی با بیان اینکه در کتاب فروغ بی‌پایان به این مباحث اشاره شده است لذا موضوعات تنها خشک و کلاسیک نیست، البته باید در آن دقت کرد، افزود: شاید عامه مردم با بخش‌هایی از این دو متن نتوانند رابطه چندانی برقرار کنند، زیرا اصولا قرآن این گونه است.
حجت‌الاسلام معادیخواه در این زمینه توضیح داد: به عنوان مثال به فرموده قرآن و براساس آیه 21 سوره حشر «وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ، و اين مثل‌ها را براى مردم می‌زنيم باشد كه آنان بينديشند»، برداشت‌ها و تحلیل‌های عمیق از مثال‌هایی که برای مردم بیان می‌شود و حقایقی که با تعبیرهای نمادین می‌آید، تنها نصیب کسانی می‌شود که دانش عمیق داشته باشند، یعنی تنها کسانی می‌توانند از هر بخش قرآن که حرفی برای مخاطب دارد، استفاده کنند که دانش آن را داشته باشند.
وی با بیان اینکه به عنوان نمونه ادبیات داستانی قرآن برای همه مفید نیست، ادامه داد: اگر کسی دانش ادبیات داستانی را برای استخراج نکته‌های آن نداشته باشد، چندان استفاده‌ای از آن نمی‌تواند ببرد، در حالیکه در بحث‌های اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی قرآن نیز افراد متخصص در این ساحت‌ها می‌توانند بهره لازم را به دست آورند.
این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه قرآن ادبیات خاصی دارد که با متن‌های دیگر متفاوت است، اضافه کرد: از همین رو و به طور کلی افراد دارای دانش و تجربه مخاطب‌های آشنای این متن ها هستند.
نگارش تاریخ اسلام با رویکرد جدید
حجت‌الاسلام معادیخواه در ادامه با بیان اینکه بعد از این دو کار وارد حوزه تاریخ اسلام شدم که خود کار جدایی است و تاکنون هفت جلد آن منتشر شده و دو جلد دیگر نیز به زودی منتشر خواهد شد، افزود: عنوان کامل آن کتاب «تاریخ اسلام عرصه دگراندیشی و گفتوگو» است، البته مخاطب انتظار نداشته باشد که وقتی این کتاب را مطالعه می‌کند، بتواند در آن تاریخ اسلام را ببیند.
وی با بیان اینکه تاریخ نیاز به یک بازخوانی دارد، ادامه داد: آنچه که امروز در جامعه ما به عنوان تاریخ زبانی می‌شناسند، بدون یک بازخوانی ممکن است بسیاری از آنها غلط‌انداز باشد زیرا خیلی از گزارش‌هایی که جامعه آنها را به صورت مختلف دریافت کرده به دلایل مختلف نیاز به بازخوانی دارد.
یادآور می‌شود، خط و فرهنگ حکومت اسلامی(شرح و تفسیر بر فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر)، خط و فرهنگ رژیم‌های استکباری(شرح و تفسیری بر خطبه قاصعه)، ترجمه فارسی نهج‌البلاغه با نام خورشید بی‌غروب نهج‌البلاغه، اطلاع‌رسانی از مفاهیم قرآن کریم با نام فروغ بی‌پایان، شکوه تنهایی در سکوت ربذه(زندگی‌نامه ابوذر غفاری)، مجموعه تاریخ اسلام عرصه دگراندیشی و گفتوگو، پایه‌گذاری بانک اطلاعات تاریخ معاصر ایران از جمله آثار حجت‌الاسلام معادیخواه است که در زمان بازداشت و تبعید در دوران رژیم پهلوی نگارش آنها صورت گرفته و همه این آثار توسط نشر ذره چاپ و منتشر شده است.
